De Tijdspiegel. Jaargang 11

Eene bedreigde maatschappij.

Christenen en joden.
Een votum pro pace.

Liberalisme! liefelijk, vreesselijk, dubbelzinnig woord, dat met zoo vele andere woorden en gedachten de wereld wil - trachten - te regeren; leuze des tijds, - brand-, moord-, noodkreet onzer dagen, - ja, 't was te voorzien, dat ook eens, vroeg of laat, de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen (en H.Ed. geldt dit vlugtig opstel) zoude deelen in de algemeene beweging; - want in de jaarboeken der Maatschappij staat voortaan eene Augustus-beweging aangeteekend, zoo als elders de veel besproken April-beweging. - Zij heeft zich krachtig bewogen, de reeds bejaarde matrone, en getoond dat er nog vuur in hare aderen stroomde, dat ze nog spreken - voor-, tegenspreken kon, - zij heeft voor de eerstemaal, op deze wijze, een strijd op leven en dood gestreden, en moest haar eerst, haar laatst levensbeginsel ten toets brengen - het pleit is beslist - de Maatschappij is liberaal gebleven, voor velen te liberaal, de stemmen zijn verdeeld: - hier heette het - zoo verre mogt zij gaan - elders, zoo verre moest zij gaan - maar ginds - zij is veel te ver gegaan. - Ongetwijfeld dat deze drie verschillende stemgeregtigden zich zullen laten hooren; dat de voor- en tegenstanders van het liberale levensbeginsel zullen spreken en schrijven, en er strijd zal ontstaan op het anders

[p. 228]

zoo vreedzame gebied der echt vaderlandsche Maatschappij: - wij wenschen alleenlijk ons votum pro pace - een wensch om vrede te bewaren, - hun aan te bieden, die bij de laatste gisting en ontploffing, in de maand Augustus te Amsterdam waargenomen, belang hebben; wij wenschen althans geene personen te noemen of met de pen aan te roeren, maar slechts beginselen, verwachtende, dat ons vliegend blad andere stemmen moge uitlokken, om zich meer nadrukkelijk, meer uit-uitvoerig te laten vernemen - dat wij in den Tijdspiegel het initiatief nemen, ligt in den geest van het tijdschrift. - Nog eens dan: liberalisme (waarvoor men het woordeke vrijzinnigheid pleegt te lezen), hebt gij werkelijk wagen door te dringen in die 294 departementen, of, beter gezegd, in de departementen, die 294 stemmen hebben uitgebragt ter Algemeene Vergadering, - leden van hetzelfde ligchaam, naar de apostolische beeldspraak, waar sommige departementen, inderdaad, als de oogen zien, anderen, als de mond spreken - anderen, als de ooren slechts hooren en niet spreken - anderen, als de handen werken en bijdragen - anderen, - de levenskracht, door bloedsomloop en polsslag, levend houden! - Is het groote ligchaam op eenmaal zoo liberaal geworden, ten minste voor een groot gedeelte, representatief-liberaal - dat de geslotene deuren, waar Israël stond te wachten en te luisteren, zijn opengesprongen - en de oude matrone met den Éénigen Meester en Heer, de armen uitbreidende, heeft uitgeroepen: ‘Het heil komt ook hier van de Joden!’ - De slagboom is opgeheven - of wel verbroken, verbrijzeld - de Maatschappij heeft haar levensbeginsel herzien - getoetst - gewogen - de salto mortale is geschied - voor den Jood is de Maatschappij niet meer gesloten. - Hij mag mede stemmen - prijsvragen beantwoorden - verhandelen - welligt later - besturen - en daarover hoorde en hoort men hier den vreugde- ginds - den noodkreet. - Niemand zal ontkennen, dat hier, zoo als bij alle menschelijke zaken, bovenal waar het herziening en ernstige toetsing geldt - het pro en contra bestaat, - de voor- en tegenstanders van het liberale levensbeginsel, elk van hun standpunt, argumenten kunnen te voorschijn brengen, gelijk ze reeds zijn voorgebragt, die niet te verwerpen zijn. - Wij zijn te dien opzigte buiten alle discussie gebleven, en slechts zeer eenvoudige toeschouwers, niet eens toehoorders geweest, - intusschen is hier dadelijk de vraag, of de Maatschappij eens zoo ver, zoo verbazend ver gekokomen, nu gehouden is voortaan haar christelijk beginsel geheel op te geven en te verloochenen? of wel te wijzigen? - Naar het ons toeschijnt, ligt hier de knoop - de nodus, de cardo rei - en alleen door de beantwoording dezer vraag kan de Maatschappij juist en zuiver beoordeeld worden. - Het is hier niet de vraag, of de Nederlandsche zoon van Israël regt heeft om tot de Maatschappij te worden toegelaten, veel minder, in hoeverre hij dit zelf begeert; ook niet of sommige meer liberale leden dit gaarne zien - maar de vraag is, of de Maatschappij, zoo als zij volgens hare beginselen en werkzaamheden bestond en bestaat, den Israëliet mag en kan opnemen, en of zij zich, door deze toelating, zelve niet - vernietigt, en in openbare tegenspraak met haar hoofdbeginsel komt. - Laat ons beproeven de zaak eerst van eene bijzondere zijde voor te stellen, en betwist ons, waarde en verstandige lezer, ons standpunt nog

[p. 229]

niet; - want wij weten waarlijk niet of wij er ons, tegenover u, die ons reeds met een zeker wantrouwen bespiedt, zullen kunnen handhaven - wij beginnen reeds iet of wat benaauwd te worden, als wij stillekens onze plaats zoeken - daar nevens de liberale partij - en zullen later, volgens de geschiedenis en de gewoonte van groote en wijze, menschkundige diplomaten, welligt naar eene andere bank heensnellen, en zoo lang met u heen en weêr loopen, totdat gij er eindelijk - ‘den brui van geeft,’ - zoo als men zegt.

Wij vragen, of de aard en strekking eener christelijke maatschappij, juist zoo uit- en afsluitend is, dat zij den niet-Christen, daarom nog geen on-Christen, of anti-Christen, mag afwijzen, wanneer deze den toegang verlangt, of als er sprake is, of zij mogen toegelaten worden? - Strijdt het in allen deele met het hoogste beginsel des Christendoms, zoo als de verheerlijkte Stichter dit als duurzaam erfgoed naliet, om den niet-Christen uit het maatschappelijk verband te weren, zoolang men niet weet, dat er bepaalde vijandige, tegen-christelijke bedoelingen, plaats grijpen? - Eischt het Christendom verder niet, dat ‘allen geholpen worden,’ en kunnen de beginselen der Joden als volstrekt strijdig aangenomen worden met die der Maatschappij? - Ziedaar, kardinale vragen. - Is het bewezen, dat alleenlijk belijders van het Christendom tot nut van 't algemeen werkzaam kunnen zijn, en dat zij dadelijk en stellig in hunne pogingen, door de Israëlieten, zullen belemmerd worden? - En eindelijk, vereischt de werkzaamheid en de ontwikkeling der Maatschappij op die hoogte, waar zij thans staat, geheel uitsluitend, bepaalde christelijke beginselen, welke die van den Israëliet, kategorisch, moeten ter zijde stellen? - Deze en dergelijke vragen zullen eerst zeer naauwkeurig moeten beantwoord worden, vóórdat men het oordeel van verwerping of goedkeuring over de laatst genomene maatregelen kan uitspreken. - Dat hier de stemmen en gevoelens verschillen, is zoo zeker, als dat de leden der Maatschappij zelve verschillende gelaatstrekken hebben. - De Maatschappij mag, als vereeniging van welberaden en eenparige leden - immers het lidmaatschap, onder de welbekende, min of meer gewijzigde voorwaarden, aanbieden - aanbieden, zeggen wij met nadruk - waarom niet aanbieden? Nu dient hij, die dit lidmaatschap begeert, of aanneemt, te weten van zijne zijde, in hoeverre hij die voorwaarden kan, mag aannemen - en hij mag niet eischen, dat de Maatschappij, om zijnentwille, die voorwaarden opheffe of verloochene; - kan de zoon van Israël zich daarin schikken, en dan vrijwillig toetreden - wij begrijpen niet, waarom de Maatschappij hem het lidmaatschap alsdan niet zoude mogen aanbieden, zonder zichzelve daardoor te compromitteren. - Is het Christendom en de Openbaring niet evenzoo, in veel hoogere bedoeling, eene algemeene aanbieding van liefde, genade en verzoening? - Handelt de Maatschappij aldus niet in den geest van den Stichter des Christendoms, waar zij deze aanbieding op kleinere schaal herhaalt, en daardoor zelfs voldoet aan een der eischen van het Christendom in zijn wereldoverwinnende, zegepralende kracht? - Wordt dit alles toegegeven, dan is de Maatschappij in haar goed regt, om ook aan ieder, die dit verlangt, den vrijen toegang te vergunnen, mits

[p. 230]

men zich aan de bepaalde voorwaarden onderwerpe. - Kan de Israëliet, volgens zijne beginselen, zijne ontwikkeling, zijne overtuiging, die hoofdvoorwaarden aannemen, dan mag zelfs de Maatschappij hem niet buitensluiten - mits hij zelf wèl wete, in welk een verbond hij treedt - en uit dit standpunt beschouwd, is de hangende zaak, van de ééne zijde voorgesteld, helder genoeg en aan geene tegenspraak onderhevig. - Welligt dat velen, mogelijk ook slechts sommigen, zich met deze zienswijze kunnen vereenigen, en reeds het vreemde, het ongewone, het verrassende verschijnsel, om eene christelijke maatschappij door de kinderen Israëls te vermeerderen, te stofferen, en met hen te vermengen, tot nadrukkelijke tegenspraak dwingt. - Uit dien hoofde wenschen wij, die dit blad den lezer voorleggen, uiterst gaarne, van bezadigde en onpartijdige landgenooten, ook in de kolommen van dit Tijdschrift, goedkeuring of wederlegging te vernemen. - Elke bijdrage van dien aard en in dien geest, zal, naar wij vermoeden, der redactie hoogst aangenaam zijn.

Alzoo weder tot nader, waarde en onpartijdige lezer!

Spiritus Asper en Lenis.