De Tijdspiegel. Jaargang 10

Lexicon manuale,
of: handwoordenboek voor den Tijdspiegel.
(Vervolg. Zie Tijdspiegel 1853, I, bladz. 67.)

ziel. - Er is geene taal, waar dit woord of het begrip ontbreekt, omdat de mensch, welke mensch ook, eene ziel met eene taal heeft. - Geweldige taalnuances en schakeringen worden ons hier voor de schemerende oogen geplaatst - Angelsaksisch - saul - sawl - IJslandsch - sial, en op die wijze naar het moederland - het Sanskrit - terug, - de wortel - Sû - dhSû - bewegen, voortbrengen - alzoo ligt het grondbegrip der ziel - in het bewegende, het levende - (met der Grieken - ζαεĩν - enz.) Wij merken dadelijk aan dat in onze eeuw, waar dit handwoordenboek behoort, de beschaafde en ongeleerde wereld, inderdaad, tot het heiden- en veelgodendom is teruggekeerd, en hard

[p. 223]

op weg is om tot de volslagene afgoderij te vervallen; - want alles wordt bijna als bezield voorgesteld: - eerstelijk, volgens de dichters der heidenen, de natuur, - maar als ge nu hierbij leest van ‘bezielde oogen,’ ‘bezielde verzen,’ ‘bezielde lippen,’ ‘bezielde schilderstukken,’ ‘bezielde redevoeringen’ - en zoo al voort - dan raken wij met onze eigene en al die andere zielen in de war. Wij vragen alleenlijk waarom men niet meer spreekt van bezielde staatsmannen, bezielde wijsgeeren - of moet hier een ander en beter woord gevonden -? - Van eene andere zijde beschuldigen wij onze eeuw van het geloof aan de zielsverhuizing - een herbloeijend Pythagorianisme in dezen tijd, die zich een christelijke waant te zijn! - Neen! de vrek, de dichter, de orthodoxe, de verliefde, de eerzuchtige of eergierige, vinden hun levensbeginsel, hunne eigenlijke ziel -: in de brandkas - in den laatsten dichtbundel - in het formulier-stelsel - in den aardschen engel van vleesch en bloed - in der menschen lof en prijs - daarheen verhuizen, blijkens alle handelingen en gedragslijnen, reeds bij levenden lijve, der menschen zielen; - in den meer naauwen Pythagorischen zin - gaat welligt de ziel van dezen en genen (mannen en vrouwen) in harddravende paarden, groote, kostbare, langharige honden, schoothondjes, zelfs kanarievogeltjes, over. - Men zij dus omzigtig om over de zielen der tijdgenooten te spreken, alsof ze werkelijk altijd in de respectieve ligchamen wonen - 't is hier meermalen louter schijn en bedrog - somtijds leeft de eene mensch factisch en onbetwistbaar in anderen - en de ziel gaat vice versâ zoo als de stoomwagens, b.v. in het huwelijk, waar de vrouw de ziel des echtgenoots gewoonlijk aanneemt, en regeert, bestuurt, berekent, betaalt, bestelt, bedisselt - terwijl der vrouwen ziel zoolang, om het huis niet ledig te laten, bij den echtgenoot logeert - in alle onderworpenheid en toegevendheid.- Niet anders gaat de ziel van menig vorst in zijne ministers van buiten- of binnen - landsche zaken over, bij openbare zittingen, discussiën of kamer-geregten - en evenzoo de ziel van dezen of genen minister in zijn secretaris of referendaris, en verdwijnt weder uit het secundair of loco-ligchaam, als de minister op audientie of in ministeriële betrekking verschijnt. - Over het wezen der ziel zullen we u naar de wijsgeeren, minder veilig naar de geneesheeren, het allerminst naar de zielverkoopers (b.v. de woekeraars, huisheeren, en met pestbuilen overdekte romanschrijvers -) verwijzen. Dwaze en onzinnige spreekwijzen, zoo als: - ‘het geld is de ziel van alle zaken’ - ‘met de ziel onder den arm loopen,’ met den duivel om een zieltje dobbelen’ - verwerpen wij met stille verontwaardiging, en laten alles aan de zielen onzer lezers over.

zilver - als edel metaal, en vertegenwoordiger der waarde, als zoodanig - (hier het oude versleten ‘Dingansich’ van vader Kant) - behoort onder de levenselementen, maar vermindert dagelijks ook aan eigenlijke - problematische - waarde, - door den concurrent uit Californië, Australië enz. - Het zilver gaat dus, tegen den tijd in, terug, en kan alleen door staatkundig en maatschappelijk gezag, als repraesentant blijven. - Het is intusschen vertroostend dat de dichters, en zilversmeden, en bijoutiers het edel metaal handhaven, ieder op zijne wijze -: zilveren feesten, zilveren haren - zilveren harten - zilveren sterren en manen - blijven,

[p. 224]

ondanks den goudovervloed - aan de orde van den dag, en de kunstenaars, die de metalen niet als muntstukken in een uniform steken, maar er de sierlijkste vormen aan geven - zullen met hun geciseleerd zilverwerk, op de aanstaande wereldtentoonstellingen, aan deze en gene zijde van den Oceaan, niet achterwege blijven. - De exceptionele uitdrukking van ‘eene zilveren ziel,’ bewijst dat men in vorige tijden, tusschen 's menschen geest en zijne hebzucht, zijne geldzucht, of effectentrommels, een allernaauwst verband meende te vinden -: eene communicatio idiomatum - (een term uit de godgeleerde wereld, welken wij verzoeken volstrekt niet te vertalen -). Zoo zegt onze eeuw iemand aan ‘zilveren ketens’ te leggen - even als aan ‘gouden’ - eene hoogst bedenkelijke, verfoeijelijke spreekwijze, alsof het mogelijk ware dat iemand op deze christelijke wereld, b.v. een staatsman, een ambtenaar, een burgemeester op het platte land, een advocaat - een regter, ooit vatbaar zoude zijn, om zekere démarches of guitenstreken te beproeven - te entameren - waar het zilver eene Napoleontische, volstrekte zegepraal behaalt over alle zieltogende beginsels van eerlijkheid en goede trouw. - Zilveren golfjes, en zilveren harptoonen, en zilveren tanden - (ook als de heeren Grader of Dentz ze hebben ingezet -) zullen er blijven, ook dan als de zilveren standaard zoo ver beneden pari is, dat we al te zamen later, eindelijk eens, Deo favente, in den materiëlen zin wel te verstaan, uit de ijzeren, koperen, zilveren - naar de gouden eeuw - verhuisd zijn.

zon. - Onze geniën hebben zich niet ontzien om zeer impertinente vergelijkingen met het kolossale hemelligchaam te maken. - De dichter Tegner noemt haar een ‘reiziger, die den hemel rondloopt,’ de dichter Jean Paul, nog meer vernederend ‘den eeuwig wandelenden Jood.’ De heidensche oudheid had meer eerbied voor de zonneschijf, en maakte er een Apollo van, met stralenkaros en toebehooren. - Voor de redenaars is de zon niet minder noodzakelijk dan voor de bleekers, voor de poëtische geesten niet minder dan voor de zeelieden - beide ‘schieten de zon -’ en inderdaad als de Czaar, als de Heilige Vader onder de tintelende sterrenlichten, blijft de oude, getrouwe stralenbron, ons betrekkelijk groot of klein hemelstelsel beschermend beheerschen. - Er zijn zeer vele voorwerpen, b.v. in de middeneeuwen, die eens de vergelijking met den principalen hemelbol konden doorstaan, thans niet meer - andere tijden, andere zeden -! Toen werden keizers, Roomsche keizers in de eerste plaats, bij zonnen vergeleken - de leenmannen, bij sterren of manen; - een burger- of constitutionele koning, een geïmproviseerde alleenheerscher, een op den troon gedragen president, wordt naauwelijks door een paar hongerige en smalbuikige hofpoëten, als eene zon des lands begroet. - Ook de vrouwen komen in andere verhouding tot het hemelligchaam; eene enkele vorstin moge nog wel eens bij eene zon vergeleken worden, maar men gaat liefst tot de beeldspraak der bloemen of gewassen terug - en blijft bij de roos of de lelie. - De spreekwijze: ‘Niets nieuws onder de zon,’ hoewel behoorende onder de nog niet geconstateerde wijsheidslegaten van Salomo, worde in onze eeuw, met den slavenhandel, den jenever, de doodstraf en den knoet - spoedig afgeschaft -: de negentiende zonnekring protesteert tegen de wijsheid der voorchristelijke tijden, toen

[p. 225]

men geene electrische telegraphen, geene spoorkracht, geene Ericson's, geene philanthropie, geene daguerreotype, geene kettingbruggen, kolossale scheepsdokken - kende - alles bewijs genoeg, dat de zon van Salomo, en ook die later scheen, dergelijke ‘nieuwen’ zaken niet heeft gekend. - Wanneer later, altijd later, het duizendjarig rijk en het nieuw Jeruzalem zal gekomen zijn, ‘waar het geen nacht is,’ en dus de zon niet meer ondergaat - zal eindelijk oud en nieuw geëindigd zijn. - Wij hopen elkaâr alsdan, zoo als men zegt, met een veelbeteekenend, ernstig, dreigend woord - nader - te spreken.

Spiritus Asper en Lenis.