De Tijdspiegel. Jaargang 11

Kerkklokstoonen van Friedrich Strauss.

Op nieuw uitgegeven en aanbevolen door Jonathan (vierde druk), Amsterdam, Brinkman.

Op zeer verschillende wijze, waarde lezer! kan men de klok laten luiden en den klepel in beweging brengen -: de alarmklok - de brandklok - de feestklok - en de sabbaths- of kerkklok. - De mensch, met twee ooren voorzien, en buiten dat met een sensorium, moet hooren - de buitenwereld in zich opnemen en verwerken. - Er zijn op aarde zoovele harde, scherpe en onaangename geluiden - b.v. in de diplomatische en geestelijke wereld, aan den Donau, of te midden der groote of geringe, lasterende en dapper voortzondigende wereld, dat men verheugd is, zachte, weldadige, vriendelijke geluiden te hooren, en wij aarzelen niet om de oude welbekende ‘Klokkentoonen’ juist daar eene plaats aan te wijzen. - Niemand, die deze toonen verneemt, zal zich de ooren behoeven digt te stoppen, of spoedig wegijlen, vreezende voor het behoud van zijn gehoorvlies. - Er zijn ten onzent oude getrouwe naburen uit Duitschland in dezen lande aangekomen, eerst vreemdelingen, die het burger-vertaalregt moesten koopen; toen men ze op den tand voelde, en goed wist, wat geestes kinderen zij waren, werden ze behoorlijk genaturaliseerd, deden in de letterkundige

[p. 15]

wereld hunne entrée, sloten het huwelijk met de echt Nederlandsche maagd, en werden alzoo burgers in den lande - en kwamen nu voortaan in Hollandsch kostuum voor den dag. - Op deze wijze is Friedrich Strauss een der onzen geworden - de gemoedelijke ‘Kerkklokstoonen,’ de echt godsdienstige strekking, het stille, schier heiligende kerkelijk leven, alles vond ‘Anklang’ bij het karakter der halve broeders van Strauss, die hem verstonden en weldra leerden liefhebben. - Het is daarenboven geenszins onverschillig dat de reeds verjaarde acte van naturalisatie op nieuw door Jonathan is afgeteekend en gelegitimeerd, en dat men aan zijne hand den broeder Germaan weder begroet. - Meermalen intusschen zijn er sommige bedenkingen tegen deze welluidende kerkklokstoonen gehoord. - De lezer wordt hier ongevoelig in eene ideale wereld geplaatst, waar alles zoo kerkelijk lief, zoo kerkelijk vroom, zoo kerkelijk vreedzaam is, zoo onbegrijpelijk harmonieus, dat men weldra aan de verwezenlijking van dat ideaal begint te wanhopen, en eindelijk zoude gelooven hier eene soort van kerkelijke Idylle te lezen. Erger u niet, taalkundige lezer! aan deze zamenkoppeling - kerkelijke Idylle - als een onzer beroemde landgenooten, jaren geleden, akademische Idyllen heeft vervaardigd en uitgegeven - beweren wij ons goed regt, op hem ons beroepende, om mede van eene kerkelijke Idylle te spreken. - Velen die het kerkelijk leven, het stads-, dorps- en kerkelijk- en predikantenleven, bij geruchte van buiten, en niet uit eigene ondervinding kennen, zullen altijd de ‘kerkklokstoonen’ gaarne vernemen, en daar stichting vinden - en deze zij hun van ganscher harte toegebeden - hoe groot ook hier het verschil van opvatting en persoonlijke voorstelling is, blijke reeds voldoende, waar wij aan onze pastorij van Mastland denken, - ook een kerkklokstoon, maar geheel zuiver, waar, echt nationaal. - Men vergelijke eens hier den Nederlander met den Germaan, en doe er zijn nut mede.

Jonathan ontkent geenszins dat broeder Straus thans, als hij aan de koord had getrokken, andere toonen zoude doen hooren. - (Jonathans woord aan den lezer, blz. X en XI). ‘De beide hoofdafdeelingen, Juda en Efraïm hebben de vaan weder tegen elkander ontrold - de golven van allerlei dwaling, wielen en worstelen tegen de eeuwige rots, waarop het kruis geplant is, en ook het geloof, heeft in stillen ootmoed de wapenrusting Gods aangedaan, en het zwaard des geestes, hetwelk is Gods woord’ - Al te waar, broeder Jonathan! al te waar! niet meer de eenvoudige, kalme, vriendelijke dorpsklok, maar nu en dan de alarm-, de brandklok geluid. - Dezelfde vreesverwekkende klok, welke de goede bevolking in Neêrlands hoofdstad, omstreeks nieuwjaar, altijd verneemt, waar de oude Gijsbrecht van Amstel gewapend optreedt:-

‘De vijand is nabij om 't klooster te bespringen.’ -

Ja droevig en zonderling tevens - hier en daar zijn de werkelijke, de stoffelijke, en niet de papieren, ideale kerkklokstoonen op en aan de torens van Protestantsche en Katholieke kerkgebouwen, in verbazende disharmonie gekomen, en het is de groote vraag dezer eeuw, om ook hier eene harmonie te herstellen, die toch zoo wenschelijk ware in het rijk Gods, - deze groote, de grootste eenheid onder alle denkbare eenheden.

[p. 16]

Wanneer men nog eens vraagt, wat geestes kind is dit, zoo stichtelijk, zoo keurig uitgegeven en gedrukt boekske - wij antwoorden: een kind van den goeden, den heiligen geest der liefde en des vredes - en daarom wenschen wij ook dit kind des tijds alom eene goede, vriendelijke ontvangst - al moet men bekennen dat hier en daar, eene sterke dosis Germaansche sentimentaliteit wordt aangeboden, - dat de personen, die komen en gaan, uit eene andere en betere wereld, in hedendaagsch kostuum gedost, zijn afgedaald; dat men zoodanige kerkfeesten en stille buitenlandsche vroomheid bij ons niet vindt - dan neme dit alles niet weg, dat dergelijke, eenigzins aan de wereld der verdichting ontleende tafereelen op het hart eenen weldadigen invloed uitoefenen, en men ten laatste begrijpt of aanneemt, dat het in het kerkelijke leven toch wel altijd zoo had kunnen en behooren te zijn, als broeder Strauss idealiseert, alhoewel wij bekennen, dat het alzoo in de werkelijkheid niet is, en ook wel niet komen zal; - want, helaas! onaangezien al de tafereelen, vertoogen en aanbevelingen van Strauss, Jonathan, en de wakkere vertaalster, blijft de wereld zeer verre beneden het peil eener volmaaktheid, welke ons hier in deze Kerkklokstoonen wordt aangewezen - en wij moeten het betwijfelen, of ooit en ergens eenig stad- of dorpprediker de zaken in de werkelijkheid alzoo gevonden heeft, als ze ons hier, zeer liefelijk en vriendelijk, worden voorgespiegeld. De algemeene aanmerking, die wij uit dien hoofde, en velen met ons, op deze Kerkklokstoonen maken, is deze: dat er genoeg, en meer dan genoeg, Germaansch Idealisme, en te weinig Nederlandsche realiteit te vinden is, - en dat er dus altijd aan dit lieve boekske iets ontbreekt, dat nog al iets is -: hier en daar - de waarheid. - Zekerlijk zal zoo menig jeugdig leeraar, of proponent, aan wien het kerkelijk leven nog ten deele onbekend is, deze tafereelen gaarne en gretig ter hand nemen; 't zoude zelfs (men veroordeele ons nog niet te spoedig), een gevaarlijk boek kunnen worden, voor zekere gezinnen, waar een der zonen, bij gebrek aan iets anders en beters, nog in het kinder-broekje, reeds bij anticipatie, tot aanstaand predikant wordt gevormd - waar de brave ouders, door eene eigenaardige eerzucht gedreven, den waarden zoon tot het gewigtige en moeijelijke ambt voorbestemmen en voor-verordineren, en alle beletselen worden weggedacht - dáár, dáár zouden deze vriendelijke en verleidelijke tafereelen kunnen medewerken, om eene onberadene keus te bespoedigen. - Wie de wereld kent, zooals zij is, wage het hier om ons tegen te spreken - ! - Daarentegen zouden wij aan alle jeugdige leeraren toch gaarne dit onschuldig, stichtelijk boekje op den lezenaar, naast den Bijbel, en de geheel of half afgewerkte preek-schets, aanbieden, en al zullen onze Nederlandsche Hervormde predikers, ook zij, die nog in de wittebroodsweken van het ambt zijn, minder kerkelijk en homiletisch belang kunnen stellen in het ‘feest der Drie Koningen’ hoofdst. XIII - ‘in het Michaëlis-feest’ hoofdst. XIX - en in den ‘Thomas-dag’ hoofdst. XX - dat blijve den Germaanschen broeder, als bij hem te huis behoorende, gerustelijk overgelaten - en al zijn sommige der waarlijk lieve, vrome, ingelaschte versjes, eenigzins vrij, wat sterk gekleurd, vertaald of overgegoten, b.v.:

‘Ik kwam gebogen in Gods huis,
Ontrust door al mijn' zonden,

[p. 17]

Maar bij uw zonde boetend kruis
Heb ik weêr vreê gevonden.’ -

men erkenne, ook zelfs daarin, den geest van eene eigenaardige zich ontwikkelende vroomheid, die hier echter aan een zondeboetend kruis - tot aan de grenzen van een poëtisch Roomsch-Katholicismus is genaderd, waartegenover wij, om der tegenstelling wil, uit een welbekend Christelijk gezangboek, als noot en aanteekening, hier laten volgen:

‘Niet met neêrgebukten hoofde,
Niet met slaafs gestemden zin,
Met geen hart, dat flaauw geloofde,
Traden wij uw tempel in;
Maar met zielen, vrij van dwang,
Diep doordrongen van den rang,
Van door u te zijn verkoren,
Om uw troostrijk Woord te hooren.’

Maar reeds genoeg - de Kerkklokstoonen, die reeds zoo aangenaam, de liefde en den vrede Gods den volke verkondigden, zullen ook thans weder gaarne vernomen worden. - Jonathan deed het zijne - ieder doe alzoo - de uitwendige vorm, en ook het inwendig stoffelijke van het boekske (letter en papier) zijn bijna meer dan voldoende - het gewaad, de kleur, de snede van het kleedje, alles doet den uitgever eere aan, zoo ver men daar eer wil zoeken. Welligt is de prijs hoog genoeg, maar zulk een kleed dient ook betaald.

Moge het werkje voortdurend zoo veel goeds stichten, als in onzen tijd, en onder ons, mogelijk is.

Spiritus Asper en Lenis.