De Tijdspiegel. Jaargang 11

Het wezen der ware godsdienst.

Leerrede over de aanbidding Gods in geest en waarheid, naar aanleiding van Johannes IV:23 en 24; uitgesproken den 6 November 1853, op den gedenkdag der Kerkhervorming, door E.B. Swalue, Theol. Doct. en Predikant te Amsterdam. Uitgegeven ten voordeele der Evangelische Gemeente te Lize-Seraing. Amsterdam, P.N. van Kampen.

Gelegenheidsleerredenen hebben wat haar aantrekkelijk maken kan. Van het algemeene en altijd geldende bepalen zij ons bij het meer bijzondere, dat ons, wegens omstandigheden des tijds, gewigtige voorvallen des levens, herinneringen

[p. 416]

van verblijdenden of bedroevenden aard inzonderheid ter harte gaat. In de laatste jaren heeft vooral de voor geheel de Christenheid gezegende kerkhervorming der zestiende eeuw aan den protestantschen kanselredenaar ruime stoffe gegeven tot bijzondere opwekkingen, vermaningen, vertroostingen en bemoedigingen. Ruime stoffe, zeggen we; want hetzij wij letten op de voorbereiding der menschheid op deze zedelijke omwenteling, waarvan zij de zaden lang in haren eigen schoot had gedragen, of op den aard, den omvang en de gevolgen dier heilrijke gebeurtenis, altijd is en blijft het onderwerp rijk en voor veelzijdige behandeling geschikt. Wie het gebeurde in ons vaderland ten vorige jare met betrekking tot de aanmatigingen die Rome's stoel zich hier veroorloven wilde, - waarvan de April-beweging het nageslacht door de pen der geschiedenis getuigenis zal geven - zich voor den geest stelt, dien verwondert het niet, dat de gedenkdag der kerkhervorming toen met buitengewone belangstelling is herdacht door allen, die op de herstelling der zedelijke godsdienst, als eene vrucht en de grootste zegen der kerkhervorming, eenigen prijs stellen.

De gelegenheid om op dien gedenkdag voor zijne gemeente op te treden, werd ook aan den Amsterdamschen Evangeliedienaar Dr. Swalue gegeven. Wat hij voor haar sprak, wenschten sommigen, die het hoorden, dat ook in ruimeren kring mogt bekend worden. Hij vond geene vrijheid om aan dat verzoek niet te voldoen, te minder, omdat hij de opbrengst dezer leerrede wilde bestemmen tot een doel, 't welk niet vreemd is aan de zaak, waar deze leerrede haar ontstaan aan verschuldigd is - de verdere voltooijing van een zoo schoon begonnen werk als de stichting der Evangelische Gemeente te Lize-Seraing. Wij vereenigen ons ten volle met zijn wensch, dat zijne poging daartoe gezegend moge zijn.

Na de voorafspraak, waarin vooral op de voorregten gewezen wordt die in de herstelling der geestelijke godsdienst door de gezegende kerkhervorming genoten worden, gaat de redenaar volgens den tekst over tot de behandeling van zijn onderwerp: de aanbidding van God in geest en waarheid. Eerst wordt de uitspraak van den Heer in den tekst beschouwd in haar verband en verheven zin; vervolgens nagegaan, hoe de aanbidding van God in geest en waarheid in de Christelijke kerk verwezenlijkt, langzamerhand verbasterd en vernietigd is; daarna herinnerd, hoe zij door de kerkhervorming tot hare oorspronkelijke zuiverheid teruggeroepen en hersteld is, en eindelijk eene opwekking om haar rein te bewaren, ten einde alzoo den zegen des Evangeliums en der hervorming dankbaar te erkennen en te genieten. De opgave van het eerste deel, dat woordelijk dus luidt: ‘De uitspraak van onzen Heer beschouwen, zoowel in haar verband als verhevenen zin, die het wezen van de ware godsdienst uitdrukt, door Christus gesticht,’ had door eene andere woordvoeging duidelijker kunnen zijn, en, als het ons voorkomt, in eene gedrukte rede eene andere woordvoeging vereischt, terwijl de opgave van het tweede deel had moeten zijn: II. Willen wij nagaan, hoe de aanbidding van God in geest en waarheid - of de aanbidding door den Heer gevorderd, in de Christelijke kerk enz., en niet als er staat: II. Willen wij nagaan, hoe die aanbidding in de Christelijke kerk enz.

We geven geen dorre schets van de hoofdzaken, die in deze leerrede behan-

[p. 417]

deld worden. Dr. Swalue is in de letterkundige en godgeleerde wereld te bekend, om het nog met proeven te bevestigen, dat we in deze leerrede hoogst belangrijke waarheden, dégelijke zaken, behartigingwaardige en vruchtbare wenken voor verstand, hart en leven aantreffen. Slechts enkele uitgeligte zinsneden mogen aan onze lezers den maatstaf in handen geven, om onze ingenomenheid met dezen kanselarbeid en de ruime aanbeveling er van daarnaar af te meten.

- ‘God is een geest en die hem aanbidden moeten hem aanbidden in geest en in waarheid. Heerlijke woorden, veel, alomvattend en toch duidelijk en bevattelijk, ook voor den eenvoudige. God is Vader, niet zoo men het toen (vóór het door Christus gevestigd Godsbegrip) opvatte, alleen in den zin van Heer en Gebieder, of van Schepper, maar van Opvoeder, Verzorger, Vader, die ontfermend en genadig is, Vader van allen, die Hij tot zijne kinderen maken wil. Dit geeft reeds eenig denkbeeld van de aanbidding, die men dien Vader moet toebrengen in de innige betrekking, die er alzoo tusschen God en menschen bestaat, eene aanbidding uit erkentenis van Gods Vaderliefde geboren, en met kinderliefde gebragt, eene aanbidding in geest en in waarheid. Zij bestaat dus niet in uiterlijkheden van offers en tempelen en kerkgebaar, is niet aan heilige tijden en plaatsen verbonden, maar inwendig, altijd, overal, in waarheid, niet in schijn of met onverschilligheid, halven wil, of uit gewoonte, maar met waarachtige, geheele overgave en kinderzin - - Die aanbidding bestaat niet in den vorm des gebeds, maar in alle Godverheerlijkende handeling.’ (blz. 11 en 12).

‘- De waarheid: God is een geest, is daarom een eigenaardig kenmerk van het Evangeliesch Godsbegrip; niet alleen, omdat zij door Jezus uitgesproken, maar vooral omdat zij in zijne verschijning openbaar geworden is. In menschelijke vormen openbaarde zich Gods geestelijke natuur bij hem, en de aanbidding in geest en in waarheid werd door hem waarheid. - - Hij verheerlijkte God in zijn leven en sterven en kon met Godverheerlijkende taal op de lippen, die wel uit het harte kwam, den dood tegengaan. Dat beginsel is de kern van zijn Evangelie, en wat hij van God leerde, 't was al, om tot die ware aanbidding opteleiden. Waar hij leert, dat God in het verborgen ziet en in het openbaar vergeldt, dat er bij hem geene aanneming des persoons is, het stond met de hier gegeven uitspraak in het innigste verband. Waar hij de reinen van harte zalig noemt en ze belooft, dat zij God zullen zien, het was opleiding tot aanbidding in geest en in waarheid, hier op aarde aantevangen en in den hemel voorttezetten. Dat was godsdienstleer voor de menschheid.’ (Blz. 12 en 13).

- ‘Het is niet genoeg, Mijne Hoorders! niet voor beeldtenissen van heiligen of voor de gewijde hostie neer te buigen en die te aanbidden: meer moet er worden nagelaten. Er is meer, wat met de ware aanbidding Gods strijdt. Wij herhalen het woord van eenen godgeleerden onzer dagen met weemoed: “de Geest der Christelijke kerk zucht nog dag en nacht, dat het woord des Heeren zoo vaak wegklinkt en vruchteloos is onder hen, die zich geloovigen noemen. Nog staan ook onder ons de afgoden van menschelijke beel-

[p. 418]

den, gedachten, woorden en daden - en armen en rijken, wijzen en onwijzen knielen daarvoor en aanbidden. Nog heet het: de ure komt.” - Wilt gij weten waarom en in welk opzigt? 't is, omdat men zich niet met God wil laten verzoenen, en niet met verzaking van eigen wil voor dien van God buigen, en alzoo den Vader aanbidden wil. Tegen de reine aanbidding verheft zich nog wereldliefde, zondelust, hoogmoed, onverschilligheid, liefdeloosheid, en zoo lang deze niet bestreden en overwonnen worden, zijt gij niet hervormd, niet hervormd van gemoed en wandel. - - - Het is niet genoeg Priesterheerschappij te weerstaan, maar men moet het eenig Hoofd, den verheerlijkten Christus vereerende, zichzelven door Hem vrij en onbesmet bewaren van een erger heerschappij, de zonde. Wij verheugen ons over ontwaakten godsdienstijver, maar die is dan eerst van den echten stempel, als er niet alleen tegen valsche godsdienstige begrippen, maar meer nog voor waar godsdienstig leven, in geloof en met liefde geijverd wordt. O! Hoe ik dien ijver u allen van harte toewensch! Dan zullen wij geestverwanten vinden, ook waar wij ze niet vermoedden, en het zal niet alleen zijn: de ure komt; maar ook is nu. In ware aanbidding, de aanbidding in geest en waarheid, zullen velen, nu nog uitwendig gescheiden, vereenigd zijn.’ (blz. 19-21).

- ‘Wat het ongeloof ook poge te vernietigen, of het bijgeloof zoeke te verduisteren, uw geloof, dat de waarheid zal zegevieren, staat vast. In dat geloof brengt gij steenen aan het Godsgebouw op aarde, dat ten opschrift voert: “De Heer kent, wie de zijnen zijn.” Dan klinkt uw hartelijk lofgezang steeds liefelijk, en uw opregt gebed is Hem welgevallig, die op het harte ziet. Hij zal u ten Vader en gij zult Hem tot zonen en dochteren zijn: gij zijt voor elkander Broeders en Zusters, die één geestelijk belang hebben, en in ééne aanbidding zich vereenigen: allen Priesters, die overal het heiligdom vinden, waarin zij hunne offers Gode opdragen, tot Hij u eens tot zich neemt, om Zijnen Engelen gelijk, in Zijn vaderhuis, in Zijnen heiligen hemel, Hem eeuwiglijk rein van harte te aanbidden en toe te brengen lof en eere, prijs en dankzegging tot in alle eeuwigheid. Amen!’

H.