De Tijdspiegel. Jaargang 11

De een zaait, de ander maait.

Toussaint l'Ouverture, de Bevrijder der Negers op Haïty (Haïti). Naar het Engelsch van Dr. J.R. Beard, door J.B. Rietstap. Met platen. Utrecht, N. de Zwaan. 1853.

Onder de vele zoogenoemde Kraft- und Kernsprüche, maar waarachter wij stillekens een cum grano salis, subintellectis subintelligendis, of eenig ander bijvoegsel zetten, om te herinneren, dat die regel nog niet zoo onbepaald doorgaat, behoort ook de bekende phrase: - ‘die Weltgeschichte ist das Weltgericht!’ - Schiller sprak haar uit, praegnant uitdrukkend wat Herder had gemeend op te merken en wat hij op zijne overredende wijze had voorgesteld. Nieuw was trouwens de opmerking niet. Der ouden Nemesis, het: ‘waar een aas is vergaderen zich de arenden,’ het: ‘wat de mensch zaait, dat zal hij oogsten,’ der Joden vergeldingstheorie, bewijzen meer of minder sterk, dat die regel wel ook zijne waarheid heeft. Hij heeft dit echter meer als men denkt aan het oordeel dat óver de menschen gaat, als wanneer men daarbij aan de eigenlijke geschiedenis wilde denken, zooals die door menschen wordt geschreven. Dan toch is er nog al het een en ander waarvan men in appel zou willen komen en revisie vragen. Dan zetten wij achter dat ‘Weltgericht’ meermalen een groot vraagteeken. Althans nog niet lang geleden werd aan reconstrueerders der historie een kapitale

[p. 433]

eisch ontzegd. Een knap advokaat vermag voor dat Weltgericht vrij wat. - Het hoogere oordeel óver de wereld? Rondom Hem, die dit zal vellen, zijn wolken en donkerheid; al waarborgen enkele stralen of bliksems door en uit die wolken, dat Hij een licht is en licht zal laten komen.

Met deze en soortgelijke gedachten legden wij het bovenstaand werk uit de hand, waarin ons het bloedige drama dat op Haïti werd gespeeld wordt voorgesteld, dat welligt nog niet ten einde is gebragt, en waarop ligt nog, evenals in sommige stukken van Shakespeare, een second part moet volgen, alvorens de barensweeën van een' beteren tijd zijn doorgestaan. Het is een letterarbeid, die ons en misschien velen welkom was, bleef het dan ook minder bevreemdend, dat gebeurtenissen van zooveel gewigt al vielen zij dan ook op verren afstand voor, nog den regten geschiedschrijver niet vonden. Men had toen en later van het eigen werelddeel, waar de gewigtigste gebeurtenissen als met den stormpas of hollend elkander opvolgden en verdrongen, zooveel te vermelden, het drama op St. Domingo of Haïti was grootendeels zoo lomp-barbaarsch en bloedig, in de uitkomst was zooveel mockery [dit woord in ernstig vreesselijken zin genomen], dat de stof van menige zijde weinig uitlokkend mogt heeten. - Men vond ja den opstand geboekt, hoofdfeiten werden in de geschiedenis medegedeeld, vele bijzondere omstandigheden en particulariteiten waren bekend en de romantiek had daaruit reeds vaak stof ontleend of deze er ingebragt; maar altijd ontbrak een regt resumé. Met genoegen lazen wij daarom, voor een paar jaren, een opstel daarover in de Revue des deux mondes, dat ons voorkwam met kennis van zaken te zijn geschreven, en waarop wij toenmaals reeds wezen als dienende bij de behandeling van het vraagstuk der emancipatie. Daarin was ook spraak van enkele hoofddeelnemers in den opstand of den bevrijdingsoorlog [de zaken verschillen nog al naar het standpunt van beschouwing], waarin evenwel de onpartijdigheid der Muze van de geschiedenis niet scheen ter zijde te hebben gestaan. Die gaping wordt thans aangevuld, in het ledige vak wordt het tafereel opgehangen, waarop die open plaats scheen te wachten, doch met al de ijsselijkheden, welke men daar had te gemoet te zien.

Immers, hoe huiveringwekkend de woelingen en omkeeringen in het moederland mogten wezen, welke worstelingen daar uit worstelingen voortkwamen; de weêrslag in de kolonie was veel meer ontzettend. Hier was het verschil tusschen de partijen meer snijdend, de veete tegen de vroegere magthebbers nog veel meer gemotiveerd, zelfs dan tegen eene grootendeels verdorven aristokratie. Men had hier op St. Domingo geene herinneringen van humaniteit, mulat en blanke stonden hier, als de neger, den gruwel nader. Hier was meer te wreken, meer te verkrijgen, de strijd was er een op leven en dood, moest bijna een verdelgingskrijg worden. Doch moge zoo het verhaal daarvan bijna eene reeks uitmaken van ijsselijkheden, terwijl het oog maar enkele groepen vindt, waar trouw, dankbaarheid, menschelijkheid, edelmoedige zelfverloochening vriendelijke punten vormen; daar zijn er, en onder de hoofddeelhebbers, mogen het enkelen wezen, op wier beeld het oog met welgevallen rust. En onder dezen eene eerste plaats aan Toussaint l'Ouverture, leggen wij ook aan hem den maatstaf niet die ons, bij eene meer verlichte godsdienstkennis en meerdere

[p. 434]

zedelijke beschaving, is aangewezen.

Het is de geschiedenis van dezen held, die ons hier ter lezing wordt gegeven, en die als zoodanig meer dan onderhoudend, die belangwekkend mag heeten. Met korte maar voldoende trekken is in den aanvang Haïti en de staat van zaken daar geschetst, niet met te heldere kleuren. Maar hoe konden die worden gebezigd bij een zoo Godtergend en menschonteerend tafereel? Wij hadden hier gaarne meer gelet gezien ook op den zedelijken en godsdienstigen toestand, al laat zich ook het: ‘aan hunne vruchten zult gij ze kennen’ toepassen. - ‘Gisting en wanorde’ mogt die staat van zaken heeten. Het is alsof wij de stoffen zien mengen die daar werken en broeijen, totdat de uitbarsting komt; wij zien de mijn als vullen, die slechts wacht op de vonk om vernielend te ontploffen. Hebzucht die uitmergelt, weelde en wellust die schatten vraagt om schatten te verslinden, onderdrukking die geen regten ontziet, onmenschelijkheid die geen erbarming kent, - zij zijn als de wind die wordt uitgezaaid, waaruit de storm hervoortkomt die de zaaijers wegvaagt, maar om ook zoo menig' onschuldige meê te voeren.

Nu voert Dr. Beard ons voor het beeld van Toussaint, wiens overgrootvader, naar men zegt, een Monzongo in de werkelijkheid was. Wij zien hem begunstigd boven talloozen zijner lotgenooten, uitstekend boven talloozen zijner lotgenooten, vervuld met begrippen die hem zich deden schikken in het slavenlot, doch die hem ver boven het gewone peil verhieven, door godsvrucht geschraagd, maar ook voorbereid om meer te worden. ‘Oom Tom,’ maar met een' hoogen in plaats van diens geduldigen geest. Hoe mag de onderwerping des geloofs met het immer helderder ontwaakt besef van zijne en der zijnen regten als menschen hebben gestreden in zijn borst! En daar treft hem als anderen het berigt, dat het Fransche volk tot bewustzijn van zijne regten is ontwaakt, dat de geest des tijds tot de aanmatigingen eener zedelooze aristokratie als tot de onverdraagzaamheid van geestelijke heerschzucht het: ‘tot hiertoe en niet verder!’ heeft gesproken, de mare der omwenteling in het moederland vindt in de kolonie weêrklank, als bij echo's in 't gebergte, versterkt tot een kreet van jubel, maar die te gelijk dreigend klinkt. De mulatten vooral juichen, omdat zij daarin het middel zien om tot hunne regten te geraken, als tijdingen na tijdingen op Haïti worden gebragt. Het ‘vrijheid, gelijkheid, broederschap!’ - waarbij later het zoo dreigende: ou la mort! kwam, wordt er met blijdschap begroet. Maar voor wie dáár, onder die zoo heterogene bevolking de vrijheid - onder en tusschen wie die gelijkheid - met wie die broederschap? - Die vraag stelt blanken en kleurlingen en negers nog vijandiger tegen elkander dan vroeger. De wetgevende vergadering [eere daar Lameth, die de kleurlingen in de vergaderingen der kolonie toe- de negers vrijlaten wilde] besluit bij dekreet van 8 Maart 1790, dat aan de kleurlingen dat voorregt zal worden gegund; doch de blanken op Haïti verzetten zich daartegen, en Ogé en Chavanne, die zich en de hunnen bij het vergunde regt wilden handhaven, worden, na een proces van twee maanden, veroordeeld om te worden geradbraakt, met verbeurdverklaring hunner goederen. Thans strijd tusschen blanken en mulatten, welke laatsten een beroep op de negers doen, die nu den oorlog negerachtig [kon het anders?] voeren, waartegen de planters Engelsche hulp inroepen, die op

[p. 435]

Engelsche wijze wordt gegund. Schrikkelijke gestalten, Biassou en Jeannot, dagen op als uit den afgrond, zooveel vriendelijker en grooter een Toussaint en Lafitte.

Wij komen tot den man, die in menig opzigt groot mag heeten, die door zijne voortreffelijke hoedanigheden meer dan door de omstandigheden geholpen, immermeer het middenpunt wordt der beweging, waardoor Haïti tot de vrijheid, neen, tot de barensweeën der vrijheid wordt gebragt. Wij zeggen: barensweeën. - Hoe heerlijken keer toch aanvankelijk de zaak moge schijnen te nemen, weldra blijkt het, dat nog naar buiten en vooral naar binnen te veel vijandige elementen moeten worden overwonnen, dan dat de rust zoo spoedig kan keeren. Zelfs in onze dagen [Faustin, Soulouque, en hoe die keizerlijke apen al meer mogen heeten] mogt men vragen: is er inderdaad, na zoo veel beweging, zoo veel verwoesting, iets gewonnen voor wezenlijke humaniteit? Het kind is jongen geworden, lastiger, boozer, dan hij was als kind. - Maar van zoodanige toekomst vinden wij zaad en spoor bereids in deze geschiedenis van Toussaint l'Ouverture. Welke wankeling, ontrouw, zwakheid immers bij de zijnen, welke overmoed door geweld en verraad ondersteund, bij zijne vijanden in het moederland! Men denke aan Christophe en Dessalines, aan Leclerc, den Alba van St. Domingo, maar trouweloozer dan deze, meer schurk en koeler, in wien de gemeene zijden in het karakter der familie van Buonaparte en harer agnaten tot volle ontwikkeling was gekomen, de pleger van ongeregtigheid, waarvan bij den eersten consul de eerste oorzaak was te zoeken. Wij zijn niet blind voor het genie van den vaak hooggevierde, en gelooven, dat hij van alles bezat behalve een hart, ten zij men de liefde jegens zijn kind uitzondert; doch deze heeft het roofdier ook. Moesten we Napoleon een standbeeld oprigten, wij deden dit in den tuin der Tuilleriën, wij kozen Josephine, Enghien, Toussaint, de ter dood gegriefde, den doodgeschotene en verhongerde, tot dragers van zijn beeld, als kariatiden, om Napoleon's huwelijksliefde, zijne goede trouw en humaniteit voor te stellen; - en dan mogt men opsieren, maar - hoeveel groots bleef den Groote? - Van blz. 146 af tot aan het einde toe, wordt het leven van Toussaint ééne acte van beschuldiging tegen Napoleon, wiens gemeene handlangers willige werktuigen worden om den ondergang te bewerken van een' zwarte, die in waarheidsliefde, trouw, zielenadel, een engel der reinheid is, bij hen gehouden. Gaarne schrijven wij af, wat Dr. Beard, blz. 149, van de handelwijs van dezen franschen Crassus [Brunet] zegt, die den Spartacus der negers niet ten onder bragt, niet overwon, maar op eene lage manier verschalkte, zoodat hij woord noch eer ontzag: - ‘Grooter valschheid dan deze is zelden gezien. Deze persoon [de divisiegeneraal Brunet], die zich Brunet teekent, die zich een man van eer noemt, en, wie daar maar in 't minst aan twijfelde, zou neêrgeveld hebben, - deze man, die waarschijnlijk ter kerk ging en de mis hoorde en het Christendom beleed, die ten minste niet in het verborgen beurzen rolde of halzen afsneed, die man zet zich koelbloedig neder en schrijft een weefsel van leugens en bedrog, ten einde een onschuldig man, den bevrijder zijns lands, in het verderf te lokken.’

Wij weten van elders, dat men Toussaint verdacht hield, dat hij plannen smeedde tot eene bevrijding van Haïti;

[p. 436]

doch waarom hem dan niet voor het oog der wereld zijn proces opgemaakt? Zijne taal in zijne brieven aan den minister van marine en koloniën, aan den eersten Consul, waarin hij behandeling verlangt van zijne zaak, is waarachtig niet die van een laag zamenzweerder. Maar desniettemin werd en bleef hem mogelijkheid van verdediging ontzegd. Hij moest sterven en stierf ook in den kerker van het fort Joux - verhongerd volgens sommigen, volgens anderen vergiftigd. Moge hij met ter tijd blijken een offer des behouds te zijn geweest.

Aan het slot der waarlijk tragische, belangwekkende geschiedenis, voor welke wij zeer gaarne eene geheele reeks fransche romans missen, trekt de schrijver een parellel tusschen Toussaint l'Ouverture en Buonaparte en spreekt hij een woord van ‘vergelding.’ Dan houdt de laatste nog veel op zijne rekening. Wij zullen die, denkend aan Lamartine's ‘Dieu l'a jugé. Silence!’ niet pogen op te maken.

De vertaler deed zijn werk loffelijk. Het is ons aangenaam dat het uitstekende boek in zulke handen ter vertolking viel.

chonia.