De Tijdspiegel. Jaargang 9

Nog wat rijp en groen over économie politique.

Beginselen der Staathuishoudkunde, ten gebruike van jonge lieden, die zich aan eene staatkundige of administrative loopbaan willen toewijden, door den Graaf Ferdinand de Hamal. Te Deventer, bij J. de Lange. 1850.
Handboekje der Staathuishoudkunde, getrokken uit de geschriften van Jeremias Bentham, door Et. Dumont. (Naar het Fransch.) Met korte aanteekeningen van Mr. B.W.A.E. Sloet tot Oldhuis. Te Deventer, bij J. de Lange. 1851.
Eigendom en berooving, door M.F. Bastiat. Uit het Fransch vertaald door - Te Franeker, bij E. Ippius Fockens. 1851.

Wij hebben, dunkt ons, reeds eenmaal ernstig gewaarschuwd tegen het overbrengen van vreemde werken in onze moedertaal, zonder de lezers bekend te maken met de schrijvers of het standpunt door hen gekozen of den tijd, waarin zij schreven. Indien deze waarschuwing in 't algemeen van toepassing is, zij is het in 't bijzonder op werken eene wetenschap betreffende, die in gedurige ontwikkeling en gestadigen vooruitgang is. Wat zou men zeggen van den uitgever van een handboek voor de scheikunde, dat ergens voor 50 jaren het beste was, zoo die uitgever niet zijne duchtige redenen voor zijne onderneming bijbragt? En doet nu de heer de Lange wel veel beter, als hij ons het werk van den graaf de Hamal aanbiedt, zonder in eenige toelichting te treden omtrent gezegde punten, schoon hij weet, dat het verouderd is en niet op de hoogte van den tijd? Wij zeggen verouderd en gelooven, dat tegenspraak bezwaarlijk zal zijn, als wij b.v. blz. 36 hooren spreken van Groot-Brittanje als het rijk, waar nog zeer uitsluitend het verbodstelsel wordt toegepast, of blz. 63, waar sprake is van het tienjarige budget, dat men in Nederland pleegt vast te stellen, en van de onontbindbaarheid der kamers, of blz. 67, waar van de civiele lijst van het Koninklijke huis in Frankrijk gerept wordt, of blz. 136, waar beweerd wordt, dat Engeland bij gebrek aan vrijheid van den arbeid in zich zelf vergaat en vervalt. Maar wij meenen ook, dat het niet meer is op de hoogte van den tijd. Bastiat b.v. heeft in strijd met de oude school in het allerhelderste licht gesteld, dat alleen de diensten der menschen op den duur den prijs der dingen bepalen, en dat de medewerking der natuur al spoedig een gemeen goed wordt, dat wil zeggen, dat wij al wat van haar komt, op den koop toe hebben: en nu lezen wij blz. 52, dat

[p. 338]

de eigenaar van eenen grond, zoo hij zelf ondernemer is, een evenredig voordeel bekomt van den bijstand der natuur, die hem, na aftrek der onkosten tot voortbrenging, het overige als eene gift schenkt, en dat hij, zoo hij bloot eigenaar is, in het pachtgeld de vergoeding ontvangt evenredig aan deze gift der natuur. Wij vragen of dergelijke stellingen, na de verschijning der Harmonies, behoorden gedrukt te worden, zonder een woord tot toelichting er bij te voegen, en of de heer de Lange wèl deed, als hij een vertaler te werk stelde, die aan geen tegengift dacht, wanneer hij den graaf de Hamal op het gezag van eenen Say stellingen laat overnemen, als wij vinden op blz. 102, waar wij lezen:

‘Het eigendom, welks wettigheid het twijfelachtigste is, is het grondeigendom; want welke bezitter is in staat, om te bewijzen, dat zijn land onder bezwarenden titel of door vrijwillige gift, of door erfopvolging van hand tot hand, van den eersten bezitter af op hem is overgegaan?’ enz. enz. Wij zouden meenen, onze lezers te beleedigen, indien wij nu nog voor hen de ongegrondheid van dergelijke redeneringen trachtten te betoogen. Schoon wij dus aanvankelijk eene menigte plaatsen hadden aangeteekend, waarop wij wilden terugkomen, hebben wij daarvan later afgezien, overtuigd als wij waren, dat de opgenoemde gebreken zoodanig in het gansche werkje als 't ware ingeweven waren, dat het niet te pas kwam, om nog andere op zich zelve staande stellingen ter toets te brengen, of om te bewijzen, dat het boekje, door een Franschman voor Franschen geschreven, minder geschikt was voor Nederlanders, die altijd in hunne vrijheid beperking en in hunne beperking zoo veel mogelijk vrijheid hebben gewild.

Meer bruikbaar is het werkje in de tweede plaats hier boven aangekondigd. De stellingen daarin vervat, hoezeer door een Engelschman ter neêr gesteld, of liever, omdat een Engelschman ze heeft ter neêr gesteld, hebben iets veel meer objectiefs en daardoor aantrekkelijks voor den vrijzinnigen Nederlander, die meer van algemeene dan van Fransche waarheden houdt. Ook heeft de kundige vertaler den lezer eenigzins op de hoogte gebragt van den schrijver, dien hij hier en daar verbetert en van den tijd, waarin hij het boekje schreef. Niet, dat wij met al zijn aanmerkingen evenzeer zijn ingenomen; immers nu en dan berijdt hij zijn stokpaardje, b.v. in n^o. 13, waar hij over de ontginning onzer Oost-Indische tinmijnen en in n^o. 18 en 19, waar hij over de monopolie-prijzen van de Javaansche producten en over de onderdrukking der Javaansche bevolking spreekt; - somtijds ook, door zijn stokpaardje gebragt, waar hij niet wezen wilde, schijnt hij op twee gedachten te hinken, b.v. in n^o. 9, waar hij in éénen adem van de onzedelijkheid en van de voordeelen van den sluikhandel spreekt, iets, wat in ons oog zeer gevaarlijk is, eninn^o. 10, waar hij te gelijk eene inkomstenbelasting afraadt en aanraadt, en voor den zoogenoemden hoofdelijken omslag de benoeming van eene commissie bij regtstreeksche verkiezing aanbeveelt, iets wat zeer curieus zou zijn, om kuiperijen uit te lokken, ten einde niet benoemd te worden en waaromtrent het ons verwondert, dat hij schijnt vergeten te zijn, wat zijn auteur zelf stelt blz. 25, waar deze uitdrukkelijk zegt: ‘Al de middelen van bestaan dezer klasse (d.i. van de armen in tegenoverstelling van de rijken) kan men terugbrengen tot zijn dagloon’ waaruit dus voortvloeit dat het niets baat, of men den

[p. 339]

arme ontheft, terwijl men den rijke bezwaart: - maar, om een einde aan den langen tusschenzin te maken, dien wij konden verlengen door uit te wijden over N^o 24, waar de heer Sloet eene tirade heeft tegen de kostbare gezantschappen, over het geheel zijn de aanmerkingen zeer ter snede aangebragt en getuigen er van, dat de vertaler niet met ongewasschen handen zijne taak heeft aanvaard.

Het zal een ieder, die de beide boekjes verlangt te koopen, in 't oog vallen, dat een geniale kop het tweede heeft gedacht en dat zijn fiksche geest het bezielt. Het kapitaal is schering en inslag, dat het uitgangspunt van al de stralen, dat het punt van eenheid, waartoe alles terugkeert. Wij zien dat onder allerlei invloeden van leening, schenking, premiën, vrijdommen van belasting, verbod, belastingen en wat dies meer zij, ontstaan, toenemen, verminderen en te niet gaan, maar altijd weêrgalmt het laissez faire et laissez passer ons als in de ooren. Het is waar, wij moeten, om billijk te zijn niet vergeten, dat het eerste voor jonge lieden werd opgesteld, maar hoe gebrekkig is, bij de beschouwing van de voortbrenging, die indeeling, om de gevolgen, die er uit worden afgeleid, in het aandeel van de natuur, van den arbeid en van het kapitaal, en hoe schroomvallig wijdt de schrijver een aanzienlijk deel van zijn werk aan de opsomming van de pligten der regering omtrent den landbouw, den handel en de nijverheid! Overigens is de strekking van Benthams beschouwingen geweldig materieel. Dit blijkt al dadelijk uit zijne bepaling van den rijkdom, waaronder hij wil verstaan hebben ‘ieder voorwerp, dat door de menschen begeerd kan worden, en vatbaar is, om een deel hunner bezittingen uit te maken en dat uit zijn aard tot hun gebruik dienstig is of worden kan;’ en voorts uit den weinig omzigtigen toon, waarop hij, blz. 74, spreekt ‘van de schade, door niemand te berekenen, welke de gedwongene rust van den Zondag aan het volk veroorzaakt,’ of eindelijk uit het overmatige gewigt, dat hij, blz. 50, hecht aan de klasse der voortbrengers boven die der zoogenoemde ledigloopers.

Ten slotte mogen wij eene opmerking niet verzwijgen, die ons trof bij het lezen der volgende uitspraak van Bentham, waar hij de vraag beantwoordt: ‘Welke zijn de gevolgen van eene belasting, die wij zelven op de fabrijkwaren van ons eigen land leggen en die in het buitenland verbruikt worden?’ en waar wij als duurzame gevolgen vinden opgegeven: ‘Voor zoover het verbruik niet afgenomen is, is de handeling eene zuivere en duidelijke winst voor ons. De druk van de belasting wordt door den vreemdeling gedragen en het voordeel wordt door ons zelven genoten.’ - Wij dachten hierbij aan de marktgelden vooral van de Noord-Hollandsche steden, wier financiële toestand meestal zeer gedrukt is, doch die door gezegde marktgelden, ten voordeele van de burgerijen, aanmerkelijk worden verligt. Nu vroegen wij: wie betaalt die ongelden? Is het niet de vreemdeling? En zijn die zoo belangrijk, dat er het verbruik door zal toenemen? Wij gelooven met volkomen overtuiging van niet en dus zal er van de twee dingen een moeten plaats hebben: of de concurrentie der kooplieden vermeerdert niet door de ontheffing en dan deelen zij met de boeren de winst, of zij vermeerdert wel en dan heeft men een onbeduidend geschenk aan den vreemdeling gemaakt, dat toch een groot verlies is voor de bevolking van gezegde steden.

[p. 340]

N^o. 3 is een juweeltje van het eerste water van Bastiat, dat welligt voor den niet oppervlakkigen lezer nog te beter uitkomt, naar mate het in eenvoudiger kas gevat is, iets wat wij daarom den uitgever Fockens, die nog jong is in het vak, niet als bijzonder loffelijk willen toerekenen. Hij heeft evenwel zeer wèl gedaan, het werkje uit te geven, in Friesland vooral, waar weinig politieke ontwikkeling, althans minder dan gisting is en waar de overheersching der aristocratie, in de personen der nu wijlen grietmannen in het vleesch geopenbaard, tot allerlei Ausschweifungen in denk- en zienswijze, die overigens door eenige raddraaijers geleid wordt, aanleiding, geeft. Het ware te wenschen, dat het stukje even als de godsdienstige traktaatjes, gratis onder de menigte werd verspreid, omdat de socialistische begrippen in ons land meer ingang vinden dan men wel vermoedt, en omdat de aankoop der Harmonies, en vooral het bestuderen er van, niet ieders zaak is. Het hoofddoel van het werkje strekt om te betoogen, dat het regt op grondrente wettig is en niet voor het regt op den arbeid behoeft gekocht te worden. Het lezen er van zal ons oordeel over N^o. 1 regtvaardigen en zoo wij hopen den heer de Lange omzigtiger maken in het opdisschen van vreemde geregten aan zijne begunstigers. Wij treden hier niet in bijzonderheden, maar eindigen met aan de schim van den waardigen Bastiat onzen innigen dank te brengen, dat hij, naar zijn vermogen, eene edele poging heeft gedaan, om het menschdom vrij te waren van de grootste ramp, die het immer zou kunnen overkomen, van den natuurstaat, door Rousseau hoogelijk geroemd, maar waarin het, schoon door aanleg boven de dieren verheven, feitelijk ver daar beneden zou komen te staan.