De Tijdspiegel. Jaargang 11

Kerkelijke geschiedenis.

Geschiedenis der Evangeliesch-Luthersche gemeente te 's Gravenhage, door den Hoogleeraar Domela Nieuwenhuis. Amsterdam, Gebhard en C^o. 1854.

Met loffelijken en onverpoosden ijver, gaat de hoogleeraar Nieuwenhuis voort, om de geschiedenis van zijn kerkgenootschap hier te lande te beschrijven, en deelde een gewenschte bijdrage mede, in het beknopt maar tevens volledig verslag der gemeente te 's Gravenhage, aanvangende ten jare 1612, en eindigende met onze dagen. - In drie hoofdafdeelingen zijn de geschiedkundige data gesplitst, en behelzen een rijken voorraad van zoogenaamde materialiën, met zorg en oordeel vergaderd, en tot een wèl geordend geheel vereenigd. Dergelijke monographiën zijn hoogst belangrijk om de nog steeds onvolledige geschiedenis der vaderlandsche kerk aan te vullen, en daardoor dit vak van studie weder op de been te helpen - want zoo goed en nuttig de onophoudelijke uitgave is van predikatiën en leerredenen, van betoogen en geschriften, die den tegenwoordigen tijd afspiegelen, en waar dikwerf de strijdlustige aard der menschen bijzonder kenmerkend op den voorgrond treedt - niet minder nuttig is de stift van den kalmen geschiedschrijver, die, als buiten en boven den invloed van zijn leeftijd staande, de verledenheid terugroept, en ons dáár leert en onderwijst, hoedanig het tegenwoordige eens mogelijk was en geboren is. Uit dit oogpunt beschouwd, verkrijgt elke geschiedkundige bijdrage eigenaardige waarde: - de geschiedenis, de levens-

[p. 428]

loop der ouders, werpt veel licht op het leven en de geaardheid der kinderen. - Ja, welligt kan men den tegenwoordigen toestand van kerk, staat of maatschappij, niet regt begrijpen en verklaren, wanneer de voortijd ons onbekend bleef. - Veel en zeer veel wordt dan eerst duidelijk en verstaanbaar, als men de trapsgewijze ontwikkeling der gebeurtenissen gadeslaat. - Sedert Polybius, is dit pragmatisch element der geschiedenis in zijne onwaardeerbare waarde te regt erkend.

De geschiedenis der Evangeliesch-Luthersche gemeente in de tegenwoordige hofstad, levert, zoo als op verre na de meeste geschiedenissen van kerk en gemeente - Katholiek en Protestantsch - de doorgaande bewijzen op van veel menschelijkheid en van het onvolmaakte dat alle ondermaansche zaken aankleeft: - de palmtak des vredes werd ook hier meermalen van den kansel weggerukt, onder de consistorietafel geworpen - de predikanten gaan, als Abrahams en Lots, uit elkaâr, maar niet zoo vredelievend. - Over leerstukken werd getwist, vrijzinnige leeraars aangeklaagd en bedreigd, terwijl het consistorie te Amsterdam, een soort van kerkelijken geïmproviseerden voogd, met den weêrspannigen pupil in den Haag, de handen somtijds vol genoeg heeft. - De hoogleeraar, aan wien de taak der gemeentebeschrijving, vooral historieel, zoo bijzonder wèl is toevertrouwd, heeft met eene ongemeene naauwkeurigheid en echt oud-Nederlandsche vlijt, de verschillende bouwstoffen voor deze bijdrage opgezocht, vergeleken, ook onderzocht, en deelt zelfs de geringste bijzonderheden mede, en dat geschiedt in een zeer eenvoudigen, helderen, krachtigen stijl, waardoor de lezing grootendeels wordt verligt, en minder vermoeijend, daar, zoo als wel bekend, de geschiedenis die in den slependen kronijkstijl is opgesteld, eene zware, ongehoorde beproeving is voor het hersengestel, de kunstmatig opgewekte aandacht, en de twee zeer beweegbare oogleden.

Voor een uittreksel is deze bijdrage volstrekt niet geschikt, en ook te rijk daartoe. Wie belang stelt in de verschillende licht-, schaduw- en nachtzijden der Evangeliesch-Luthersche gemeente in den Haag, neme het uitmuntend bewerkte boekske ter hand, dat zich bovendien door eene nette uitgave uitwendig aanbeveelt. - Moge het den wakkeren hoogleeraar, die blijkens zijne geschiedkundige studie, inderdaad toont ‘wakker’ te zijn, gelukken ook op deze wijze zijn kerkgenootschap meer en meer voor te lichten, en te bedienen met oud en nieuw, waartoe hem in de meest volledige, en geschudde, en overvloeijende mate, tijd en kracht en lust zij toegewenscht.

Spiritus Asper en Lenis.