De Tijdspiegel. Jaargang 10

Schetsen en opmerkingen van een platonisch filosoof der 19^de eeuw.
(Wordt vervolgd in het eerstkomende Nommer).

I. Ferme burgers voor de maatschappij opkweeken.

Omdat er in ons kleine Nederland veel menschen wonen, is het somtijds zeer moeijelijk om hier aan den kost te komen.

Dit heb ik ook ondervonden.

Gij moet weten, lezer, dat ik niet onder diegenen behoor welke in overvloedige mate met aardsche goederen gezegend zijn. Op de akademie had ik mijn sober erfdeel verteerd; de nood dwong mij om dadelijk na afloop mijner studiejaren de eene of andere betrekking te zoeken. Wel streed dit alles met mijn filosofische beginselen, daar ik het volkomen met mijn Plato eens ben dat een filosoof door de andere klassen der maatschappij moet onderhouden worden, en zich tot vergoeding van tijd tot tijd slechts een weinig met het bestuur van den Staat behoeft in te laten; maar, zooals meer, troostte ik mij ook hier met de gedachte dat dit nog een klein gebrek in onze tegenwoordige orde van zaken was, dat mettertijd wel beter zou worden, en las elken morgen vlijtig de Haarlemsche courant ten einde een aanvraag om een huisonderwijzer of iets dergelijks te vinden. Spoedig viel mijn oog op een advertentie van den volgenden inhoud: ‘Er wordt bij een fatsoenlijke familie gevraagd een huisonderwijzer, doctor in de letteren, in staat om, behalve in de oude talen, grondig onderwijs te geven in de mathesis, geographie, geschiedenis, het Fransch, Duitsch, Engelsch, de muzijk, het teekenen enz.’

Weldra had ik nadere berigten betreffende deze letter- en kunstlievende familie ingewonnen, en spoedig vernomen dat zij behoorde tot de klasse van menschen die in onze groote koopsteden zoo overvloedig vertegenwoordigd wordt, tot dien stand, welke de ledige kwartieren van hun geslachtwapen met bankbilletten beplakt en de ledige ruimte in hun hersenkast met goud hebben aangevuld.

Er zijn drie dingen waarop de mensch

[p. 382]

zich laat voorstaan: geboorte, geld en talenten. De Hemel is regtvaardig genoeg geweest om de zaken zóó te schikken dat deze drie zelden in hooge mate in één persoon kunnen vereenigd zijn. Gelukkig zij die van alles iets hebben ontvangen, want hooge geboorte maakt dom en meestal arm, te veel geld maakt trotsch en kleingeestig, en talenten - maken arm en nederig.

De familie Verduin had te veel geld.

Hebt gij lust mij naar die familie te volgen?

In een gemakkelijk en fraai ingerigt vertrek zit mevrouw Verduin een dame van 40 à 50 jaren.

Ik maak een paar buigingen, zij maakt de beweging van iemand die van plan is moeite te doen om op te staan.

Zij wijst mij een stoel aan, - ik vraag naar hare gezondheid en deel haar het verrassende nieuws mede dat het heden fraai weêr is.

Zij vindt het weêr sjarmant; en vervolgt aanstonds:

‘UE. is vast de meneer, die op onze advertensie is afgekomen?’

‘Ja, mevrouw, ik heb uwe advertentie gelezen en wenschte wel eenige nadere informaties in te winnen.’

‘Ja, meneer, mijnheer Verduin is op zijn kantoor; maar ik kan de zaak ook wel met UE. afspreken. UE. moet weten dat wij geen geld of onkosten sparen om aan onzen Karel een fatsoenlijke educatie te geven, daarom wilden wij nu een gouverneur voor hem huren.’

‘Uwe pogingen, mevrouw, zijn prijzenswaardig, en ik ben ten volle bereid het mijne in het werk te stellen om aan uwe verwachtingen te voldoen...’

Ik zweeg, want op eenmaal schoot Plato mij in de gedachten; voor welke van de drie standen, die hij erkent, zal die jongen geschikt zijn; bezit hij aanleg om filosoof, krijgsman, of handwerksman te worden; voor de twee laatste standen toch zie ik geen kans hem op te leiden; daarom vroeg ik voorzigtigheidshalve aan de tegenover mij zittende dochter Eva's:

‘Maar, mevrouw, eer ik verder ga, welken aanleg bezit uw zoon Karel?’

Mevrouw zag mij met eenige verwondering aan, doch antwoordde spoedig:

‘Hij is wat ziekelijk, meneer, daarom moet UE. hem zacht behandelen. Ik kan het mij zelf niet begrijpen hoe hij zoo zwak en achterlijk is. Wij hebben geen geld of kosten aan hem gespaard, ziet u; wij hebben hem de gezondste min gegeven, die er te krijgen was, naderhand heeft hij een bonne gehad, een engel van een vrouw, die ons ook vrij wat geld gekost heeft, weet u....’

Mevrouw zou hare rede vervolgd hebben, had ik haar niet in de rede gevallen met de vraag:

‘Hoe, mevrouw, gij hebt dus zelf uw zoon niet opgevoed, maar hem dadelijk ná zijn geboorte aan vreemde handen toevertrouwd?’

‘Juist, meneer, UE. weet toch even goed als ik dat het tegenwoordig niet fatsoenlijk is zijn kinderen zelf op te voeden; onze kamers zijn te fraai gemeubeleerd om er kinderkamers van te maken!’

‘Vergeef mij, mevrouw, het was geen verwijt dat ik u doen wilde, maar integendeel een onuitsprekelijke blijdschap, die mij bij deze ontdekking vervult. De goddelijke Plato, mevrouw, wien gij zeker wel hebt hooren noemen, wil dat de kinderen dadelijk na hunne geboorte aan de ouders ontnomen, op een algemeene plaats gebragt, en dáár opgevoed zullen worden, zoodat niemand weet wat zijn eigen kind

[p. 383]

is. De uitwerking van dezen maatregel zal zijn, dat de kinderen alle ouderen van jaren vader en moeder, en huns gelijken broeders en zusters zullen noemen. Hierdoor verkrijgt men een onverbrekelijken band van liefde tusschen alle burgers van den Staat. Een gelukkig teeken des tijds is het dus, een toenadering tot het ideaal van een volmaakten staat, dat de fatsoenlijke menschen hier te lande hunne kinderen zelf niet meer opvoeden; God geve dat de tijd kome waarop zij hunne eigene kinderen niet meer kennen; mevrouw, ik eerbiedig uwe beginselen van opvoeding! Dachten alle menschen zoo als onze fatsoenlijke stand, spoedig zou geen moeder haar kind meer kennen en de Staat zou gebouwen oprigten waarin alle kinderen zonder onderscheid werden opgevoed, om dan later te zien wie hunner aanleg heeft om filosoof, krijgsman of arbeidsman te worden.’

‘Maar, meneer, zoo meen ik het niet. Ik zou mijn kind niet gaarne in aanraking zien met minder fatsoenlijke kinderen; dat is juist de reden waarom wij onzen Karel naar geen kostschool zenden!-

‘Ah zoo, mevrouw, dat spijt mij! Maar dan heb ik nog een ander middel; mettertijd zal 't wel beter worden. Gij zijt zeker wel eens buiten, op het land geweest?’

‘Stellig, meneer, we hebben drie uur van de stad een heel groot buiten met broeijerijen, trekkasten....’

‘Uwe trekkasten, waarin uw bleek jongetje misschien als een kunstplantje gekweekt is, doen weinig ter zaak; maar hebt gij daar ook hokken waarin de kalven worden vetgemest?’

‘Foei, meneer, wat naar idée! maar ja we hebben ze toch, zulke kleine hokken waarin juist ruimte genoeg voor één kalf is!’

‘Juist, mevrouw, en aangezien gij en uws gelijken u eens en vooral toch zelf niet meer met de opvoeding uwer kinderen wilt belasten, zou ik ook zulke hokken voor uwe kinderen laten timmeren, waarin hun een paar maal per dag het noodige voedsel zou kunnen worden toegereikt. Zóó zult gij best uw doel bereiken om hen niet met minder fatsoenlijken van hunne soort in aanraking te brengen, zelf van hen ontslagen zijn, en er eindelijk nog dit bij winnen dat zij niet besmet worden met de ziels- en ligchaamsgebreken van de u zelf meestal onbekende personen, die gij huurt om hun een zoogenaamde fatsoenlijke opvoeding te geven. Des noods zoudt gij onder de hokken uwer fatsoenlijke kinderen ook door stoom verwarmde pijpen kunnen aanbrengen. Door deze kunstbewerking zullen ze buitengewoon vroeg geschikt worden voor de groote wereld; want, zoo doende zult gij op de krachtdadigste manier de natuur uitdrijven, en niemand zal van hen, evenmin als van uwe monsterachtige cactussen, kunnen zeggen: ‘“wat zien ze er commun uit!”’

Ik heb die plaats van huisonderwijzer niet gekregen.

jan holland.