De Tijdspiegel. Jaargang 10

Leila Ada of de treffende geschiedenis en dood van eene jonge joodsche dochter.

Uit het Engelsch vrij vertaald met eene opdracht aan eene jeugdige Israëlitische dichteresse, door Dr. A. Capadose. 's Gravenhage, J. Roering. 1853.

Worden de pogingen van het Engelsche genootschap tot bekeering der Joden - een genootschap, dat over eene wèlgevulde kas en tal van missionarissen te beschikken heeft, in ons vaderland met eenig belangrijk gevolg

[p. 268]

bekroond? Arbeiden de vrienden Israëls, waaronder de warmsten en vurigsten zelven uit Israël afkomstig zijn, en dat bij alle gelegenheden verkondigen, welligt met meer vrucht? Doen zij nog iets meer, dan van tijd tot tijd in de hoofdstad en elders biduren en vereenigingen houden? Zijn de middelen, die er door hen worden aangewend, om hunne voormalige geloofsgenooten tot Christus te brengen, altijd onberispelijk? Strooken die steeds met den geest van het Evangelie? Ziedaar vragen, waarvan niemand het hoog gewigt zal loochenen, en wier beantwoording inderdaad in menig opzigt zoo zeer gewenscht zou zijn. Ook bij de Israëlieten vertoont zich kennelijk in deze dagen, zoowel elders als te onzent, tweederlei rigting. Er is eene hervormingsgezinde, eene bewegingspartij, die hare stem verheft tegen den Talmud en op herstel van het zuivere Mozaïsmus aandringt, ja hier en daar nog vrij wat verder gaat. - Er is eene andere partij van behoud en reactie, lijnregt tegen de eerstgenoemde aangekant. De vrienden Israëls zullen dit alles oneindig beter weten dan wij, wij kunnen alleen hopen dat zij het ook ter harte nemen, voor zoo ver het van werkelijken invloed behoort te zijn op hunne pogingen.

Wij kunnen het zeer wèl verklaren, dat een ‘vriend Israëls,’ als Dr. Capadose, er belang in stelde, indien eene jeugdige Israëlietische dichteres (ze telt 15 jaren) door zijn toedoen het Christendom omhelsde. Maar of hij daartoe wel den meest geschikten weg heeft ingeslagen, met haar dit boekje toe te wijden, mag in twijfel getrokken worden. Althans zoowel de jeugdige dichteres zelve, voor wie de opdragt geheel onverwacht was, en zoo men 't noemt uit de lucht kwam vallen, als haar vader hebben deze geheel onverpligte belangstelling en bijzondere beleefdheid van den heer Capadose hoogst zeldzaam gevonden, ja zich gehouden gerekend hem deswege schriftelijk eenig berigt te doen toekomen. Ons kwam dat ijvervuur van den heer Capadose niet zóó vreemd voor, want wij herinnerden ons hoe hij vroeger met een brochure tegen den 's Gravenhaagschen predikant Huijdecoper was opgetreden als een voorstander van een ‘zuiver, wettig en heilig proselytisme,’ toen bepaaldelijk met opzigt tot Roomsch-Katholieken, ingeval van gemengde huwelijken. Maar, verwonderden wij ons niet over de handelwijze van den heer Capadose, toch kunnen wij zijne gedragslijn in deze geenszins billijken, en meenen het er voor te moeten houden, dat zulk een proselytisme, als hij hier heeft aangevangen, en waarin hij zoo spoedig gestuit is, geene aanspraak mag maken op den naam van zuiver en wettig en heilig. Welk een begrip moet de Israëliet verkrijgen van de Christenen, als men hem op zulk eene smokkelaarsmanier tot andere inzigten wil trachten te brengen? Zal waarlijk het morgenrood van Christus in het Israëlietische hart en over de hedendaagsche Joden wereld opgaan door soortgelijke verhalen, als er hier een geleverd wordt in de ‘echte geschiedenis der bekeering van eene Joodsche jonge jufvrouw?’ Neen, wij kunnen en mogen het niet gelooven! En moge de heer Capadose zich al streelen op zoodanige wijze een overgang tot het Christendom bewerkt te hebben, althans gepoogd dien te bewerken, duizenden, en daaronder verlichte, gemoedelijke Christenen zouden voorzeker met ons geene Israëlietische dichteres op die wijze willen lokken. Bij niet weinigen zou misschien eene weemoedige herinnering rijzen aan

[p. 269]

een Israëlietischen dichter, die maar al te veel twist en strijd, beweging en beroering in de Christelijke kerk heeft verwekt.

Het moge eene onloochenbare waarheid zijn, wat wij onlangs in den Tijdspiegel lazen: ‘de godsdienstige mensch is van nature een edele proselietenmaker’ toch is het proselietenmaken, als het, om zoo te spreken, op uitgebreider schaal, zelfs genootschappelijk, behandeld wordt, hoogst moeijelijk. Hier wordt ligt overdreven, hier worden de perken maar al te gereedelijk overschreden. - Het proselietenmaken is reeds op zichzelve niet altijd goed te keuren, zoo als o.a. blijkt uit Matth. XXIII: 15! - Van harte als wij er meê ingenomen zijn en moeten zijn, wanneer onder Israël het licht van Christus ontstoken kan worden, van harte als wij, om met de eigen woorden van den heer Capadose, hierboven vermeld, te spreken, in dat opzigt een zuiver, wettig en heilig proselytisme, in den gezonden zin, voorstaan, moeten wij nogtans over de bemoeijingen van den heer Capadose in deze.... de schouders ophalen.

En nu - Leila Ada - het verhaal zelve? Te onbarmhartig zullen wij er gewis niet over oordeelen, als wij het onbeduidend, flaauw, voos-mystiek noemen, en er althans niets hoegenaamd in vonden wat eenigzins krachtig zou kunnen werken bij den Israëliet tot de erkenning van Christus.

Heeft er werkelijk eene Leila Ada bestaan, of is het een verdichte naam, waarvan het vermoeden bij ons werd opgewekt door de beteekenis der beide woorden, immers: de nacht is voorbijgegaan? Wij vonden althans inwendige bewijzen te over van historische onnaauwkeurigheid, en verzwakken deze niet de geloofwaardigheid? Een joodsch meisje, dat meer van den Talmud weet, dan van het Oude Testament, behoort gewis onder de rariteiten. 't Is almede geene geringe afwijking van den gewonen regel, iets, dat de berigtgever zelf schijnt gevoeld te hebben, dat zij buiten weten van haar vader gedoopt werd (of had de vermelding hiervan eene speciale bedoeling?). Strijdt het insgelijks niet tegen alle gebruiken, dat de ‘solemneel vervloekte’ naast hare moeder in het graf werd gelegd, tenzij dáár de kerkhoven der Joden en Christenen aan elkander grensden, en er op de beteekenis van het woord naast niet te zeer gedrukt worde?-

Weinig dank heeft de heer Capadose van zijne opdragt en vertaling geoogst, en hij had er, onzes inziens, weinig aanspraak op. De heer Capadose is doctor in de medicijnen - een doctor in de regten had er waarschijnlijk op gelet, dat de jeugdige dichteres nog minderjarig was.

Als pièces justificatives laten wij hier volgen een tweetal brieven, ontleend aan het Israëlietisch Weekblad, van 4 Maart 1853, uitgegeven te Amsterdam bij M. Coster. Verblijve het oordeel aan den in Christelijke waarheid, Christelijke liefde en Christelijken geest belangstellenden lezer!

WEd. Zeer Gel. Heer,

Daar het de gewoonte niet is, en het zelfs strijdt met de beleefdheid, iemand een boek op te dragen, zonder dat de opdragt aangenomen zij, en daar mij het onderwerp van nevensgaand boekje ten eenenmale onverschillig is, zoodat ik die opdragt nooit zou hebben aangenomen, zoo zend ik u het werkje hierbij terug.

UEd. Z. Gel. dienaresse,

v.h. 28 Feb. 1853.

(get.) e.d.s. hertzveld.

[p. 270]

's Gravenhage, 1 Maart 1853.

WEd. Zeer Gel. Heer,

Gisteren bij mijne te huis komst, stelde mij mijne dochter ter hand een aan haar door UWE. opgedragen boekje, waarvan de inhoud betrekking heeft tot den overgang van een Joodsch meisje tot de Christelijke kerk.

Hoezeer hoogen eerbied koesterende voor eene gemoedelijke overtuiging, hoezeer op hoogen prijs stellende de zedeleer, die in elke godsdienst wordt gevonden, hoezeer alle menschen, zonder eenig onderscheid van kerkleer, als mijne broeders beschouwende, kan ik het echter niet alleen niet beamen, maar moet ik het zelfs zeer afkeuren dat UWEd. de vrijpostigheid, om niet te zeggen de onbeschaamdheid hebt gehad, een kind van vijftien jaren, zonder eenige de minste voorkennis van mijne zijde, zoodanige opdragt te doen, en daardoor te trachten haar voor beginselen te winnen, die geenszins de hare of de mijne zijn.

Wanneer zoodanige opdragt op die wijze geschied ware door een lid van eene andere afdeeling der Christelijke kerk, dan de uwe, zou UWEd., daartoe geroepen, een der eersten zijn geweest, om zulks met den naam van proselietenmakerij en jezuïetismus te bestempelen. - Ik voor mij ben van de stelling het doel wettigt de middelen niet.

Deze gevoelens zoude u mijne dochter reeds gisteren avond bij de terugzending van het opgeraapte vertelseltje, waarin ongehoorzaamheid aan de ouders wordt gepredikt en dat dus met de goede zeden en elk beginsel van godsdienst strijdt, hebben kenbaar gemaakt, ware het niet, dat ik zulks op haren leeftijd minder gepast had geoordeeld.

In haren naam mag ik echter den wensch niet onderdrukken, dat zij van dusdanige toezendingen, die voor haar onaangenaam en lastig zijn en die bovendien geen de minste letterkundige waarde bezitten, voortaan verschoond blijve.

De publiciteit, die u aan de opdragt heeft gegeven, noodzaakt mij ook dezen brief openbaar te maken.

UWEd. Zeer Gel. dienaar,

(get.) s.h. hertzveld.