De Tijdspiegel. Jaargang 10

[p. 338]

Oud of nieuw uit den schat des huisvaders?

Nieuwe beschouwingen van Jezus persoon en werkzaamheid, door S. Hoekstra. Te Medemblik, bij K.H. Idema. 1852.

Het zou ons niet verwonderen indien, bij de eerste lezing, de titel van bovengenoemd werk op sommigen een' minder behagelijken, ja verontrustenden indruk had gemaakt. Anderen mogen dien bijna eene onmogelijkheid hebben gerekend. Nieuwe beschouwingen van den persoon des Verlossers! Arius en Nestorius bragten die eens te berde, om niet van nog ouder ketterijen te spreken. In onze dagen hadden wij, na veel voorafwerkers, die van Strauss, al deed deze weinig meer dan de tot hiertoe verspreid liggende materialen digter op één' hoop te verzamelen en zooveel 't kon op een te stapelen. Later kwamen Feuerbach en de zijnen, om nog meer tegenwerpingen op te garen, den hoop zóó hoog te maken dat deze.... topzwaar werd en grootendeels, althans het lossere, uit een tuimelde. Op hetgeen er bleef staan zijn thans de Tubingers bezig aan hunnen Babelstoren, doch in kleiner formaat; alhoewel er reeds vrij wat verwarring der spraken kwam. En ná alles.... heeft de waarheid, of liever ons inzigt daarvan, aan vastheid en helderheid gewonnen, mag ook het een en ander het lot van hout, hooi en stoppel hebben ondergaan. - Anderen zullen, gelijk wij zeiden, weder anders, zij zullen daarbij: ‘brand!’ roepen. Het zijn de mannen die meenen, dat men vóór eeuwen, en althans voor ruim twee honderd jaar, álles en dit zoo zeker en zoo klaar heeft gevonden als het bij mogelijkheid te vinden is, en die beweren dat het nakroost eens vooral niets anders heeft te doen dan toe te zien, dat aanslag, noch roest, noch bederf van ketterij zich zette op en in de muren van dat vaste Sion. Zij houden het er voor, dat het met een ‘zoo de oude zong, zoo piept het jong’ vooral op het gebied der theologische wetenschap gedaan en wèl gedaan is, ons naauwelijks in staat achtende om de vaderen na te piepen. - Ketters zouden welligt dit ‘Nieuwe beschouwingen van Jezus persoon en werkzaamheid’ kunnen begroeten als koren op hunnen molen en zich vleijen om de voorstanders van het oude en de mannen van nieuwere rigting geslagen en en déroute te zien, nog zooveel van de bagaadje reddende, als er te redden viel.

Wij kunnen onze lezers terstond, was het nog noodig, geruststellen. De schrijver heeft volgens de voorrede deze Beschouwingen ‘nieuwe’ genoemd, in verhouding tot een werk, dat hij vóór twaalf jaren in 't licht gaf onder den titel: Jezus in zijne verhevenheid, beminnelijkheid en hooge waarde voor menschen. - Toch zal, vertrouwen wij, wat wij vooraf lieten gaan bij hetgeen over een werk van deze soort is te zeggen, wel niet geheel te onpas aangebragt wezen.

Niet alsof wij enkel willen vragen, van welken geest en rigting deze beschouwingen zijn, om die naarmate zij met de onze meer overeenkomen, meer orthodox of vrij zijn, goed- of af te keu-

[p. 339]

ren. Dat mogen wij voor onszelven doen, wanneer wij het ter eigene stichting of leering ter hand nemen; hoe dikwerf ook ingenomen, houden wij dit standpunt niet voor het regte van een' referent. Bij elke zienswijs kan arbeid van dezen aard wetenschappelijke en andere verdiensten hebben, of een prul zijn. Men heeft van de eene en andere soort aan beide zijden, wij zouden haast zeggen, aan alle kanten. - Het is niet regt dat men niet den ijver, de gemoedelijke trouw aan de waarheid, het juiste oordeel, zelfs der scherpzinnigheid geregtigheid laat wedervaren, omdat de schrijver welligt van andere praemissen uitgaat, eene andere zienswijs huldigt dan wij. Immers dáár ligt de grond en reden van de meest en verst uiteenloopende beschouwingen en resultaten. Wel zeer dikwijls is het woord van Lichtenberg van toepassing bij verschil en strijd: ‘Ihr glaubt, Ihr habt ihre Ueberzeugung der Wahrheit, der Stärke ihrer Argumente zu verdanken? Ihr irrt, sonnst müsste jeder der sie hört davon eben so überzeugt werden wie Ihr selbst.’ En dat wij nu juist op dát standpunt staan, dié zienswijs huldigen; wat al heeft daaraan toegebragt? Het zou soms verrassend wezen, wanneer wij konden zien, hoeveel daarvan niet, althans minder aan den mensch zelf ligt, hoe aanleg, opvoeding, de zijde van waar en de hand door welke men ons tot de waarheid en vooral tot de hoogste Waarheid trachtte te voeren, veel toebragt om ons te maken tot hetgeen wij zijn. Onder onze vrijheid in dezen loopt veel wat wel onvrij mag heeten. Wij willen voor onzen persoon zelfs bekennen, dat wij meermalen, wanneer wij de verzekerdheid, de rust van enkele orthodoxen, ja van Katholieken, op enkele punten waarnamen, hebben gewenscht - laat het in 't oog van sommigen zwakheid wezen!- dat onze overtuiging ook in allen deele zoo gevestigd, ons systeem zoo afgerond mogt zijn.

Wij brengen dit niet in het midden, alsof wij eene tegenovergestelde zienswijs aankleefden, als die welke wij in het hierbij aangekondigde werk ontmoetten; integendeel. En juist daarom achtten wij het te meer eene voegzame gelegenheid om dit punt te bespreken, wijl wij ons met de beschouwingen van den heer Hoekstra zeer goed kunnen vereenigen. Wij kennen zijn vroeger werk niet, en weten dus niet, in hoeverre dit draden opvat en voortspint, aanvult en mogelijk teregt wijst. Dat hij zijne theologie wel ook nog niet als in alle deelen gereed, omnibus numeris absoluta - beschouwt; dat geeft hij bereids in de voorrede te kennen. - Overigens ontvangen wij hier, mogen wij afgaan op de inrigting, tenzij deze opzettelijk ware gekozen, op de toespraken en op enkele wendingen, bijv. blz. 83, preken, ten minste wat daarvoor heeft gediend. Wij voeren dit aan, om ook daarmede te verontschuldigen, dat hier niet altijd in leerstuk en geloofswaarheid zoo diep is ingedrongen als de meer wetenschappelijke lezer zou verlangen. Het werk is op leering, maar tevens op stichting en bestuur aangelegd.

Klaarheid is een van de wezenlijke verdiensten. - Door het verstand op het hart - is des schrijvers leus en doel, soms vast genoeg in 't oog gehouden. Toch is het in zijn werk niet enkel dor ‘ergo, ergo;’ daarin is warmte en straalt overal hooge ingenomenheid met den persoon des Heilands in de oogen. Behalve de eerste beschouwing over de vroegtijdige godsvrucht van Jezus, zijn zij genomen uit den tijd der eerste openlijke optreding en der

[p. 340]

vroegere werkzaamheid van den Heer. Hij slaat Christus gade als Hemeling op aarde, als Lam Gods en wegnemer der zonde, vestigt de aandacht op de keuze eener woonplaats van Jezus, op de wijze waarop Jezus zijne werkzaamheid als Messias begon, op de keuze van de mannen die Zijne bestendige volgelingen zouden wezen, op Jezus doorgaande werkzaamheid, terwijl hij aan het einde van dit deel ons den Heer schetst in Zijne ontfermende, werkdadige liefde bij het zien van den ongunstigen zedelijken toestand der menschen.

De keus van onderwerpen is door dezer belangrijkheid gewettigd, de behandeling der stoffen is geleidelijk, hoezeer natuurlijk als beschouwingen van Jezus persoon fragmentarisch, waarom wij aan eene eigenlijke geschiedenis de voorkeur zouden geven. Vooral bevielen ons de praktische gevolgtrekkingen, waarbij uit en voor het leven wordt gesproken, welke wij met stichting lazen. Er is veel in wat den heer Hoekstra als uitlegkundige en kenner der joodsche oudheden eene niet lage plaats aanwijst, en wij vertrouwen dat het werk velen welkom zal wezen. Zie daar ons algemeen oordeel.

Onze aanmerkingen? - Wij hadden soms wat meer psychologisch indringen gewenscht, vooral in de eerste beschouwing, waar ook wel had kunnen opgegeven worden als reden dat Jezus naar Jeruzalem mede ging, of dat juist dit paaschfeest zoo veel meer in 't licht wordt gesteld, dat op dien leeftijd het meer opzettelijk godsdienstig onderwijs en leeren der wet plagt te beginnen. Of Maria in den tempel over Jezus' bedáárdheid versteld stond - eene gedachte waarvan de schrijver schijnt zich niet te kunnen los maken, blz. 7-9, laten wij gaarne in het midden. Op het veld der hypothesen wage men zich niet ligt noch verre, blz. 13. - Beter de voorstelling van het geheele geval met weinige breede trekken op blz. 15. Het toepasselijk gedeelte blz. 16 en verv. is in ons oog voortreffelijk. - Op blz. 33 en vervolgens missen wij een weinig de regt geestelijke en waardig Christelijke voorstelling. Wij weten dat die uitdrukkingen, gelijk vele, bijbelsch zijn; maar toch zien wij ze gaarne verklaard. Zonder dat, dan komt men daarmede ligtelijk in strijd met het meer ontwikkeld Christelijk bewustzijn, die verwerkte totaliteit van het verspreide, nog wat anders dan het mozaïkwerk der dicta probantia van het oude systeem, ungenieszbare brokken, zoo als zij vroeger werden behandeld, waaraan ik jaren moest slikken en die ik in jaren nog niet geheel heb kunnen digeréren. - Maar door hoe veel goeds en treffends wordt dit gevolgd op blz. 36 en de volgende! - Men leze wat er op blz. 55 tegen en van de borgtogtelijke voldoening wordt gezegd, terwijl eene waardiger opvatting wordt in de plaats gesteld.

Doch wij kunnen niet het geheele deel zoo doorloopen. Als eene van de redenen, waarom Jezus meest in Galilea omwandelde, daaruit bij voorkeur zijne volgelingen koos en er zijne meeste aanhangers vond, telle men ook, dat geen hof noch grooten daar te veel hadden bedorven en de priestermagt daar minder gold. Op blz. 115 vonden wij geen gelukkige uitwerking van het leenspreukig gezegde: - ‘Ik zal u visschers der menschen maken.’ - ‘Haveloos’ op blz. 149 van de schare, is ook wel geene goed gegrepen uitdrukking, evenmin als de ‘ontredderde godsdienstige en

[p. 341]

zedelijke toestand,’ hoewel de laatste iets sprekends heeft.

Wij bevelen het werk den lezers aan - en doen ons dit voor het ontvangen van het tweede deel, dat volgens de gedane aankondiging, die ons heden onder het oog kwam, bereids het licht zag.

chonia.