De Tijdspiegel. Jaargang 10

Geschiedkundige beschrijving der stad Groningen

Door D^r. E.J. Diest Lorgion. Met platen en kaarten. Eerste deel. - Te Groningen, bij H.R. Roelfsema.
Beschrijving van Kolham, met eene kaart der plaats, door S.J. Rutgers, Theol. D^r. en Predikant. - Te Groningen, bij H.R. Roelfsema.

Het strekt den heer Roelfsema tot eer, dat hij het eerste der voor ons liggende werken in het aanzijn heeft geroepen. Wij achten het een lofspraak op hem, als wij vernemen, dat het voorstel om de geschiedkundige beschrijving van de stad zijner inwoning te leveren, van hem is uitgegaan. Het is een bewijs van zijne zucht om iets degelijks uit te geven, en dat hij den regten man wist te vinden, daarvan legt dit eerste deel een voldoend getuigenis af. De heer Diest Lorgion gevoelde lust en vond den tijd om de voorgestelde taak op zich te nemen.

Gemakkelijk is de taak niet. Doorzoekt gij de oude kronijkschrijvers en vraagt gij naar den oorsprong der reeds zoo vroeg vermaarde stad, dan ziet gij niet anders dan nevelen en donkerheid, waardoor gij verhinderd wordt, iets zekers te ontdekken, totdat gij tot het begin der elfde eeuw zijt genaderd. En dan ook blijft er nog vrij wat kreupelhout uit den weg te ruimen, nog menige hoogte te slechten en diepte te vullen, voordat het pad is gebaand en gij een duidelijk uitzigt hebt op de stad, die gij wilt kennen. Er is wel een scherp kritisch oog noodig bij uwen gids, om schijn van waarheid te schiften, waar hem zoo weinig en dan nog zoo dikwijls verwarde, elkander tegensprekende en fabelachtige berigten te dienste staan. Maar wat gij verlangt, treft gij aan bij uwen naauwkeurigen, bezadigden leidsman en het is niet aan hem te wijten, wanneer gij menige bladzijde met pijnlijke gewaarwording leest. 't Zijn beelden der middeleeuwen, die hij ons voor oogen stelt. Bisschoppen, die om hunne aardsche heerschappij uit te breiden, niet opzien tegen het plengen van stroomen bloeds; die daartoe zich nu eens met deze, dan weder met de tegenovergestelde partij verbinden, al naarmate 't hun 't voordeeligst is, die aan den meest biedende hunne vriendschap en de rust

[p. 37]

en 't leven hunner onderdanen verkoopen; - partijen, die elkaâr te vuur en zwaard vervolgen, en om hunne tegenstanders te doen bukken, zich zelve aan vreemde vorsten overgeven en de belangen van stad en omstreken verraden; - twisten en verdeeldheden in 't oneindige, telkens gevolgd door verbonden voor eeuwig gesloten en na dag en uur door nog heviger strijd vervangen; - roof, ruwheid, geweld, moord bij grooten en geringen heerschende, waartegen geestelijke evenmin als wereldlijke magt iets vermogt, - 't zijn de alles behalve verheffende tafereelen, die ons hier worden voor oogen gevoerd. Er is wel zeer weinig poëzij in die dagen! Of wij zouden ze moeten vinden daar, waar ons gesproken wordt van de kerken, de kloosters, de liefdadige inrigtingen, die reeds in zoo vroege tijden der stad tot eere en sieraad strekken. De geschiedschrijver verzuimt niet de enkele lichtstralen, die er in dien stikdonkeren nacht vallen, te doen opmerken, en als gij in de statuten van de broederschap der Kalenden, in de veertiende eeuw opgemaakt, een krachtige poging ziet aanwenden om tegenover den geest der eeuw, dien boozen geest van verdeeldheid, - broederlijke liefde en eensgezindheid te bevorderen, - als gij gewezen wordt op het fraterhuis van de orde des gemeenen levens, dat volgens het getuigenis van Erasmus al die kweekscholen van kennis en verlichting verre overtrof, dan eerst moge het u minder bang worden, maar eerst daar, waar gij een welsprekenden Brugman met een ongewoon vuur en ijver op hervorming van leven bij wereldlijken en geestelijken hoort aandringen, - als gij ziet op een Wessel Gansfort, die reeds als jongeling, als hij werd opgewekt tot de vereering van Maria, sprak: ‘Vader, waarom leidt gij mij niet liever tot Christus, die alle bedrukten zoo vriendelijk tot zich roept?’ die van Paus Sixtus IV, in plaats van een bisdom niets anders vroeg dan een Griekschen en Hebreeuwschen Bijbel en die stierf met het woord: ‘Ik weet niets dan Christus en hem gekruist,’ - als gij uw oog vestigt op een Rudolf Agricola, die onder de herstellers der wetenschappen eene eerste plaats bekleedt, als gij als hoofdpastoor van Groningen een Willem Frederiks ontmoet, die zoo als Erasmus schreef, door ware vroomheid, door 't oprigten van een boekerij, voor 't grootste deel uit schriften bestaande die niet dan van de Evangelische liefde spreken, den toestand der kerk zocht te verbeteren, dan begint u 't harte warm te worden en gij verkwikt u in den gloed van een dageraad, die straks door den dag zal worden vervangen. Gij verwondert u dan niet, als in 1523, de pastoren der Martini-kerk en de rector der school daarbij behoorende, openlijk stellingen verdedigden, als deze ‘eene wet is volgens hare natuur niets dan slavernij, het Evangelie niets dan vrijheid, waardoor wij elkander slechts liefde verschuldigd zijn,’ - als in een kerkeorde dier dagen door de stadsregering, in overeenstemming met de geestelijkheid, den verkondigers van 't woord Gods werd bevolen,‘dat zij het regte en klare Evangelie Gods met uitlegging der Schrift zouden prediken, zoodat een ieder er uit geleerd, verbeterd en niet geërgerd werd, - dat voor het volk niet gebragt behoorde te worden dan wat der zielen zaligheid betreft, geenszins, wat betwistbaar, verward, onnoodig en onvruchtbaar was, - de in de Heilige Schrift gegronde Christelijke leer moest onder het volk liefde en eendragt stichten,’ dan verwondert het ons niet, dat de Hervorming met

[p. 38]

blijdschap hier begroet, doch zonder eenig geweld werd ingevoerd. En als wij daarop nu bladzijden lezen, vervuld met het verhaal van gruwelen en verraad, waardoor de zaak der vrijheid en des lichts werd bedreigd met geheele vernietiging, dan lezen wij met een dankbaar gevoel het slot, waarin ons prins Maurits wordt geschetst, den 24^sten Julij 1594 de stad veroverende om haar eene betere toekomst te doen tegengaan.

't Is goed, dat men alzoo de geschiedenis van 't voorleden late spreken. Er wordt vrij wat meer meê gewonnen, dan met die lof- en smaadredenen, die er nog heden door verschillende partijen op den vroegeren en lateren tijd worden gehouden. Wie oogen heeft om te zien, zal wel den tijd van onkunde en ruwheid, slavernij en wreedheid niet kiezen voor het tegenwoordige, maar God danken voor de vele zegeningen, die hem als burger van Nederland ten deele vallen en bidden, dat door geene magt hoegenaamd het licht, waarin 't vaderland zich verheugt, worde uitgedoofd. Wij stellen ons voor, dat de naauwkeurige en bekwame Schrijver met niet minder genoegen het vervolg zal afwerken, en door op blijder tafereelen te mogen wijzen, niet minder de belangstelling zijner lezers zal boeijen. De naauwkeurige kennis van het voorleden zal ook den Evangelieprediker in staat stellen, om veel van 't geen hij meer en minder goeds ziet in den tegenwoordigen toestand der bevolking, waaronder hij verkeert, te doen waarderen en ten nutte der gemeente aan te wenden. Het is ons om die redenen ook aangenaam, hier door een ander Hervormd predikant, een beeld te zien voorstellen van eene zeer kleine gemeente in de nabijheid der beroemde stad. Schoon deze beschrijving wel niet op de belangstelling van velen zal kunnen rekenen, beschouwen wij haar als een aangenaam aandenken, dat de leeraar achterliet voor zijne gemeente, een schoon bewijs van zijne opmerkzaamheid en liefderijke belangstelling in het tijdelijk, maar vooral in het geestelijk heil der hem toevertrouwde kudde.