De Tijdspiegel. Jaargang 10

De munten der Engelschen voor den Oost-Indischen archipel, beschreven door H.C. Millies. Te Amsterdam, bij J.H. Gebhard en Comp. 1852. met drie op steen gegraveerde platen.

‘De geschiedenis van het muntwezen in de verschillende vroegere en tegenwoordige gedeelten der Nederlandsche Oost-Indische koloniën heeft, vooral wat de beschrijvende of afbeeldende bepaling betreft, nog zeer veel duisters.’

Deze woorden van den schrijver, zullen door ieder, die zich met het verzamelen van munten heeft bezig gehouden, met ons ten volle beaamd worden: daarom was ons de verschijning van dit werkje ten hoogste welkom.

Het mag wel een zeldzaam verschijnsel genaamd worden, wanneer bij ons te lande een werk over munt- of penningkunde verschijnt; daar de schrijver zich niet alleen de moeite van zijnen arbeid, maar ook nog wel de kosten der uitgave zou mogen getroosten, bij het beperkt getal beoefenaars van die hulpwetenschap der geschiedenis. De tijden van van Loon en van Mieris zijn voorbij, toen ieder man van smaak zich de werken over munt- of penningkunde aanschafte, getuigen de lijsten van inteekenaars voor hunne werken geplaatst. Zonderde opofferingen toch, welke Teijler's genootschap zoo onbekrompen voor deze wetenschap over heeft, zou wel nimmer een werk, als dat van den Leidschen hoogleeraar P.O. van der Chijs over de oude Nederlandsche munten het licht hebben kunnen zien. Welkom is ons dus deze arbeid van den heer Millies: wij hebben dien met belangstelling gelezen, en zien met genoegen dat schrijver geene moeite heeft gespaard om zijn onderwerp zoo volledig mogelijk te behandelen, waartoe door hem menig werk geraadpleegd, menige ook buitenlandsche verzameling bezocht is.

Vooraf geeft schrijver eenige korte historische aanduidingen over de vestiging der Engelschen in elke dier bezittingen, waarvan hij later de munten beschrijft; daar ook hier over, zoo ver wij weten, bij ons niets geschreven is, zoo zal dit werkje eveneens hun die desaangaande hunnen weetlust wenschen te bevredigen, niet onwelkom zijn. Na

[p. 123]

eene korte inleiding geeft schrijver van bl. 4 - 20 de geschiedenis van de vestiging en het beheer der Engelschen op Sumatra: van 21-28 de geschiedenis van den kleinen staat van Taroemon en van daar tot 48 van het rijk van Siak beide op gemeld eiland: van 48-59 van de vestiging der Engelschen op Poelo Pinang, van 59 tot 68 op Malakka en eindelijk van 68-76 eene korte schets van Java onder het Engelsch bestuur. Men vergeve ons dat wij dit gedeelte van het werk, tot welks beoordeeling wij ons niet bevoegd rekenen slechts aanstippen, om tot de muntbeschrijving, welke op bl. 77 aanvangt, over te gaan.

Dezelfde volgorde als vroeger wordt ook hier in acht genomen, en eerst de munten van Sumatra behandeld. De inwoners van dit eiland schijnen steeds de Spaansche matten, en in het bijzonder de zoogenaamde kolom-piasters zeer gewild te hebben, en moeijelijk te bewegen geweest te zijn om de dukatons der Hollandsche Oost-Indische compagnie aan te nemen: van inlandsche munten vindt men geen spoor. De eerste munt door de Engelschen op of voor Sumatra geslagen is eene zilveren, ter waarde van eene halve Spaansche mat of twee soekoe's. Op de eene zijde leest men in vier regels 2 - FORT - MARLBRO - 1783. - (Fort Marlborough was de naam van het fort te Benkoelen opgerigt): de keerzijde heeft een Maleisch opschrift in Arabisch karakter, de waarde en den naam der compagnie aangevende: de tweede munt is eene koperen van het jaar der Hedjrat 1197, met opschrift doea keping (twee keping), zijnde de waarde. Schrijver die deze munt uit Marsden heeft overgenomen, kon dus de voorzijde niet afbeelden. Wij, die dit muntje bezitten, kunnen verzekeren, dat de opgave volgens Leitzmann juist is, en dat op dezelve het bekende merk der vereenigde Oost-Indische compagnie gezien wordt, waaronder het jaartal 17 * 83: bij ons is de middellijn slechts 2,1 duim, en de geparelde rand slechts gedeeltelijk zigtbaar.

De volgende munten van een, twee en drie keping komen met de laatst vermelde overeen, behalve het verschil van jaartal, hier 1786: zij zijn naar het plan van Marsden in de beroemde muntfabriek van Boulton te Soho bij Birmingham geslagen. N^o 6 en 7 zijn uit Ruding overgenomen, zeer sierlijk van stempel en welligt proefmunten, beide van twee keping: ook N^o 8 eene munt van drie keping, uit hetzelfde werk overgenomen, is den schrijver niet in het oorspronkelijke voorgekomen. N^o 9 is een twee kepingstuk van 1787 met het merk der V.O.I. compagnie, zooals er ook van drie keping bestaan. N^o 10, de enkele keping, uit Ruding overgenomen, heeft weder geene keerzijde; de waarde staat in een stralenkrans. N^o 11 tiga (drie) keping van 1798 is overigens weder aan N^o 9 gelijk.

De enkele keping onder N^o 12 afgebeeld, van het jaar 1804 heeft deze bijzonderheid, dat op dezelve ISLAND OF SUMATRA als randschrift der voorzijde te lezen staat; terwijl daarop thans het wapen der compagnie met leeuwen als schildhouders en met eenen helm, die weder eenen leeuw tot helmteeken heeft, gedekt, staat afgebeeld: ook N^o 13 is aan deze gelijk; doch daarop heeft eene tegenstrijdigheid plaats tusschen het Europesche jaartal 1804 op de eene, en het Mohammed. 1247 (1831/2) op de andere zijde: hetgeen schrijver doet vermoeden dat dit welligt eene valsche munt zij. Ons komt het

[p. 124]

vreemd voor, dat op ons exemplaar van N^o 12 op het lint of de banderol, waarop het wapen en de leeuwen staan, niet dan onkenbare strepen te zien zijn, in plaats van de woorden AUSP: REGIS & SENAT: ANGLIAE, zooals die voorkomen op N^o 14 en 15 de Doea en Ampat keping (twee en vier keping), welke overigens dezelfde afbeelding hebben, en waar het jaartal 1804 in overeenstemming is met het jaar 1219 der Hedjrat, doch waarop in plaats van Island of Sumatra, als randschrift staat EAST. INDIA COMPANY: van welken stempel ook de satoe of enkele keping bij ons voorhanden is, die door den schrijver wel wordt vermeld, doch niet afgebeeld.

De munten der Engelsche vestigingen op Sumatra afgehandeld hebbende, laat schrijver twee munten volgen van Năgrí Siak, het rijk van Siak, en Năgrí Taroemon, het rijk van Taroemon, de eerste van het jaar 1251 der Hedjrat (1835/6); aan de tweede, uit Ruding overgenomen, ontbreekt de keerzijde; welke bij N^o 16 slechts de waarde satoe keping bevat. Beide munten behelzen niets dan louter Arabisch schrift. Hierop worden de munten van Poelo Pînang beschreven. N^o 18 uit Marsden overgenomen is een zilveren muntje, vermoedelijk van 1/10 Spaansche mat; het heeft aan de eene zijde het gewone merk der Engelsche compagnie, benevens het jaartal 1788, en op de keerzijde in Arabisch schrift Djezírah ab-Wailis. Eiland van Wales. N^o 19 eene koperen munt, die wij ook bezitten, is naar wij meenen, een keping; uitgezonderd het jaartal, thans 1787, aan de voorgaande gelijk, maar op de keerzijde leest men nu in Arabisch karakter Djezírah Pĕrrínsa ab - Wailis. (Prince of Wales' Island). N^o 20 is slechts in grootte verschillend; wij vermoeden dat het een stuk van drie keping is, en komt overeen met het vorig N^o, behalve dat de laatste 7 van het jaartal omgekeerd staat; die echter ook op andere exemplaren (zoo als bij ons) regt wordt aangetroffen.

Zagen wij tot hiertoe op de munten den naam dien de Engelschen bij de in bezitneming aan het eiland gegeven hadden, later schijnt men het doelmatiger te hebben geacht den ouden naam waaronder het in den Indischen Archipel algemeen bekend was, weder daarop te stellen; en zoo lezen wij dus op N^o 21 en 22 in een' sierlijken bloemkrans, die op N^o 22 ook met bladen omgeven is, in Arabisch schrift Poelo Pînang; terwijl op de andere zijde boven het jaartal 1810 het wapen der E.O.I. Compagnie; doch nu zonder opschrift, gezien wordt. N^o 21 werd door den S. aan Ruding ontleend; die dezelve PI. XVI n^o 9 afbeeldt; ons is dezelve, evenmin als den S. in het oorspronkelijk voorgekomen; daar er zoo weinig verschil tusschen beiden bestaat kan N^o 21 eene proefmunt zijn, en N^o 22 de werkelijk in omloop gebragte. Ofschoon op deze munten geene waarde is aangegeven, vermoeden wij, door vergelijking met die op Sumatra geslagen, dat het stukken van drie keping zijn, te meer, daar wij er nog eene bezitten, die in beeldenaar en schrift aan N^o 22 gelijk, slechts 2, 5 duim middellijn heeft en dus de Doea keping zal zijn.

Daar er geene latere munten van Poelo Pinang door S. gezien zijn, vermoedt hij met veel waarschijnlijkheid dat die vervangen zijn door de onder N^o 23 en 24 beschrevene, die op de voorzijde een' Maleischen strijdhaan vertoonen staande op een stuk gronds; waar boven Tánah Maláyoe (het land

[p. 125]

der Maleijers.) Op de keerzijde leest men Satoe Keping en Doea Keping en de jaartallen 1247 (1831/2) en 1251 (1835/6). Het afbeelden der strijdhanen op de munt geeft S. gereede aanleiding om opmerkzaam te maken op het zonderlinge, om die dieren, op de gevechten van welke de inlanders zoo hartstogtelijk verzot zijn, dat zij hunne bezittingen, bloedverwanten, ja zelfs hunne vrijheid daaraan ten offer brengen, op de munt af te beelden (eene munt blijkens den fraaijen stempel in Brittanje vervaardigd) in eenen tijd, dat de geestdrijvende Padries zoo zeer tegen die hanengevechten ijverden.

Eene bijzonderheid is nog N^o 25, in de afbeelding van den haan overeenkomst hebbende met de voorgaande; doch op welks keerzijde in Boeginesche taal en schrift Wanoewa tana Oegi - sedi keping. (Het land der Oegi of Boeginezen - een keping) rondom eene ster of bloem gelezen wordt.

Schrijver besluit met de beschrijving der munten door de Engelschen op Java geslagen; de koperen stuivers, halve stuivers (waarvan S. twee barbaarsch gestempelde met AVAU en AVAU af beeldt) en duiten (N^o 31-36) zijn den muntverzamelaars uit het werk van Verkade te wel bekend, dan dat wij daarbij zouden behoeven stil te staan; echter meenen wij nog even de aandacht te moeten vestigen op de gouden en zilveren munt, tijdens het beheer der Engelschen te Soerabaya geslagen, daar dezelve in de verzaj melingOen hier te lande zelden voorkomen.

N^o 26 dan, de zoogenaamde gouden Ropij heeft aan de eene zijde het navolgende Javaansch opschrift: Hempni Hingglis jåså hing Soerå-pringgå 1743. (Engelsche Compagnie; gemaakt te Soerå pringgå 1743 [der Jav. jaartelling]) daarboven in Europesche cijfers 1815; geheel beneden _o Z. Het laatste betèekent vermoedelijk den naam des muntmeesters J.A. Zwekkert; terwijl Soerå pringgå de oude naam van Soerabaya is. Op de andere zijde is het opschrift in Arabisch karakter Sikka' Kompaní Hinglisch darb'deri djezírah Djáwá sana' 1230 (geld van de Eng. Compagnie; munt van het eiland Djáwa het jaar 1230) der Hedjrat, 1814/5.

N^o 27 de zilveren Ropij̅ is gelijk aan N^o 26 maar het jaartal 1815 is weggelaten, en daarvoor eene vijfbladerige bloem in de plaats gesteld, en op de keerzijde is het jaar der Hedjrat verkeerd gesteld.

N^o 28 de halve zilveren Ropij̅ is weder geheel aan N^o 27 gelijk; maar met het Javaansch jaartal 1741 en het Mohammed. 1229 (1813/14).

N^o 29 en 30 zijn even slecht uitgevoerd als de drie voorgaande fraai waren: het zijn koperen munten, die slechts bij gissing door schrijver aan het Engelsch bestuur op Java worden toegeschreven. De eerste heeft een waaijervormig figuur, waaronder het jaartal 1227 (1812/3) en op de keerzijde de waarde I duit in Arabisch karakter. De tweede heeft een schild, waarop de Europesche en Arabische jaartallen 1813 en 1228, en op de keerzijde de woorden Doewit materif, waarschijnlijk Marktduit beteekenende.

Schrijver besluit zijnen arbeid met den wensch dat ook Nederland weldra alle krachten zal inspannen om het Indisch muntstelsel op eenen vasten voet te brengen, en daarbij het voorbeeld onzer magtige naburen zal volgen om ook de taal der inboorlingen op de munt te gebruiken.

Ons voornemen om een kort verslag

[p. 126]

van dit werk, voor zoover het muntkundig gedeelte betreft, zonder de taalkundige opmerkingen des schrijvers, op vele plaatsen verspreid, te kunnen beoordeelen, ten einde gebragt hebbende, betuigen wij den schrijver onzen dank voor zijnen arbeid, en twijfelen niet of dezelve zal velen even als ons een welkome gids zijn om een aantal munten te rangschikken, wier opschriften in eene taal vervat zijn, die aan velen onzer onbekend is; en wenschen hem verder lust en krachten toe om een voornemen te volbrengen dat wij uit zijne woorden op bl. 3 meenen te mogen opmaken, namelijk de uitgave der munten door de inlandsche vorsten van den Archipel uitgegeven.

Wat de uitvoering van het werk aangaat, druk en papier zijn goed, wij hebben geene drukfouten aangetroffen, en de afbeeldingen der munten zijn fraai en naauwkeurig.

Eene enkele aanmerking zij ons ten slotte nog veroorloofd, zij geldt niet het werk; maar eenen man, dien wij steeds hooggeschat hebben, den verdienstelijken Rijks Archivarius en opzigter van het Koninklijk kabinet van gedenkpenningen, wijlen Jh^r J.C. de Jonge; schrijver vermeldt op bl. 78 dien heer steeds afwezig te hebben gevonden. Wij herinneren ons dat de heer de Jonge ons meermalen betuigd heeft destijds door de ziekte zijner echtgenoot verhinderd te zijn geweest aan het verzoek van den heer Millies te voldoen; en wij weten bij ondervinding, dat moge ook de heer de Jonge door zijne vele maatschappelijke betrekkingen verhinderd zijn geweest aan het verzoek van velen om eene nadere inzage der schatten, welke het penningkabinet bevat, te voldoen; hij steeds bereidvaardig was die schatten te ontsluiten, wanneer zulks dienstig was tot bevordering der wetenschap of van den roem des vaderlands.

m.

's H. 16 Julij 1853.