De Tijdspiegel. Jaargang 11

Een bode der humaniteit.

Herder. Roman van Professor Klencke. Uit het Hoogduitsch. Tweede en Derde deel. Leeuwarden, Gebr. Borgrink. 1853.

Wij kondigden reeds vroeger in dit Tijdschrift het eerste deel van dit werk aan en, zeer ingenomen met de stof, meenden wij over de bewerking ten minste voorwaardelijk een gunstig oordeel te mogen vellen. - Mogt ook het onderwerp zich bezwaarlijk tot eene behandeling leenen als roman, wij wilden over den naam niet twisten. Wij hebben dan ook slechts het XVI deel van Herder's Sämmtl. Werke, Karlsruher Ausg. op te slaan, om ons te overtuigen, dat de romantiek aan dit werk minder deel heeft; wat er versierds en verdichts is ingebragt behoort in het algemeen tot de zwakkere partijen. Het karakter van den hoofdpersoon en diens levensloop was gegeven, met het edele maar ook met zwakheden van het eerste, die misschien daarin haren grond vonden, dat het homo sum, nihil humani a me alienum puto in den zin waarin Terentius het laat zeggen en in den zin waarin het gewoonlijk wordt gebezigd, op hem van zeer ruime toepassing was. - Pijnelijk is het meermalen om te vernemen, hoe Herder's irritabiliteit zoo dikwerf de vijand is, die op zijnen levensakker het onkruid onder de tarwe zaaide, en hoe de man die [ons wat al te onvoorwaardelijk] schreef: - ‘Ein jeder Mensch hat sein eignes Schicksal, weil jeder seine Art zu sein und handeln hat’ - door die prikkelbaarheid zoo zeer Heautontimorumenos d.i. zelfpijniger werd. - Gunstig was zijn aanleg, rijk zijn geest, edel schier te edel voor deze wereld zijn karakter; hij móest met velen in die wereld in strijd geraken, zijn gevoelig hart deed de rest. - Hij was dan ook niet de man om het: ‘wees niet al te regtvaardig noch al te wijs, opdat gij u niet verdervet!’ - tot leuze zijns levens te maken. Herder behoorde onder die menschen, die sterk aantrekken of krachtig afstooten, omdat de waarheid hun dierbaar, het regt hun heilig is,

[p. 107]

en zij in het leven nog iets meer wezenlijks en hoogers erkennen dan het leven zelf. Hij was voor de bonhommie van een' Wieland, voor de behagelijkheid [men verschoone het woord!] die der Welt und sich selbst gefiel van een' Göthe niet gemaakt, daardoor evenwel op het gebied der letterkunde en wetenschap degelijker en reiner dan beide. Herder was mogelijk niet met rijker talenten uitgerust dan beide, maar had met het hem toevertrouwde meer gewoekerd en minder zijn geld uitgegeven voor wat geen brood is. Hij kende den ernst, en het: res severa verum gaudium was hem in het hart gegrift. Als Denkgläubiger kon hij met de orthodoxen en ook met Kant, of liever met diens scheerspiegeltjes, de Kantianen [zoo als Jean Paul dezen noemt] niet overeeenstemmen. En veel wat Herder voorzag en vreesde, minder van de kritische philosophie dan van de rigting die deze nam, werd later bewaarheid.

Wij hebben aangewezen wat in het werk van Klencke niet geheel is vergéten, maar wat wij gaarne daar meer uitgewerkt hadden gezien. Wij zouden daarvoor menig ander gesprek over minder belangrijke punten hebben willen missen. Nu krijgt het lijvige werk meer den schijn alsof de schrijver sommige schriften van Herder wèl, maar van andere weinig meer dan de titels of hoogstens den hoofdinhoud kende. Wij hadden meer zulke gesprekken gewenscht als de schrijver door Herder eene enkele maal met de gravin Maria en met Weber [D. III bl. 185] laat voeren. 's Mans werken leverden daartoe overrijke stof, en met een weinig bewerking had men daaraan gemakkelijk de vereischte levendigheid kunnen bijzetten. Hij had tot dat einde slechts eenige Herdersche leidende gedachten, hoofdideeën, uit te kiezen als thema's, waarop hij de variatieën in zoo menige plaats uit 's mans werken had kunnen vinden. Maar dan wat minder soeperig en met meer levendigheid dan het hier geschiedde. - Vele gesprekken hadden wij meer piquant verlangd, en daaronder in de eerste plaats het tafelgesprek in het begin van het tweede deel, waar de schrijver zegt dat hij eenige Shakespeariaansche scènes wil leveren - de taak is zwaar, doch waarom belooft en poogt hij het? - terwijl de personen welke hij invoert daarvoor niet ongeschikt zijn. Dat valt treurig in 't water. Wij zouden van het Shakespeariaansche daarin zeggen wat Victor Keller van iets anders zeide: - dat het daarin zoo karig is te vinden als Krebsschwänze in einer Krebssuppe auf die man eingeladen ist. Wij herkenden een trek van dien humor, zooals deze daar kón worden aangebragt, maar dan van den lageren humor bij Shakespeare, alleen in het: - ‘de kerel is een levend braakmiddel’ - door eenige studenten van een' zedelijk en ligchamelijk onaangenaam mensch gebezigd.

Is er dan geen goeds in? Natuurlijk; en wij nemen ons voorwaardelijk gunstiger oordeel van vroeger niet terug. Er is veel in wat wèl gelukt mag heeten en dat wij gaarne zouden aanwijzen en ontleden, waren wij niet bevreesd, dat men uit onze beoordeeling of aankondiging eene enkele gunstiger periode ligtte en daarvan gebruik maakte. Eene operatie, waartegen ik eens vooral protesteer. Dan laat men iemand ligt eene zoogenoemde halve waarheid zeggen, die omtrent zoo de waarheid mag heeten als één arm, een half hoofd, een stuk romp en één been een mensch uitmaakt. De waarheid kan tegen zulke operatie niet, en zij ligt vermoord en dood daar. De volle, geheele waarheid slechts is de waarheid.

[p. 108]

Voor romanlezers van den gewonen stempel is het werk minder geschikt, dezen beloven wij geene bevrediging. - De vertaling is opperslecht gebleven. Het komt hier niet aan op eene enkele duitsche constructie; maar zij is soms zoo kluchtig verknoeid, dat men wel bijna dubbel zijn hoog- en nederduitsch mag kennen, zoodat men kan nagaan wat er stond in het oorspronkelijke, om menige plaats te verstaan. Voor wie dat kan is de hollandsche vertaling niet noodig, en voor wie geen duitsch kent deugt zij niet. - Gebaarden voor gebaren maakt soms aardige grimaçen. - Aan het einde van het werk is een flater die er zoo menige kroont en waarbij men moet vragen, of de vertaler de hoogduitsche letters en althans de kapitale wel kent. Op blz. 372 van het derde deel staat, dat Herder bij al zijne ambtsbemoeijingen [!] behalve de Adrastea nog den ‘eed’ had geschreven. Naderhand, dat hij zijner vrouw den door zijne eigene hand in het net afgeschreven ‘eed’ gaf, en met onbeschrijfelijk weemoedigen blik zeide: - ‘hier hebt gij uwen eed!’ - Het geldt niemand anders dan den Cid, Don Rodrigo, de Campeador, dien Herder metrisch vertaalde. Eid of Cid verschilt niet zooveel.

chonia.