De Tijdspiegel. Jaargang 10

Was uns schwindet, und was uns bleibt.

De Genius van het Kerkhof, Waarheid en Beelden, door den schrijver van Réalités de la vie domestique, une Histoire contemporaine, etc. Vrij uit het Fransch. Met een Voorwoord van Dr. E.B Swalue, Predikant te Amsterdam. Te Amsterdam, bij P.B. van Waning Bolt en L.F.J. Hassels. 1852.
De Sabbath, Schetsen hoe men den dag des Heeren doorbrengt, door Harriet Beecher Stowe, schrijfster van de Negerhut. Amsterdam, W.H. Kirberger. 1853.

In bovengenoemde stelling, eigenlijk het thema eener preek, reeds vóór jaren in het licht gegeven, meenden wij een gezigtspunt te vinden, waaronder zich beide werken of werkjes lieten brengen, van hoe verschillenden inhoud zij anders mogen wezen. Heet het in het ééne: dáárheen! - het kleinere maakt op een der middelen opmerkzaam, die tot dat doel kunnen leiden, ons althans op weg zeer te stade komt, indien het niet noodzakelijk en onmisbaar mag heeten.

Zij zijn anders, gelijk wij zeiden, zeer verschillend. Beweegt het kleine boekske van de beroemde schrijfster zich geheel in den kring van het werkelijke, dagelijksche leven; de Genius van het kerkhof is een roman, stout romantisch zelfs, hoewel volstrekt niet van dat genre, als wij vóór een vijfentwintig jaren onder zoodanigen titel zouden hebben verwacht, toen men nog in Lijkbussen in 't eenzame dal enz. deed. Het werkje strekt hoofdzakelijk tot eene apologie [het woord en de gedachte daarin uitgedrukt, hoewel anders vermetel genoeg, zij ons geoorloofd] van den Almagtige, waar deze het: ‘gaat en keert weder!’ spreekt tot de geslachten der menschen, terwijl niemand Hem het: ‘wat doet Gij?’ kan vragen. Het strekt om lichtstralen in het oog te doen vallen op punten, waar het voor den

[p. 284]

denkenden en gevoeligen mensch bij voorkeur mag heeten: ‘rondom God is wolk en donkerheid.’ - Of waar kunnen deze zich zwaarder, zwarter, minder te doordringen voor ons inzigt vertoonen, dan aan graven, waar de liefde klaagt, het verstand voor het waarom? vruchteloos een ‘daarom!’ poogt te vinden. - Het strekt, eindelijk, om ons het gewigt en de nietigheid van dit bestaan, tegen het leven der toekomst gehouden, in het oog te doen vallen.

Dit een en ander tracht de schrijver te bereiken door een' roman, die op sommige punten mährchenhaft genoeg is en ons in eene tooverwereld voert, waarin wij gaarne bekennen, dat wij voor ons minder behagen scheppen. - De Genius van het kerkhof heeft magt om sommige dooden in het leven te doen terugkeeren, van welke magt hij aan een' jongeling, die het leven nog ideaal opvat, voor een keer afstand doet. Raoul maakt daarvan gebruik, en na vijf jaren keeren de bevoorregte dooden tot het leven en in hunnen kring weder; doch dit slechts om, door zeer onderscheidene redenen genoopt, terug te keeren van eene aarde, waarop zij niet meer behooren, uit een' kring, waarin zij gedeeltelijk zich zeer misplaatst zouden gevoelen, naar de rustplaats, welke wij nu inzien dat God hun te Zijnen tijde met vaderliefde had bereid en geopend. Het leert ons daarbij erkennen wat Shakespeare in zijn Tempest om andere redenen laat zeggen: - ‘There is no harm done.’ - Het een en ander, zoo wel als Raoul's eigen ondervindingen, moet te gelijk strekken om op de illusiën van het leven het licht der waarheid te laten vallen, waardoor natuurlijk een groot deel van de bontgekleurde, prachtige fantazijën en begoochelingen verdwijnen. - De schrijver gaat hierbij op eene geheel andere wijze te werk dan de dichter Lenau, die van den fraaigekleurden zwerm, die om het hoofd des jeugdigen, droomenden menschen zweeft, met bijna evenveel gevoel zegt:

Seyd stille, stille, dass die flücht'gen Gäste

Ihr nicht dem Jüinge verscheucht! Denn wiszt,

Die Jugendträume sind es. Wohl das Beste

Das ihm auf dieser Welt beschieden ist.

Hard toch en schijnbaar onbarmhartig grijpt hem later de werkelijkheid in de ziel; doch Raoul is door de wijze waarop hij dingen en menschen heeft leeren beschouwen gesterkt, en de strijd sterkt en verstaalt hem verder. Hij verliest alles schier, waarin hij tot hiertoe het geluk zijns levens, het doel van zijn bestaan had gesteld, maar om daarvoor een hooger doel in 't oog te vatten, om naar degelijker heil te streven. Eene krachtige, bezadigde menschenliefde, die in eene gezuiverde liefde tot God wortelt, heeft de plaats ingenomen van het altijd eigenbatig dweepen met idealen, en daarin vindt hij - de ziel van het leven, de wezenlijke werkelijkheid, zoo veel het ons is gegeven om deze in de wereld van schijn en vergankelijkheid te bereiken.

Wij hebben met opzet en om den lezer niet zijn genoegen te verminderen aan de lektuur, van den inhoud van het werkje zoo weinig mogelijk medegedeeld. Gaarne vereenigen wij ons met wat de heer Swalue in zijn aanprijzend voorwoord zegt: - ‘dat het in romantischen vorm [de schrijver zelf erkent er het fantastique in] godsdienstige onderwerpen op eene passende, ernstige en soms verrassende wijze behandelt, - dat het stof geeft tot nadenken over dingen, die iederen denkenden en ge-

[p. 285]

voeligen mensch ter harte gaan, en dat het menig lichtpunt aanwijst, waarin wij het Godsbestuur bij 's menschen sterflot leeren eerbiedigen.’

En menig lichtpunt is daar voor den denkenden, gevoeligen mensch te vinden, moge hem ook dikwerf alleen het gelooven zijn gelaten. Wij worden hier op lichtpunten gewezen. Er rust echter vaak nog dieper duister op het heengaan en nablijven van menschen dan wat híer wordt gepeild. Evenwel ook daar zagen wij dikwijls later licht opgaan; soms zagen wij het duister blijven. Maar zou er geen licht wezen, alleen omdat wij het niet ontwaren? Daar komt het: - ‘Zalig zijn zij die niet zien en toch gelooven’ - te stade, uit den mond van Hem, in wiens lot na den donkersten nacht het heerlijkst licht opging, die ons het - ‘hoe zwarter de schaduw, te helderder glans eens’ doet spreken. - Om die reden gelooven wij, dat er onder de troost zoekenden ook zullen wezen, die dit boekje minder bevredigd ter zijde zullen leggen. En toch durven wij raden, geeft het ook dezen in handen! Mogen de denkbeelden hierin te berde gebragt hun niet alles reiken wat zij verlangen, de lektuur zal niet te eenenmale vruchteloos zijn. Zij zullen gedachten ontmoeten, die, uitgedacht en verwerkt, van weldadigen invloed zijn zullen; er ademt een geest in het werkje die meerdere kalmte brengt; zij zullen aanwijzingen vinden, die meer verzoenen ook met het anders vreugdeloos leven, dat goed en beter wordt naarmate wij edel en krachtig en te gelijk ootmoedig in en voor die wereld, hopend en werkzaam, niet voor die wereld alleen leven.

Om een klein staaltje te leveren van de gedachten die hier geopperd, van de waarheden die hier voorgesteld worden:

‘Het is iederen mensch gezet hier beneden een' kortoren of langoren loop te voleindigen; dikwijls schijnt ons die loop [te worden] afgebroken, waar hij het schoonst was en het nuttigst. Niets komt ons ontijdiger voor en wispelturiger [grilliger?] dan de ontzettende slagen des doods, en toch wordt zijne zeissen bestuurd door de hoogste Wijsheid; ja zoo wij konden indringen in de raadsbesluiten der Voorzienigheid, wij zouden terstond overtuigd worden, dat niemand deze aarde verlaat, zonder de taak vervuld te hebben, welke hem was toevertrouwd; dan wanneer hij het zijne heeft toegebragt aan de uitvoering van Gods plan in den hem aangewezen kring, wordt hij weggenomen uit eene wereld, waarin hij voortaan overbodig, misschien wel hinderlijk wezen zou.’ - [Altijd troostrijker dan: - het redt zich; al is het niet hetzelfde hoé].

- ‘God wil in Zijne wijsheid de ontwikkeling van den zoon voltooijen, door hem den vader als zijnen steun te ontnemen.’

‘De strijd duurt zoo lang als het leven, en al is de overwinning onvolkomen, gelijk alles wat de mensch verrigt, zij is toch een zege.’

- ‘Het vuur in ons binnenste, dat door aardsche toegenegenheid wordt gevoed, en niet door Gods geest wordt aangeblazen, verwoest en verteert het hart, in plaats van het zacht te verwarmen.’

- ‘Op welk eene wijze wij ons leven en onzen tijd mogen besteden, indien de beweeggrond tot ons werken in onszelven ligt, hoe verheven en belangloos ons doel ook schijne, dan is het valsch en bedriegelijk. De liefde tot God is het eenige kompas, dat onzen gang kan rigten naar die bedrijvige [werkzame] liefdadigheid, waaraan men met vreugde

[p. 286]

zich wijdt, omdat men zichzelven niet meer toebehoort. Welk eene diepe vernedering gevoelde ik, toen ik erkennen moest, dat de eene afgod op den anderen gevolgd was.’

- ‘Gehechtheid.... erkentenis? Dat zijn woorden, die reeds sedert lang hunne begoocheling voor mij verloren hebben. Ik verwacht niets en eisch ook niets van menschen voor wie ik door Gods gunst iets doen mag.’

Wij hopen daarmede tevens eene proeve te hebben geleverd van den wel ernstigen maar niet stroeven toon en van de hoogzedelijke strekking, die er heerscht in het boek, dat wij in ruimte kunnen aanprijzen als echt religieus, zonder dat, of liever juist omdat de schrijver dit in geenen deele stelt in een ledig formalisme of in eene bekrompen dogmatiek.

En tot dat vrijere opvatten van het Christendom, waardoor evenwel deszelfs wezen en bedoeling ontzien en bevorderd wordt, vooral onder hare landgenooten, kan ook strekken ‘de Sabbath,’ de brochure die een gevierden naam aan het voorhoofd draagt. - Zij bevat wenken voor hoofden van gezinnen of ouders, die kunnen dienen om het jeugdig gemoed te openen voor indrukken, het te vervullen met beginselen, die de kinderen kunnen leiden tot dien goeden geest, dien wij in den Genius van het kerkhof zien opgaan, tieren en vrucht brengen; - mogen die wenken het naast ook meer Engeland en Amerika dan ons land gelden. Het boekske mogt anders bezwaarlijk der geëerde schrijfster haren welverdienden roem hebben bezorgd; toch is het verre van harer onwaardig te zijn.

chon.