De Tijdspiegel. Jaargang 10

[p. 180]

Letterkunde.

Apostelen en profeten. - Dichterlijk album.

Thomas, door B. Ter Haar.
Johannes de Dooper, door A.J. De Bull.

Wij besluiten met twee dichters en twee evangeliesche helden onze beschouwingen van het Dichterlijk Album, dat nu is gesloten, en eene plaats bekleedt onder onze Nederlandsche werken van godsdienstigen smaak, zoo als we laatstelijk hoorden, terwijl iemand verbeterend er bij voegde: ‘Gij meent: werken van godsdienstigen goeden smaak - want niet alles wat, heden ten dage, op het breede veld der gewijde letterkunde, als proza of poëzij, bloeit, mag op het kenmerk van den goeden smaak bogen.’ - Het werk is nu tot zoo ver geëindigd, en behelst, zoo als alle menschelijke werken, bij veel goeds en schoons, ook eenige gebreken, die wij, bij voorgaande aankondiging, met gepaste en geoorloofde vrijmoedigheid, en zoo veel mogelijk door gronden gestaafd, mededeelden.

De heer Ter Haar heeft met bijzondere zorg en zeer gelukkigen uitslag, den Apostel des ‘ongeloofs,’ zoo als Thomas hoogst eenzijdig wordt genoemd, bezongen. - Wij zien met welgevallen, dat de dichter, eer hij op de begeestering (verlof en belet voor het woord!) zijner Muze wachtte, en den gloed zijner verbeelding over den Apostel deed schitteren, met bedaarden zin eene schets, een plan heeft gevormd, eene zeer geleidelijke en noodzakelijke opklimming, waardoor de historische waarheid, de eenheid, de orde bewaard blijft, en het dichtstuk als een zamensluitend geheel verschijnt. I. De Zwaarmoedige; - II. De opgang naar Jeruzalem; - III. De afscheidsrede; - IV. Thomas op Golgotha. - De ongeloovige: - I. De opstanding; - II. Thomas alleen; - III. Thomas met Petrus en Johannes. - I. De geloovige: - II. De verschijning; - Zalig zijn ze, die niet gezien en nogtans zullen geloofd hebben. - Door deze behandeling - zij herinnerde ons aan den homileet, die gewoon is zijne leerrede in schets te brengen - heeft deze dichterlijke bijdrage ongemeen veel gewonnen. - Hier is de geschiedkundige waarheid bewaard gebleven, - tevens zijn de dramatische toestanden als van zelf geboren. - Thomas treedt, geheel ongedwongen, in het heldere licht, waarin hij oorspronkelijk voorgesteld wordt - en de heer Ter Haar behoefde hier niet, zoo als sommigen zijner medewerkers, met angst des

[p. 181]

harten, naar een kunstlicht te zoeken, om het profeten- en apostelbeeld, dat hun toegewezen was, van alle zijden te laten - beschijnen en bekijken. - Deze dichter heeft dus de waarde, de beteekenis en den eisch van een dichterlijk bijschrift in het Album verstaan, erkend en gehuldigd, en zich de moeite gegeven om zijne stof meester te worden, vóó dat ze hem overmeesterde. - Wij meenen reeds denzelfden lof gegeven te hebben, op dezelfde gronden, aan den heer Bennink Janssonius bij de dichterlijke voorstelling van Stefanus. - De poëzij is, zoo als wij dat van den heer Ter Haar verwachten, edel en wèlluidend, 't is de echte, ware dichterlijke taal, even ver verwijderd van een mat berijmd proza, als van een parforce-jagt naar Oostersche beelden, naar geweldige beeldspraken, naar gedrochtelijke, overspannen tropen, of naar die geschilderde vlammen, ‘tusschen welke (zoo als vader Van der Palm keurig zegt) wij evenwel staan te huiveren.’ - Uitmuntend is Thomas op Golgotha geschilderd.-Indien de Jonger daar werkelijk geweest is, - wij zullen 't om den wille van den wakkeren dichter maar voor waarheid houden - zal hij niet anders gedacht hebben, dan wij hem hier hooren denken:

‘'t Wordt alles nacht voor Thomas oogen,

Hij voelt naauw dat het aardrijk beeft,

't Is hem of heel de schepping sneeft,

Of weêr de zon haar licht gaat derven,
Nu zijne ziel - met Jezus sterven -

Haar licht, haar zon, verloren heeft.’

De ongeloovige, of beter twijfelende, Jonger wordt ons niet minder keurig geschetst, in eenzame overpeinzing, heen en weder dolende in Bethaniëns palmendreven; - het berigt der Verrijzenis, door Petrus en Johannes, in dialogischen vorm, is meesterlijk volgehouden, - de Verschijning is indrukwekkend en hoogst getrouw geschiedkundig behandeld. - Het moet den Christelijken lezer verheugen, dat hier over den ongeloovigen Thomas geen anathema wordt uitgesproken; dat de Apostel juist zóó verschijnt, als het Evangelieblad hem schildert, en dat der warme, der gloeijende liefde van den miskenden Jonger, door den dichter Ter Haar alle regt is wedervaren. - Voor de deklamatie, of mondelinge voordragt is deze dichterlijke levensbewerking in alle opzigten geschikt; - de kracht der poëzij, de zuiverheid van het rijm - de vloeijende regels, die niet horten, stooten of brommen - maken deze zeer verdienstelijke bewerking tot een parel aan de kroon van het Album, om eene zeer gewone vergelijking eens weder te bezigen. - Waarom zouden dergelijke ernstige gedichten niet mogen gehoord worden in de kringen van jeugdige beoefenaren der schoone kunsten, of wel in onze meer en meer gezochte Rederijkerskamers, alwaar ze althans niet minder gepast zouden zijn, dan menig langdradig drama, vol gruwel en moord, en vol alexandrijnen; of menig over-dartel en tamelijk onkiesch kluchtspel, waar men zich groot geweld moet aandoen om over zekere (onaardige) aardigheden te lagchen, die welligt vrij wat meer in den goeden smaak (?) vielen der voorvaders. - Wij brengen den heer Ter Haar den dank voor zijne zorg en moeite bij het ontwerpen der dichterlijke bewerking, en waarderen het talent, hem geschonken, 't geen hij dienstbaar maakte om het Dichterlijk Album te versieren en in waarde nog meer te doen stijgen.

De heer De Bull heeft Johannes de Dooper op eene andere wijze behandeld. - Zonder de waarde van het dichtstuk te willen verminderen ('t is, zoo als wij dit hier mogten verwachten,

[p. 182]

treffelijke poëzij), had toch inderdaad het grootsche, dreigende, verhevene, edele beeld van den eenigen dooper, eene meer uitvoerige, krachtige bewerking geeischt. - Indien de heer De Bull, even als de heer Ter Haar, de geschiedkundige perioden in het leven van Johannes bedachtzaam had geordend, telkens de lijst en het doek voor een of meer tafereelen eerst gereed gemaakt, en alzoo in ontwikkelende opklimming het prachtige Johannes-beeld uitgewerkt - voorzeker! wij zouden eene waardige parallel met den Thomas van den heer Ter Haar gezien hebben. - Waarlijk, het schijnt alsof meer dan één onzer rijkbegaafde Muzenzonen in den waan verkeerden dat dergelijke geloofshelden, mannen Gods, met eenige dithyrambische coupletten, met eenige los daarheen geworpene natuurbeschrijvingen, of opeengehoopte vergelijkingen - voldoende geschetst en bezongen waren! - De verhevene, echt Evangeliesche gestalte van den dooper, de man, die de bijl aan den voet des booms durfde te leggen - de stem des donders in de woestijn voor den zondaar, de dooper met water, maar ook met het vuur van Gods woord - deze komt in dit gedicht te flaauw, te omneveld, te krachteloos op het papier. - De heer De Bull vergeve ons die vrijmoedige aanmerking, wij mogten haar niet terughouden. - Zekerlijk, de boetrede van den laatsten der Profeten van Israël is wel woordelijk genoeg overgenomen, - maar wij zien, wij zien den Dooper niet in zijne reuzenkracht. - Ook is de beschrijving van den doop des Heeren niet met dien gloed teruggegeven, welken wij van den anders zoo krachtigen dichter, die ons hier weder te gemoet komt, mogten verwachten - en nu de rijke geschiedenis van 's Doopers bloedigen dood wordt ons in een viertal korte coupletten even - herinnerd -! Wij wenschten dat alle opregte vrienden der Nederlandsche Muzen, dus ook van die des heeren De Bull, hem eene kleine boete wilden opleggen, deze: om nog eens, vroeg of laat, is het dan ook niet in het Album, een tweeden, een anderen, een waren Johannes de Dooper te schetsen en ons te schenken - hem is daartoe rijkelijk de gave der goddelijke kunst verleend. - Moge de heer De Bull nooit en nimmer zijne Muze, waar en wanneer ook, op nonactiviteit plaatsen.

Wij eindigen onze aankondigingen der verschillende dichterlijke tafereelen door onze thans levende Muzenzonen geleverd, met de woorden van Schiller in Don Carlos -: ‘Ich habe das Meinige gethan. - Thun Sie das Ihre. -’ Merkwaardig was ons, en welligt ook den lezer van dit Tijdschrift, de eigenaardige, dikwijls zeer afwijkende wijze, waarop de bewerkers hunne taak volbragten - hoe ze allen het kenmerk der individualiteit medebragten en behielden: - hier de bruisende kracht - daar de streelende natuurbeschrijving - hier de blik op het inwendige gemoedsleven geslagen - daar alleenlijk het uiterlijke der toestanden geschetst. - Bij elke aankondiging, is ons tevens de groote moeijelijkheid duidelijk geworden, om inderdaad gewijde poëzij te laten hooren, die aan de billijke eischen der kunst voldoet - om zich niet te laten wegslepen door de kunst en den kunstvorm alleen, maar het vrome, het Christelijke, het ware Evangeliesche element in zichzelve op te nemen, en daardoor bovenal het tafereel van den Profeet en Apostel als te bezielen, te heiligen, te verheffen. - Aan dezen eisch hebben onze dichters zekerlijk niet

[p. 183]

steeds beantwoord, zoo als we meermalen aantoonden. Intusschen is deze bundel thans volledig, ook met de platen (die zeer verschillend van waarde, vooral van geschiedkundige, altijd ‘vermoedelijke’ waarheid), zijn - een hoogst verblijdend teeken van den letterkundigen tijd. - Een sierlijk, keurig uitgegeven boekwerk, dat in onze beschaafde huisgezinnen eene duurzame plaats moet bekleeden, dat nevens de ‘Bijbelsche vrouwen’ nergens moge ontbreken. - Wij koesterenden wensch, dat dergelijke kunstwerken van stichtelijken aard, alwaar de namen van onze meest bekwame, ja zelfs beroemde dichters ter aanbeveling staan, in de boekenen huiskamers van onze groote en beschaafde wereld mogen gevonden worden, en zij, die het tamelijk kostbare boek kunnen betalen, zich niet schamen om het dichterlijk Album in de hand en ter harte te nemen, te midden van den storten zondvloed van buitenlandsche geschriften, waardoor de rijken en grooten der wereld dikwerf zeer verarmd en verkleind worden!

Spiritus Asper en Lenis.