De Tijdspiegel. Jaargang 9

[p. 423]

Letterkunde.

Bijdragen tot de huishoudkunde in voorlezingen, meerendeels zamengesteld uit spreuken, spreekwijzen en spreekwoorden,

Door Mr. A. Modderman. - Te Groningen, bij R.J. Schierbeek. 1852.

Men moet, zegt het spreekwoord, een gegeven paard niet in den bek zien. Zoo dachten wij, toen wij, deze voorlezingen in handen nemende, al spoedig zagen, dat zij een geschenk waren ter stijving van de Groninger Departements-kas van het Nut, en dat dus de opsteller niet alleen zijn gehoor nuttig had zoeken te verpoozen, maar nog daarenboven getracht had, door zijn arbeid ten beste te geven, in de groote geldelijke behoeften van zijn Departement te helpen voorzien. Evenwel alle daarom heeft zijn waarom en daar ons nu het stuk ter beoordeeling is toegezonden, mag dit een voldoende reden zijn, waarom wij het helpen aankondigen.

De heer M. toont zich een kerel als Cats, want 't is geen kinderenwerk, vijf achtereenvolgende malen als spreker in een Nuts-vergadering op te treden en bij de laatste gelegenheid nog op meer redevoeringen hoop te geven. Ieder zijn meug, maar wij voor ons zouden passen; doch de jeugd moet er uit, zeî bestje, en zij sprong over een strootje, en gaarne laten wij ieder in zijn sop gaar koken. Doch om nog eens op den heer M. zelven terug te komen, dat hij een mannetjesman is en geen kat, om zonder handschoenen aan te tasten, blijkt daaruit, dat hij er in deze voorlezingen geen doekjes om gewonden heeft, maar vierkant zijn meening heeft gezegd. De spreker trad op in het liberale philanthropische Groningen, waar deugd en godvrucht fabrijkmatig worden behandeld, en waar eerlang, denken wij, deugdzame en godvruchtige menschen bij het stuk staan afgeleverd te worden, en zie, hij vindt er geen been in, om zeker ook niet enkele van zijne hoorders duchtig de ooren te wasschen, omdat het met hunne philanthropische en vaderlandslievende bemoeijingen over de hooge schoenen heen loopt, en hij geeft niet onduidelijk te kennen dat menigeen zoo doende ongemakkelijk de klei kan komen te rijden. De heer M. wil daatom den wagen weêr in 't spoor brengen en blijkbaar velen uit de koortsachtige spanning verlossen, waarin zij, uit zucht, om deze onze aarde tot een paradijs te herscheppen, geraakt zijn. En wat kon daartoe geschikter zijn, dan hen terug te voeren tot het huiselijke leven, en dat te schetsen als de bron van tevredenheid en, omdat het vooral weldadig op de opvoeding der kinderen moet terugwerken, ook van huiselijk geluk?

In tegenoverstelling nu van de duizend

[p. 424]

en een werkjes over de staathuishoudkunde, draagt deze arbeid den naam van: Bijdragen over de Huishoudkunde, inderdaad een vak, waarin te weinig gedaan wordt en dat toch de grondslag dier als zoo veel hooger geroemde wetenschap diende te zijn. De eerste der Bijdragen is slechts eene Inleiding, eene apologie van den vorm, dien de Schrijver zal bezigen en van het plan om, bij gebrek aan redenaars, zoo herhaaldelijk op te treden en ten slotte aanduiding van het te behandelen onderwerp en van het doel, om daardoor de ‘goê lien’ uit de verheven patriottische en philanthropische spheer weêr zoo wat in de huiselijke ree te brengen. Eerst in de tweede stelt de Schrijver de vraag: Wat is huishoudkunde? terwijl hij in de derde tevredenheid als den grond van huiselijk geluk voorstelt; in de vierde komt die tevredenheid voor als de vrucht van huiselijk leven, en eindelijk in de vijfde het huiselijk leven als de bron van toekomstig geluk.

Met welnemen van den Schrijver zij het ons vergund eene kleine aanmerking op de rangschikking te maken. Wij vinden het kostelijk, dat hij eerst zijn onderwerp bepaalt en door al wat verkeerd is af te zonderen, een denkbeeld geeft van het echte huishouden. Maar zou het niet meer logisch geweest zijn, het huiselijk leven vervolgens, als bron van tevredenheid en deze op hare beurt als bron van huiselijk geluk te schetsen? De tevredenheid heeft nu wel iets van een Deus ex machina, en wel reeds in het derde bedrijf: onzes bedunkens was het beter, alles uit het huiselijke leven te ontwikkelen, omdat dit nu toch eens de spil is, waarom alles draait.

Of wij nu met de manier van uitvoering op hebben? - Ronduit gezegd, niet bijster veel. Wij willen hier zwijgen van de eerste bijdrage, waaraan het groote publiek weinig of niets heeft en van de lange inleiding op de tweede, die geheel lokaal is; maar wij hebben vooral het oog op de inkleeding door den Schrijver gebezigd. De heer Modderman namelijk, gelijk reeds uit den titel blijkt, heeft de gewigtigste lessen zoeken aan te bevelen, door uit den verbazenden schat van spreuken, spreekwijzen en spreekwoorden telkens groepen te formeren van dezulken, die op één aanbeeld slaan en daardoor den indruk, dien men verlangt te weeg te brengen, moeten versterken. Nu gelooven wij niet, dat zoo doende het beoogde wit zal getroffen worden. Vooreerst zouden wij zeggen moet niet al de boter op één stuk gelegd worden en de saus niet over den visch heen loopen: immers een maaltijd van enkel kruiderijen zou, denken wij, zelfs den heer Modderman niet smaken; maar ten andere, gelijk er geen eigenlijke synonymen zijn, zoo zijn er ook geen spreekwoorden, die geheel hetzelfde beteekenen, en nu gevoelt men wel, dat, als men ééne waarheid wil aanbevelen, de eenheid van den indruk moet verloren gaan, als er telkens verschillende gezegden gebezigd worden, die eigenlijk tot even zoo velerlei betoogvoeringen konden dienen. De Schrijver is dus in hetzelfde gebrek vervallen, waaraan helaas nog vele kerkelijke redenaars onderhevig zijn, dat zij namelijk hunne toehoorders met een stortvloed van Bijbelplaatsen overstroomen, die dezelfde groote waarheid moeten aandringen, maar die niets gemeens hebben dan zekere klanken en, uit haar verband gerukt en zonder exegese daarheen geworpen, geen ander resultaat opleveren, dan dat de toehoorders geen rekenschap van het gehoorde weten te geven en hun verslag bepalen bij het zeggen: ‘Wel, wel, wat

[p. 425]

heeft hij afgepraat,’ of: ‘wat is die man Bijbelvast.’ - En nu is er nog een derde bezwaar, dat welligt het gewigtigste is. De Schrijver zegt wel, dat de spreekwoorden zoowel tot het verstand als tot het hart spreken, maar wij zijn het hier evenmin onbepaald met hem eens, als wanneer hij beweert, dat zij uit oogenblikkelijke invallen werden geboren. Integendeel, wij gelooven, dat verre de meeste spreekwoorden uitvloeisels zijn van het koele, gezonde verstand, en dat zij, ja wel door een gelukkigen inval van uitdrukking, maar toch eerst na eene gerijpte en als 't ware geconcentreerde ondervinding konden ontstaan. Is dit zoo, gelijk wij het er voor houden, dan is eene opeenstapeling van spreekwoorden, als wij in deze Bijdragen aantreffen, minder geschikt voor een onderwerp, waarbij men evenzeer zoo niet meer op het hart als op het verstand tracht te werken. De geheele inrigting der stukken krijgt den schijn van aardigheid, zoo niet gezochtheid en het zou ons niet verwonderen, als de toehoorder meer zijn aandacht er op vestigde, hoe dit of dat spreekwoord werd te pas gebragt, dan wel daarop, hoezeer de aangedrongen waarheid hem tot beschaming moest strekken. Hoe veel beter ware het dus geweest, indien de redenaar eenige treffende spreuken of spreekwoorden tot grondslag van zijne betoogen had gelegd en dan daarbij van anderen zich bediend had, waar het er op aankwam, om eene analyse synthetisch, geconcentreerd, als quintessence of bij wijze van den slag van een vuurpijl zamen te vatten, juist zoo als de bekwame prediker, die zijn betoog voldongen acht door het ten slotte aanwenden van een treffenden Bijbeltekst, die zelve, door de gepaste aanwending, evenveel licht ontvangt, als hij verspreidt. Inderdaad! wanneer komen ons de Spreuken van Salomo schooner, wijzer, doeltreffender voor, als wij er in éénen adem een paar hoofdstukken van uitlezen, of als wij er met Van der Palm eene enkele van ontwikkelen en toepassen? 't Zou daarom geen onbelangrijke onderneming zijn, indien men een volksblad in den ruimsten zin ondernam, waarin telkens een spreekwoord ten grondslag werd gelegd van ophelderend en piquant betoog, en wij raden den heer Modderman aan, om daarover zijne gedachten eens te laten gaan.

Overigens willen wij niet geacht zijn, deze aanmerkingen te hebben gemaakt, om het debiet van het werkje te verminderen. Integendeel reeds om het doel vinden wij de uitgave loffelijk en wij durven den lezers verzekeren, dat zij, zoo zij zich de moeite getroosten, om de bijdragen twee- of driemaal te lezen, om zoo regt goed den draad te vatten, zij hunne moeite met intrest zullen beloond vinden, met intrest zeggen wij, voor hun huiselijk geluk en dat hunner kinderen en voor het lieve vaderland en hunne onsterfelijke ziel.

C.