De Tijdspiegel. Jaargang 10

De voorregten en roeping der vrouw, als discipelinne des heeren, Geschetst met terugzien op de drie eerste eeuwen onzer Christelijke jaartelling. Naar het Engelsch van Henriette Suzette Smith, door C.S. Adama van Scheltema. Amsterdam, Gebr. Kraay. 1852.

- - - - Sic flechten und weben Himmlische Rosen in's irdische Leben.

Het was te verwachten, omdat het niet enkel door de wetenschap, maar ook door het maatschappelijk leven en de rigting welke dit nam, aan de hand werd gegeven, - dat de vrouw in hare maatschappelijke en huiselijke betrekking het voorwerp moest worden van nog wat andere beschouwing dan die, welke men tot hiertoe aan haar wijdde. - Wij zeggen van nog wat ándere beschouwing, en bedoelen daarmede niet enkel eene meer opzettelijke, wetenschappelijke, op geschiedkundige bescheiden steunende, maar vooral dat de vrouw daarvan het voorwerp moest worden zoo als zij zich vertoont van meer chrístelijk standpunt. - Niet te miskennen is het toch, dat het christelijk element, te lang enkel of hoofdzakelijk, híer in de leer - elders in het ceremoniëele gesteld, meer en meer wordt erkend als wel rustend op die

[p. 107]

leer, wel zich ook in het uiterlijke kunnende openbaren, maar dat de hoofdzaak, zijn levensbeginsel en hoofdrigting in het léven ligt, in het in- en uitwendige leven, en dat het zich dáárin moet openbaren. Zulk eene beschouwing der vrouw in haar kring is beproefd en op meer dan ééne wijze beproefd. Wij hebben slechts te herinneren, om het laatste op te geven wat van dien aard ter onzer kennis kwam, aan Agenor de Gasparin, aan Monod, aan Mr^ss Ellis. Die hebben de roeping, de magt, den invloed der vrouw opzettelijk behandeld. Edelen uit die kunne tuigen krachtig, welken rijkdom van gaven de vrouwelijke geest bevat. Waren er toch ook vroeger die zich op beschaving, op wetenschap toelegden, was dat eens vooral ook in ons vaderland het geval; niet te ontkennen is het, dat daarop een tijd volgde, waarin de vrouwen minder schenen te leven voor het hoogere, telde men er ook altijd in en buiten ons land, die bewezen, dat haar rijke gaven geschonken en deze bij haar heerlijk ontwikkeld waren. - In onzen tijd neemt de andere helft van ons geslacht, zoo als het in sommige harer zusters wordt vertegenwoordigd, eene hooge, eene hetzelve toekomende plaats in. Wij tellen daaronder thans wel geene professoren (onze naburen mogen Professorinnen in menigte hebben), zoo als er vroeger eene te Padua, later Tambroni te Bolosne een' leerstoel bekleedde; de meesten bewegen zich in eene sfeer der letterkunde, waar wij de vrouw liever ontmoeten, op het gebied der poëzij, der romantiek. Doch dan, welke gevierde namen! Eene Julia Kavanagh, Kennedy, Grace Aguilar, en die hare Engelsche zusters de loef afstak, als de scheepsbouwmeesters en andere kunstenaars en industrieëlen in haar vaderland dat hunne Engelsche broeders deden - de Amerikaansche Mr^ss Harriet Beecher Stowe, de door Georges Sand, tot dezer eigen schande en die van hare litteratuur, begroete.

Nog bleef er gebrek bestaan aan eene opzettelijk geschiedkundige beschouwing der vrouw, en wel uit christelijk oogpunt, eene geschiedkundige beschouwing der Christínne - een oogpunt dat Meiners in zijne Geschichte der Weiber geheel niet had gekozen, zelfs niet gedacht. - De Zweedsche Bisschop Mynster, een man in de theologische en letterkundige wereld gunstig bekend, sloeg aan dit werk de hand, en stelde de vrouw voor, zoo als zij zich vertoonde in de merkwaardigste eeuwen des christendoms, die van deszelfs invoering en de eerste eeuwen daarna. Dit werd uitgebreid en in het Engelsch uitgegeven door Henriette Suzette Smith, van wier werk wij eene vertaling ontvangen van den daarvoor zoo wel berekenden Amsterdamschen predikant, Adama van Scheltema, die dezen letterarbeid ‘op menig punt met vrijheid bewerkte.’ Al zoo het ontwerp Mynster, met wel is waar niet bediscutieerd, maar toch, gelijk wij vertrouwen, wel gemotiveerd amendement Smith-Scheltema.

In het algemeen kunnen wij het werk als hoogstbelangrijk prijzen. Er is een rijkdom in van zaken, die op nieuw eervol getuigt van Mynster's groote belezenheid en diepindringende kennis van de christelijke litteratuur der eerste eeuwen, van wat wij antiquiteiten noemen, van de geheele geschiedenis dier dagen. Men stelle zich slechts voor hoe hij ons in die eeuwen als terug voert en hij in het leven van dien tijd dringt, als wij hier, nadat hij eerst een' algemeenen blik heeft geworpen op de voorregten door het Christendom aan (?) de vrouw

[p. 108]

verworven, de Joodsche godsdienst te Home, hare vrouwelijke proselyten, de vrouwen der heidensche oudheid, de christelijke vrouw in den apostolischen tijd, hierop de mededeeling des Evangelies aan heidensche vrouwen, dan de christenbruid, de christen-huisvrouw, hare kleeding, de christin als moeder, de christin als lidmaat, de geloovige vrouw en den heidenschen man, de christen-dochter, de christen-slavin en des christens sterven beschouwd en voorgesteld vinden.

Wij kunnen verzekeren dat het een als het ander met kennis van zaken is behandeld, en dat de lezer hier wel een stichtelijk element maar geen stichtelijk gezanik zal vernemen. - Kalm en eenvoudig, maar waardig is de stijl, waardig den inhoud, die nergens aan overdrijving lijdt. Hier en daar had men de zaken gerust nog wat krachtiger kunnen kleuren. In het hoofdstuk ‘de vrouwen uit de heidensche oudheid’ hebben wij eenige eenzijdigheid gevonden. Minder alsof daarvan niet, althans met weinige uitzondering gold, wat uit Hume als motto daarboven is geplaatst: - ‘De vrouwen werden door de ouden niet beschouwd als een deel der beschaafde wereld of van een goed gezelschap,’ hetgeen bij de Romeinen niet in die mate als regel is aan te merken gelijk bij de Grieken. Wij hebben meer het oog op de Germaansche volken, bij wie de vrouw hooger in eere was en de gezellinne des mans. - Wij halen dit geenszins aan, gelijk men zal begrijpen, alsof wij vermetel iets wilden aftrekken van de waardij van het Evangelie. De zegen die daardoor bijzonder voor de vrouw werd gesticht, blijft groot en gewigtig genoeg. Wij wijzen daarop, omdat het waarheid is, en om te doen zien dat het Evangelie van deze zijde ook het goede, dat in kiem en kern aanwezig was ontwikkeld, het echt humane hooger opgevoerd, dat het goddelijke daarvan het punt van aanknooping aan het menschelijke gemaakt heeft. En dat humane, nog iets anders dan kunstzin, iets anders dan geleerdheid, iets anders dan eene welingerigte staatsmachinerie, waarin Grieken en Romeinen het bepaald verder hadden gebragt, was veel meer ingeweven in ziel en zin der Germaansche volksstammen, zat het bij hen nog ook in dikken bolster van ruwheid. Was het een erfdeel, dat de milde Hindoe, onder Indiës zachte luchtstreek gebleven, bewaarde en aankweekte tot verweekelijking toe? Maar bij de Germanen zat het, bij eenige ruwheid, gelijk wij zeiden, in bloed en merg, dat humane van het hart, dat in hunne gastvrijheid, hun' zin voor de waarheid, hunne trouw aan het gegeven woord, als in hunne behandeling der vrouw kenbaar werd. Wij miskennen in geenen deele den zegenvollen invloed van het Christendom op dit punt ook bij hen; doch hadden dit gaarne vermeld gezien, opdat ook de schijn van zekere eenzijdigheid ware vermeden.

Overigens is der vroomheid, den edelen geloofsijver, waarin de kracht van het nog jeugdig Christendom zich heerlijk openbaarde, in dit werk een edel en waardig gedenkteeken gesticht. - Mynster heeft bewezen, dat hij in de christelijke oudheid te huis was. Doch daarmede heeft hij tevens eene banier omhoog geheven, die in onze dagen, door hem dagen van ‘laauwheid en onverschilligheid’ genoemd (zijn zij het niet, gehouden tegen dien tijd van geestdrift en edele zelfverloochening?), nog in menig hart christelijken ijver kan ontsteken en aanvuren. - Moge zij velen in het oog

[p. 109]

vallen, velen volgzaam vinden; zij ook de weg dien zij ons wijst in onzen tijd zoo veel meer geëffend en gemakkelijker! Er is altijd voor het Christendom te doen, en veel te doen - ook door de vroww. - Wij kunnen met Jean Paul bidden: - ‘Schenk ons vrome moeders, opdat wij een vroom nakroost hebben!’ - Aan haar vooral is de taak om het jeugdig gemoed indrukken van godsvrucht mede te deelen. - Die worden het best, het diepst in de jeugd gemaakt; - wie kon dat beter dan de moeder? - Vrome zin moet door de hand der liefde in het hart worden geplant, gekoesterd, bewaakt; - wie kon dat beter dan de moeder? - het is de beste gave; - wat zoudt gij, moeders, liever voor uwe kinderen hebben?-

Doch een eerst vereischte om iets te kunnen geven is wel dit, dat men zelf het bezitte. - En tot waarachtige, warme belangstelling in het heilige, tot ernstigen wil om daarvoor veel te willen wezen kan dit boek opleiden. - Het zal u, dames! eene rij van lang ontslapen zusters voor den geest voeren, die eene Gode gewijde schare mogen heeten, u wenkend om te volgen. - Het doet zulks goed, waardig, krachtig.

Leeringen wekken, voorbeelden trekken. - En de laatste worden u, Hollandsche vrouwen en meisjes, hier voorgesteld. - Uwe taak is ligter, maar even heilig, even gewigtig, als die der geloofsheldinnen dier vroegere eeuwen, die zich toenmaals in af keer van ijdelheid, pronkzucht en schandelijker ondeugden onderscheidden; was er ook toen kaf onder het koren.

Wij kennen op het gebied der letterkunde naauwelijks een beter geschenk voor vrouwen. Het werkje zal ook wel zijn' weg vinden onder ons. Moge het bijdragen om de wenschen en beden, aan het slot uitgeboezemd, te helpen verwezenlijken!

CHON.