De Tijdspiegel. Jaargang 11

[p. 183]

Letterkunde.

De Tachtigjarige Oorlog.

Herinneringen uit den Worstelstrijd met Spanje, door Mr. J. van Lennep, met platen. - Willem de Eerste. - Te 's Gravenhage, bij K. Fuhri, 1853.

Elk volk heeft zijn heldentijdvak. De tachtigjarige worstelstrijd der Nederlanders mag met regt de heldenperiode van ons volk genoemd worden. Geen wonder dat een erkentelijk nageslacht den blik er gaarne naar wendt, en met geestvervoering gewaagt van de dappere daden der voorouders, waaraan het vrijheid, eer en welvaart dankt. Als Aeschylus zijne Persen liet opvoeren, dan juichten dertig duizend Atheners, en klapten in de handen, en schreiden tranen van verrukking, en streden den grooten strijd nog eens mede, waaraan velen hunner, met den dichter zelven, in vroeger jaren hadden deel genomen. Het was voor ons volk en voor onzen tijd bewaard om aan den roem dier tachtig jaren te knagen, en onze helden in verdenking en minachting te brengen, zelfs den onvergelijkelijken Willem van Oranje, den grooten voorvechter in den strijd, en de ziel, de aanschouwelijke gedachte van Neêrlands bevrijding, te verguizen en op sophistische wijze zijn' naam en eer te bezwalken. - Dit verschijnsel, hoe vreemd in den eersten opslag, laat zich echter verklaren door het ongelukkig verschil in godsdienstige meening, en de woelingen eener welbekende partij, die geene middelen ontziet, zelfs niet het gevaar van 't verlies van nationale eer en zelfstandigheid, om hare denkbeelden te doen zegevieren, hare oogmerken te bereiken. - Wij hebben wel eens Roomsch-Katholieke landgenooten hooren klagen dat het scheen alsof men hen niet als Nederlanders, veeleer als vreemden beschouwde en behandelde; - maar gesteld voor een oogenblik, dat dit werkelijk het geval ware ('t geen wij echter verre af zijn van toe te geven), zou dit dan zoo verwonderlijk zijn, als wij velen zulke gevoelens en uitingen, die inderdaad zoo on-Nederlandsch als ongegrond zijn, zien voorstaan of aanhangen?

Niet vreemd derhalve, dat velen zich opgewekt voelen om de eer der gesmade vaderen te verdedigen, of dien gedenkwaardigen worstelstrijd in 't geheugen terug te roepen. Wij danken aan die opgewekte zucht eenige zegevierende wederleggingen en uitvoeriger geschriften, getuigen van dieper en juister studie der bronnen onzer geschiedenis, dan de oppervlakkige en eenzijdige voorstelling der aanvallers. Ook de uitgever

[p. 184]

van het boven aangekondigde werk heeft in dien geest gehandeld, toen hij eenige tafereelen uit dat gedenkwaardig tijdvak door teekenpen en graveerstift aanschouwelijk wilde doen voorstellen, en er in slaagde om de verklarende beschrijving daarvan op te dragen aan den man, die als schrijver en dichter met roem bekend, aan de geschiedenis des vaderlands in zoo vele opzigten zich verdienstelijk gemaakt heeft: aan M^r. Jacob van Lennep.

De heer van Lennep wijte het ons niet, wanneer wij met hooge ingenomenheid en verwachting elk werk in de hand nemen, 't welk zijn naam als schrijver aan 't hoofd draagt. Hij heeft die zelf opgewekt. Maar zooveel te grooter is de teleurstelling, wanneer aan die verwachting niet of maar ten deele wordt voldaan.

Het is voor een held en veroveraar doorgaans moeijelijker veroveringen te behouden dan ze te maken: niet minder voor een auteur zijn verkregen roem te handhaven. Helaas, men laat zich wel eens, al te ligt soms, door den toegezwaaiden lof benevelen, en men sluimert zacht op de verkregen lauweren in! - Vlugheid schijnt een van de gelukkige eigenschappen der pen van den heer van Lennep; zijne vele geschriften, te midden van allerlei beroeps- en andere bezigheden, bewijzen zulks; maar wie weet niet, hoe gevaarlijk die zelfde eigenschap is, wanneer daarop wat te zeer gesteund wordt, hoe ligt men dan, bij het moedig vertrouwen op zijn naam, vervalt tot dat gene, wat de franschen Littérature facile noemen. Ons publiek is immers zoo inschikkelijk voor en zoo ligt tevreden gesteld door eene letterkundige vermaardheid?

Het doet ons leed te moeten bekennen, dat het tegenwoordige werk ons deze opmerkingen ontlokte. Wij zien er in noch een werk van studie, noch van smaak, noch van vlijt. - De beschrijvingen, bij de verschillende plaatjes, zijn in den zeer eenvoudigen, verhalenden toon, zonder veel zorg voor den stijl gesteld. Wij vermoeden wel dat de schrijver meest jeugdige lezers op het oog had, en daarom gemeend heeft zich minder op pragmatische behandeling der geschiedenis te moeten toeleggen; - maar dit ook toegegeven, - zoo kon toch, onzes inziens, juist om de reden, dat dit werk voornamelijk voor jonge lieden bestemd was, de voorstelling wat meer plastisch zijn, en behoefde niet, somtijds bijna woordelijk overgenomen te zijn uit des schrijvers ander werk voor de jeugd: De voornaamste geschiedenissen van Noord-Nederland.

Maar wij klaagden ook over minder vlijt aan dit werk besteed. Het bewijs daarvoor meenen wij te vinden in de herhaling van het door van der Vynckt, Beaufort en Schiller medegedeelde, ongegronde sprookje van Filips' verwijt, bij zijn vertrek uit Vlissingen, aan Oranje: ‘dat hij hem hield voor den man, die door zijne geheime listen oorzaak had gegeven tot de houding welke de staten hadden aangenomen.’ (Plaat XI). Er heerscht in de handelingen en in de correspondentie tusschen Filips en Oranje te dier tijde, een zoo geheel andere toon, dat men daaraan niet het minste geloof meer kan hechten. Men zie slechts de Correspondance de Guillaume le Taciturne van Gachard, T. I, p. 430 en elders.

Aan het slot van de beschrijving bij plaat XXV wordt herhaald: ‘dat Montigny, te Madrid, vermoedelijk door vergif is uit den weg geruimd.’ Het blijkt intusschen uit officiële stukken, door den Belgischen Archivarius Ga-

[p. 185]

chard uitgegeven (Correspondance de Philippe II, T. II passim) dat de heer van Montigny, op last van den schijnheiligen Spaanschen dwingland, in het kasteel van Simancas is verworgd.

Ook bevreemde het ons bij plaat XLII, Sonoy, 'sPrinsen plaatsbekleeder in Noord-Holland, op ééne lijn gesteld te zien met den woesten en wreeden Lumey van der Mark, die dezelfde waardigheid in Zuid-Holland bekleedde. Onpartijdige onderzoekingen toch hebben het duidelijk in 't licht gesteld dat vele daden van geweld aan Sonoy toegeschreven, niet aan hem, maar aan onderbevelhebbers en vervolgzieke ambtenaren te wijten waren, terwijl zijne groote verdiensten en overigens strikte regtvaardigheid hem den lof waardig maken, welken reeds Onno Zwier van Haren, in zijne Geuzen, dien miskenden verdediger der vrijheid heeft toegebragt. Vreemd, dat niet slechts de heer van Lennep, maar ook de heer Arend, in zijne Algemeene Geschiedenis des Vaderlands, nog geneigd schijnt om Sonoy in het hatelijk daglicht te stellen, waarin partijdigheid of onkunde hem geplaatst had; te vreemder bij den laatstgenoemde, die zelfs Lumey in zijne bescherming neemt, en zooveel ter gunste van het bestuur van Filips II en ten nadeele van de misnoegde Nederlandsche edelen, Oranje niet uitgezonderd, heeft in 't midden gebragt, dat de bent van ‘de Tijd’ en ‘de Katholieke Nederlandsche Stemmen’ hem voor een der hunnen beschouwden, waartegen hij gemeend heeft zich in een der dagbladen te moeten verklaren. Het is een zonderling verschijnsel van onzen tijd, die zooveel over heeft voor boeven en deugnieten van allerlei aard, dat ook historische personen, lang reeds met het teeken der verachting of onwaarde gebrandmerkt, op verschoonende en toegeeflijke wijs worden voorgesteld, en daarentegen de krachtigste verdedigers der vrijheid en waarlijk edele karakters, zonder acht te geven op de moeijelijkheden waarin zij gewikkeld, en de noodzakelijkheid waarin zij gebragt waren om somtijds streng te zijn, op 't ongunstigst beoordeeld en aan smaad en verguizing prijs gegeven worden!

Wij zullen geen aanmerking maken op de spelling des heeren van Lennep; de geleerde taalkundige zal daarvoor zijne gegronde redenen hebben; ofschoon wij de groote ongelijkheid daarin, met de algemeen aangenomene, vooral in geschriften voor jonge lieden bestemd, niet kunnen goedkeuren, als leidende tot onzekerheid en verwarring. Maar wij zouden wel willen weten waarom de heer van Lennep ook lag schrijft voor leide of legde (zie bij voorbeeld bij plaat VI, regel 13 van boven).

De typographische uitvoering van dit werk is zeer schoon. Vele plaatjes zijn fraai geteekend, en gelukkig van uitvoering. Het is er echter verre van af, dat wij dien lof aan allen geven kunnen. Zoo kunnen wij het afbeeldsel van Charlotte van Bourbon, Oranjes derde echtgenoote, door de geschiedschrijvers eene ‘schoone en beminnelijke vrouw’ genoemd, noch schoon, noch beminnelijk vinden, evenmin als het rijmpje onder dat afbeeldsel geplaatst:

Eer, in deez' beeltenis, Charlotte van Bourbon,

Die, zeven jammervolle jaren,

Oranje's levensweg, spijt rampen en bezwaren,

Met rozen overstrooien kon.

Dit denkbeeld had, onzes inziens, in koud proza, ‘schoon,’ volgens van der Palm, ‘altijd beter dan koude poëzij’ juister, korter en fraaijer kunnen uitgedrukt worden.