De Tijdspiegel. Jaargang 10

Rome en valsche verdraagzaamheid.

Godsdienstige Verdraagzaamheid, door Dr. N.B. Donkersloot. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff en Zoon. 1353.

Is verdraagzaamheid eene deugd, wier beoefening van den Christen wordt geëischt? Met andere woorden: is de liefde een kenmerk van den Christen? Met nog andere woorden: is het Christendom Christendom, is het godsdienst, is Christus al dan niet de verzoener van het vijandige? Voor wie eenigzins in het wezen des Christendoms is doorgedrongen zou het onverklaarbaar zijn dat deze vragen nog vragen zijn, ware hij niet tevens ingewijd in de geheimen van het menschelijk hart. Met niets ter wereld werd zoo veel onheils gesticht, zoo veel jammers over het menschdom gebragt, als met de godsdienst: dat bewijst den hoogen adel der godsdienst: alleen een engel kan een duivel worden. Zóó bekoorlijk, zóó heilvol is de godsdienst, dat de zonde geen verleidelijker masker weet te vinden, en daarom den hemelschen vorm bij voorkeur usurpeert om het rijk der duisternis uit te breiden. Het doel van 't Christendom is den

[p. 174]

mensch te herscheppen; maar de zelfzuchtige wil zijn lusten, zijn togten niet ten offer brengen; hij geeft er een godsdienstig vernis aan, en - misleidt zichzelven en anderen. De godsdienst is liefhebben. Ik heb de godsdienst lief, spreekt de zelfzuchtige, en uit liefde tot haar haat hij den broeder, dien zij hem beval te beminnen. Geen hartstogt schijnt zich liever met het masker der godsdienst te sieren dan de haat. Met wat koude boosheid zijn de inquisiteurs ter eere Gods aan 't blakeren en schroeijen, aan 't rekken en persen en pletten en kneuzen geweest; niet wat duivelsche vreugde bereidt zich een anonymus in de Katholieke Stemmen om de puinhoopen van het protestantismus weg te ruimen; wat doodelijke haat spreekt er uit de Nederlander, zoo als hij vóór weinige maanden nog een Hofstede de Groot tergde, of hem het bloed ook naar 't aangezigt stijgen wou, en nu, een andere rigting gevend aan zijne giftige pijlen, den Roomsche sart met het sang froid van de Vargas. En toch, den eersten zoowel als den laatsten is 't immers alleen te doen om de eere van Christus! Alleen stelt de eerste voor Christus in de plaats de kerk, en voor de kerk zijn kerkgenootschap, en voor zijn kerkgenootschap de geestelijkheid, en voor de geestelijkheid haar verdorvenst en heerschzuchtigst deel; - en de tweede? voor Christus de kerk, voor de kerk, het gereformeerde kerkgenootschap; voor het kerkgenootschap de geloofsbegrippen, voor de geloofsbegrippen der kerk de zijne, zoo veel en zoo weinig als ze op die van het kerkgenootschap gelijken - en zoo strijdt de eerste voor zijn of zijns meesters gezag, de tweede haat ten gerieve van zijn eigen leerstellingen: beide ad majorem Dei gloriam. En beide winden geheele scharen op, die zich inbeelden te strijden voor de ware kerk of voor de zuivere gereformeerde leer, en dan straks elkander verslinden ten bate van hun heerschzuchtige meesters. Zal men 't aan de godsdienst wijten? Hebt gij uw vuur reeds uitgebluscht, omdat de inquisiteurs de ketters op klein vuur roosterden? Zeker verkwikt gij u niet meer aan een teug helder bronwater, omdat het middeleeuwsche bijgeloof heksen in 't water smeet? In waarheid, men is er toe op weg en meer dan op weg geweest, om de godsdienst maar af te schaffen: er kwam zooveel verdeeldheid door. Uit pure verdraagzaamheid begreep menigeen onverdraagzaam te moeten worden voor de godsdienst. Men redeneerde zoo: die onverdraagzamen, die vervolgzieken hebben te veel godsdienst; wij zullen wat minder nemen, dan zullen we wel verdraagzaam worden; eindelijk kwam men tot het besluit: hoe minder godsdienst, hoe meer verdraagzaamheid. De heer Donkersloot is zoo ver niet gekomen; maar wij gelooven, dat hij wel mag toezien, dat hij zoo ver niet komt. Hij schijnt een flinke, eerlijke mensch, niet zonder Christelijke beginselen, met ernstige bezorgdheid over de teekenen der tijden vervuld, maar - hij is nog niet tot heldere bewustheid gekomen van het wezen des Christendoms. De verdraagzaamheid is bij hem een soort van onverschilligheid voor de godsdienst van anderen. ‘Laat hij God dienen, zoo als 't hem belieft, wat gaat het mij aan.’ Dat is reeds onmenschkundig geredeneerd: alleen wie zelf geen godsdienst heeft, kan onverschillig zijn omtrent de godsdienst van een ander. Elke overtuiging poogt zich mede te deelen - dus ook de godsdienstige. Heb ik mijn' broeder lief en meen ik een beteren

[p. 175]

weg tot geluk te kennen, dan poog ik hem op dien weg te brengen. De godsdienstige mensch is van nature een edele proselietenmaker; de vrijgeest alleen wil dat iedereen op zijn eigen façon zalig wordt. Hij wil dat men er zich niet om bekommere, of iemand Jood, Turk of Christen is, als hij maar een eerlijk man is. Ik vreeze, dat ik mijne eischen van eerlijkheid niet verder zal mogen uitstrekken dan dat mijn beminde naaste zich uit 's regters handen weet te houden; want zie, eerlijk is in het oog van den Christen alleen de man, die uit edele beginselen, met zelfverloochening handelt, en ervaring zoowel als Christendom leeren, dat zelfzucht, eigenbelang den mensch, die niet door den Geest van Christus is hervormd, maar al te ligt van den weg der eerlijkheid aftrekt. Ik moet, wil Donkersloot, een scherpe lijn trekken tusschen ons eeuwig en ons tijdelijk belang: ‘ons tijdelijk belang duldt een betamelijk egoïsme.’ Zoo zal 't wel gaan: als mijn geliefde broeder een gulden meer verdient dan ik, mag ik hem wel in de wielen rijden, maar als hij mijn God lastert, moet ik zeggen: och, dat zijn van die huiselijke zaken, laten we ons daar niet meê bemoeijen. Dat gaat zeer goed, als mijn God mij maar minder waard is dan een gulden. Liefhebben, allen elkaêr maar liefhebben, - behalve als 't op den gulden aankomt -, Jood, Turk, Roomsch, Protestant. Maar waaruit moet die liefde voortvloeijen, wat is haar basis? 's Menschen hart? Och, kent gij zoo weinig uw eigen binnenste, kent gij zoo weinig de geschiedenis; weet gij het dan niet dat den mensch, dien Christus' Geest niet herschiep, eigen eer, eigen lust, eigen leer, eigen God te lief is dan dat hij die van een ander verdragen zou? Ziet eens, hoe verdraagzaam het ongeloovige Sadduceëndom in de eerste, het ongodsdienstige Romeinendom in de drie eerste eeuwen is. Alleen wie uit God geboren is heeft lief.

De godsdienst zooveel mogelijk op den achtergrond, - is uw stelling. Gaarne vergeven wij u die stelling: het minste deel van de dwaling komt voor uwe rekening: het meerendeel, voor rekening van de mannen, die in naam der godsdienst gestreden hebben en strijden tot op dezen dag, voor eigen stelsel, eigen invloed. Op hen de verantwoording van het miscrediet, waarin godsdienst en Christendom komen bij menigeen die walgt van zooveel haarkloverij, geestelijken hoogmoed en verdoemzucht. Op de Roothaan's en de Groen's drukt de schuld van veler afkeer van het Christendom. Maar toch - een ander drage de schuld - gij dwaalt.

De godsdienst zooveel mogelijk op den voorgrond.

De godsdienst bij alles, in alles, boven alles.

Het Christendom is de meest ware godsdienst.

Maar het Christendom is geen stelsel, geen begrip, geen leer, geen wijze van God te dienen.

Het Christendom is leven.

Een leven van zelfverloochening, van liefde.

Wie Christen is heeft lief.

Wie Christen is, is ootmoedig.

Hij strijdt niet voor eigen begrip, eigen leer.

Hij strijdt alleen tegen de zonde. Tegen alle zonde.

Het meest tegen de zonde, die zich als godsdienst maskert.

Maar ook dan nog heeft hij den zondaar lief.

De Christen waardeert het beginsel,

[p. 176]

dat den broeder drijft om God te eeren; hij waardeert de betrekkelijke waarheid, in elken godsdienstvorm aanwezig; aan die waarheid zich aansluitende, poogt hij den broeder tot hooger waarheid op te voeren.-

Doctor Donkersloot, laat ons toch niet doodbloeden, omdat een paar van uw patienten congestie hebben.

Doctor Donkersloot, gij wilt Jood en Christen gelijk stellen in den Staat. Vergeet het niet, dat de basis van ons staatsgebouw, dat de zenuw van ons volksleven het Christendom is.

De eed, de regten der vrouw, de monogamie moet uit onze wetgeving en zeden verbannen worden, wanneer gij den Staat wilt ontchristelijken.

Gij werkt Rome in de hand. Nog niet lang geleden deed een Jezuïet dezelfde eischen als gij.

Hij wist het wel, dat de reactie tegen ongeloof - bijgeloof heet; dat de mensch, wien men nu zijn God ontneemt, straks zijn Ave Maria prevelt.

Ben ik onverdraagzaam in uw oog? Ja, tegen uw liberalismus, zoowel als tegen het ultramontanismus en het orthodoxismus.

Er zijn er, Goddank! meer zoo als ik.

Gij, leer het Christendom waarderen, eer gij het in een afgelegen hoek wilt jagen; gij, bestudeer de ziekte, eer gij geneesmiddelen voorschrijft. Gij kent de kwaal niet, daarom is uw geneesmiddel vergif.

M-O.