De Tijdspiegel. Jaargang 10

[p. 104]

Mozes (in leerredenen), door J. Steenmeijer, Predikant te Arnhem. - Nijhof 1852.

Wat mag ik zeggen? -
Voorrede, bl. vii.

Wij mogten eenige weken geleden, toevalligerwijze, een kordaat godgeleerde ontmoeten, die ons verhaalde, dat hij de preken van broeder Steenmeijer eerst alleenlijk om den wille van de voorrede had aangekocht; - maar ik was toch, voegde hij er bij, eenigzins benaauwd, dat de leerredenen zelve in den toon der voorrede waren gesteld; dat zoude meer dan curieus geweest zijn; - thans (zoo besloot hij) ben ik over de preken zelve nog meer tevreden dan over de eigenaardige inleiding - en dat ze eigenaardig is, zal niemand ontkennen - de persoonlijkheid van den Arnhemschen prediker verloochent zich niet, en wij danken hem daarvoor. - De prediker maakt zonderlinge opmerkingen, die wij hem, hem alleen, ten goede houden - vooreerst toont hij met den boekhandel, en het zwaarwigtige woord - ‘debiet’ bekend te zijn, waar hij over de kleine gestalte van zijn papieren kind spreekt; - of hier nu de nederigheid wel in het klein octavo schuilt, laten wij berusten - zekerlijk de groot octaaf heeft een soort van preek-deftigheid - maar om eene vergelijking van den mensch, homo Theologus, zelven te nemen, zijn er niet kleine editiën van godgeleerde predikers, die voor de folianten onder de Adams niet behoeven onder te doen? - Was Clarisse niet een klein formaat - en vader van Hengoel? - en de brave Steenmeijer is zelf geen grenadier. - Als nu de schrijver zegt ‘dat hij het kolossale schild van Achilles niet zoude durven bezigen, tot een presenteerblad voor - tien luttele broodkoekjes’ - dan vragen we, niet naar het presenteerblad - (dat kan men leenen of huren) - maar wel naar de broodkoekjes, die, als ze wèl doorbakken en voedzaam zijn, zelfs met krenten er in, ook des noods uit de hand gegeten kunnen worden - zóó heeft de prediker ze immers eerst zelfs uit den oven, aan de gemeente, warm en smakelijk laten proeven; ‘uit de hand’ heeft men deze spijze eerst genuttigd, nu zal niemand, die er eens door gevoed is, naar een antiek of modern presenteerblad vragen! - Sela! - Op eenmaal, wel wat onverwachts, keert de heer Steenmeijer (altijd in de Voorrede), zich tot de jeugdige predikers, en leest hun vriendelijk de les; eerstelijk over de ligchamelijke, dan over de geestelijke vorming - hier staan gulden woorden -: wij hooren den ervaren stuurman, die meer dan één geestelijken storm heeft doorgeworsteld; den Evangelieschen prediker, die teregt de partij der oudere letterkunde neemt, - hij is een vriend der klassieke studie, en wij gelooven bijna, dat hij nu en dan den blik vestigt veel liever op eene bladzijde in Cicero of Homerus, dan op eenige oude, gele bladen, in Brakel of Smijtegelt. -

[p. 105]

Eindelijk volgt er nog een woord over de kleur der preken. - De heer Steenmeijer spreekt ‘over het vaalgele der orthodoxe leverziekte en het vuurrood der gloeijende vrijzinnigheidskoorts.’ - Wij vermeenen dat deze Arnhemsche Mozes eigenlijk den natuurlijken blos der gezondheid medebrengt, en dat de man Gods in de preken van Steenmeijer bijna evenzoo verschijnt, als hij voor eeuwen is verschenen; - er zijn zeker velen van die vaalgele ‘Oosterlingen,’ onder de waarde Theologanten van onzen tijd, die hier, op de reize naar Kanaän, iets of wat meer van de tale Kanaäns wenschen; - de anderen, de ‘vuurrooden,’ die welligt eischen, dat de prediker nog wat meer liberaal ware geweest. - Tusschen de beide patiënten in de kerk: de mannen die aan orthodoxophobie en orthodoxomanie lijden, staat de reeds bejaarde en zeer verstandige prediker in, met zijne tien luttele broodkoekjes, op een hoogst eenvoudig presenteerblad - en hij weet toch zeer goed, wat hij, in zijn oven, heeft gebakken; - hij herinnert ons aan het ‘bevattingsvermogen en eener gemengde christenschaar,’ welke - (hear, hear him)! - ‘minder heeft van de steenen watervaten op Kana's bruiloft, houdende elk twee of drie metreten; meer van onze moderne reukfleschjes, die, zoo wat men er over en buiten stort, onnut ter aarde laten wegvloeijen.’ Zulk eene humoristische, pleizierige voorrede, als inleiding op eenen ernstigen Mozes, komt niet dagelijks voor, en wij danken den schrijver voor de medegedeelde wenken en berigten, die menigeen zich ten nutte kan maken. - Wij gelooven volstrekt niet, dat de opstellen hier bij elkaâr, zoo als er staat: ‘ontwijfelbaar te ligt zijn.’ - De kruiken zijn niet met water, maar met wijn gevuld -; met waarheid, wijsheid en liefde - en hier vinden we geene ‘moderne reukfleschjes,’ die het bevattingsvermogen der christenscharen benevelen of verdooven, waarvan de geur bijzonder aan de groote, aanzienlijke wereld bevalt, die tamelijk aan de kwaal der orthodoxomanie lijdt, en op die wijze de vele andere zonden - nivelleert. - De heer Steenmeijer heeft hartig en hartelijk, duidelijk en eenvoudig gepredikt, en als Mozes zelf de preken over hem las, gelooven wij dat de held der oude joodsche wereld er in allen deele vrede mede zoude hebben.

De opschriften of epigrammata (geene puntdichten) der tien leerredenen, zijn - het kind - de vlugteling - de wonderstaf - het welkom woestijnbezoek - de middelaar des Ouden Verbonds - de zachtmoedige - straf en schuld - het verlies in den ouderdom - het afscheid - de stervende. - Derhalve uit den levensloop van den grooten man der Joden de lichtpunten opgevangen; daaraan stichtelijke, christelijke, echt praktische beschouwingen geknoopt. - Als iemand inderdaad eenvoudig en praktisch predikt, in den besten zin des woords, dan doet de heer Steenmeijer alzoo. - Voortreffelijk en meesterlijk ontlokt hij aan de geschiedenis de toepassing - niet de toepassing van olim voor de ‘verzekerden’ en de ‘goddeloozen,’ voor de ‘verdoemden’ en ‘zaligen - maar voor de menschen in hunne werkelijke, maatschappelijke, burgerlijke, huiselijke, kerkelijke betrekkingen; - de prediker ziet in zijne gemeente geene bepaalde heeren en vrouwen van de jaren 1618 en 1619, of omgekeerd van 1816, of van 1848; geene lieve beste vromen,

[p. 106]

die azen op eenige Kalvinistische, Heidelbergsche of dergelijke leerstellige, opgewarmde voor- of nageregten; geene lieden, die in de kerk, nevens den prediker, en het orgel, en den voorzanger, en het gezangbordje, ook principaal het stelsel verwachten, en treuren als ze niet, om de tien minuten, herinnerd worden, dat ze bepaaldelijk in eene gereformeerde kerk zijn, naar de snede en de leer der vaderen. - Neen, de prediker gaat in zijne toepassingen regelregt op den man af, keert dikwerf het binnenste buiten, en weet zeer goed, dat alle Dordsche en on-Dordsche en over-Dordsche menschen, toch ook zondige en zedelijke wezens zijn, die, als ze in optimâ formâ wedergeboren en in den staat der genade en verzekerdheid zullen komen, wel degelijk, heel wat moraal noodig hebben; - uit dit oogpunt staat deze Mozes ook op een berg, - hoog op onzen Theologischen berg - als een licht der waarheid, der bekeering en der deugd; als men dit woord, zonder een bijzonder en orthodox klinkenden stempel of zegel er op, voor eens wel wil laten passeeren. - Daarom zullen velen die tamelijk uitgebreide tekstverklaringen en tekstvoorstellingen voor ditmaal aan den wakkeren prediker niet te laste leggen; welligt dat hij door hier korter en meer gedrongen te zijn, meer plaats en ruimte had bewaard voor de praktikale Mozesontwikkeling, - hier is de prediker aan de oudere preekmethode getrouw gebleven, en zal daarvoor zijne goede en gegronde redenenen gehad hebben. - Wat stijl en taal, - het kleed - betreft, deze zijn edel en krachtig, somtijds sierlijk en stout. - De broodkoekjes worden dan Tempeltoonbrooden. - Men leze slechts over den wonderstaf van Mozes, de ongemeen poëtische en welsprekende uitbreiding, in de derde leerrede bl. 39--44; een fragment, waar wij eerder een' krachtig jongeling, dan een' grijze herkennen. - Maar zulke rijke en oorspronkelijke geesten, als die van den Arnhemschen prediker, verouderen niet zoo ligtelijk. - 't Is als met den onvervalschten wijn -: hoe langer ze ligt, hoe beter en geuriger. - Wij achten deze leerredenen, om zeer veel redenen, onder de besten, die ons in de laatste jaren onder de oogen kwamen. - Hier zijn geen coups de force en coups de désespoir, en vooral geen tours d'adresse om de christenscharen, die daar aan den voet van den kansel, op de reukwatertjes of de twee en drie metreten wachten, te electriseren, te galvaniseren, te biologiseren, te doen sidderen en beven, en toevallen op het lijf te jagen. - Hier is meer en beter -: de heer Steenmeijer is van opinie, dat prediken is: stichten, verbeteren, opleiden tot hoogere deugd en liefde, tot krachtiger geloof, en niet het bepaald aanbevelen van een bepaald stelsel in bepaalde termen, waar alles zóó bepaald wordt, dat het eindelijk onbepaald wordt, waarin het eigenlijke oude oorspronkelijke Christuswoord, in die afgeperkte vormen, te vinden en te grijpen is. - Wij wenschen, dat deze Mozes op den Nederlandschen homiletischen berg moge blijven, en als er velen zijn die, daar beneden, om het gouden kalf der orthodoxomanie heen en weder huppelen en joelen, zullen zij, die krachtige en voedzame spijs verlangen, de nederige tien broodkoekjes op het kleine presenteerblad, van den boekhandelaar Nijhoff gretig aannemen, en - zoo als wij trachten te doen - nadrukkelijk aanbevelen.

Spiritus Asper en Lenis.