De Tijdspiegel. Jaargang 9

Wie met mij niet vergadert, die verstrooit.

Zes Zendingspreêken, opgedragen aan, en uitgegeven ten voordeele van het Nederlandsch Zendelings-Genootschap, door het medewerkend lid J. van Waning Bolt, predikant te Grotegast en Doezum. - Te Amsterdam, bij P.B. van Waning Bolt. 1852.
De zendingzaak in betrekking tot de uitstorting des Heiligen Geestes in de gemeente. Feestrede, uitgesproken bij de jaarlijksche vergadering der afdeeling 's Hertogenbosch van het Nederlandsch Zendelings-Genootschap, den 1^sten Junij 1852, door H.M.C. van Oosterzee, predikant te Oirschot. - 's Hertogenbosch, Gebr. Muller. 1852.

- Gij brengt mij het bundeltje en de enkele preken terug, doctor? wat is uw oordeel er over?

- Over de zaak daarin behandeld, of over de preken?

- Liefst over beide. Laat de zaak voorafgaan. Doch uw gelaat begint wat bedenkelijk te staan.

- Dan helpt het mij een weinig en het bereidt u voor op mijne opinie. Ik ben er niet zoo hoog mede ingenomen, en heb daarom de boekjes meer vlugtig doorgezien. - Men drijft die zaak in onze dagen met vrij wat warmte; doch ik kan er niet zoo veel heil in vinden. Ik heb waarlijk knappe menschen, die in de oorden waarheen men sedert jaren zendelingen zond waren geweest, er over hooren spreken, doch dan was het bij lang na niet zóó couleur de rose. Sommigen durfden zeggen, dat vele volken, b.v. op Amboina, geschikter en handelbaarder, vlijtiger en matiger waren, dan sedert men hen zoogenoemd bekeerde. Vraagt men thans diensten van hen; zij zeggen: ‘ik ben even goed een Christusmensch als gij.’

- Wanneer zij het zoo opvatten, dan zou ik zeggen, dat men hun het Evangelie verkeerd heeft gepredikt, of dat zij het verkeerd begrepen hebben.

- Och, zie even rondom u. Het

[p. 333]

Christendom is tweeduizend jaar bijna in de wereld; wij heeten te wonen in een Christenland, een bij uitnemendheid Christelijk land; en wat heeft het te weeg gebragt? Zet den milden, zachten Hindoe tegenover zoo menigen Christen, onderdrukker van dat volk, zet zoo vele Turken nevens menigen Griek; en ik laat mij stelen, als ik niet liever onder de onchristenen leef.

- De beschuldiging is bar genoeg en niet ontbloot van schijn van waarheid. - Is onze ontvanger de koorts al kwijt?

- Die beroerde kerel raakt haar niet kwijt; daarvan kan hij wel een briefje krijgen. Te hooi en te gras mag hij eens innemen; maar als hij een veêr van den mond kan blazen, gaat hij op de jagt en overvreet zich, als ik 't woord mag gebruiken, aan haas. Het een en 't ander is net de pest.

- En toch is het een zeer eenvoudige intermittens, zoo als ik van u hoorde. Waar blijft gij met uwe quinine, uw geroemd specificum?

- Maar die vent bederft de kuur. Ik zou er u tien en twintig kunnen noemen, wien de heerschende koorts is afgenomen door de quinine, als zij maar goed wordt gebruikt en er niet zulke zotheden worden begaan.

- Fiat applicatio, doctor! - En toen men u voor een week of wat vervalschte quinine daarenboven had geleverd; wat kondet gij toen uitvoeren? Zoo gaat het, mijns inziens, ook met het Evangelie. Waar het goed wordt gebruikt helpt het. Ik zou u daarvan ook wel bij tien en twintig de bewijzen kunnen leveren, en onder anderen zou ik op mijn goeden vriend, doctor Berk zelf wijzen, die dikwerf meer en beter Christen is, dan hijzelf weet en althans wil schijnen; in eene omgekeerde rede, mogt ik zeggen, dan soms anderen.

- Maar waarom niet liever eerst gemaakt, dat het er in ons eigen midden beter uitzag? - Ik kom natuurlijk in mijne betrekking nog al eens in wat meer intime aanraking met menschen; doch ik verzeker u, het Christelijke zit er zoo dun op.

- Mijn beste doctor; moest het zoo in allen deele en ten uiterste toe heeten: ‘geneesmeester, help u zelven!’ dan beken ik, dat ik mij niet eens om de zedelijke gesteldheid van mijn buurman zou durven bekommeren, en ik voor als nog voor de eigen deur genoeg te schrobben vond. Maar poogt gij niet ook anderen te helpen en trouw te helpen, al blijft gij lijden aan uwe maagkwaal? Als gij kwalen niet kunt wegnemen, tracht gij dan toch niet ook maar gedeeltelijke genezing te weeg te brengen? - Bij hoe vele patienten zoudt gij handen aan 't werk slaan, als zij wilden, dat gij hen perfect en in allen deele gezond moest maken?

- Maar zij hebben die Amboinezen, bij voorbeeld, erger gemaakt.

- Toegegeven eens! Doch dan is 't geen reden om niets aan dezen te doen, maar om iets beters aan hen te doen. Dat is uwe taak immers ook, als gij soms een' verknoeiden patiënt krijgt? - En als er nu eens met die zoogenoemde verknoeijing toch voor de toekomst veel gewonnen was; - want dat kon ook nog wel het geval wezen.

- Bezwaarlijk.

- Wil maar niet te gaauw en te veel zien. Maar hoe zijn de Saksers in der tijd tot het Christendom gekomen?

- Raar genoeg; toen Karel de Groote hen in de Saale liet jagen, naar ik meen.

- En wat is evenwel na eeuwen de

[p. 334]

uitslag geweest? Dat ik anders lijnregt tegen allen dwang om - of voor 't geloof ben, weet ge.

- Maar ik houd het er toch voor, dat men het heidendom uit ons eigen, midden moest bannen. Ik verzeker u, het is om te verschrikken, als men ziet, hoeveel onkunde er heerscht, hoe woest er wordt geleefd en hoe verlaten gestorven, te midden eener zoogenaamde Christelijke maatschappij, in hare laagste klassen.

- En dikwerf in hare hoogere ook; al is het te midden van allerlei comfortables, en bij aangename uitwendige vormen en zelfs elegance. Dáár wordt het leven vaak niet minder miskend en vermorst.

- Nu ja; derwaarts mogt uwe innere Mission ook wel eens hare opmerkzaamheid rigten; ofschoon men haar daar wel hoogst beleefd spottend de deur zou wijzen. - Waarlijk, voor uw kerkgeloof is het hier de tijd niet meer, gelijk het daar ginds het land en het volk er niet voor is.

- Ik weet niet en wil niet weten van dat wat gij kerkgeloof noemt. De protestant althans begrijpt zijne kerk niet, het Christendom niet, en zichzelf niet, wanneer hij daaraan nog meer hecht dan een geschiedkundig belang. - Ik zie daarin miskenning van het Evangelie. - Even als de doctoren misschien het meest aan de gezondheid der menschen - vele dorre literatoren het meest aan hunnen goeden smaak - de advokaten het meest aan het zuivere regt en bestaande wetten hebben geknoeid en verknoeid; zoo hebben onhandige theologen aan geloof en vroomheid welligt de meeste afbreuk gedaan. - Gij zijt door ervaring in uw vak wijs geworden en hebt het simplex sigillum veri (het eenvoudige is het zegel der waarheid) van Boerhave aangenomen, gij houdt u meer aan de natuur, en bevindt u daarbij goed. Gun ons diezelfde vrijheid; laat ons ons houden aan het eenvoudige Woord. En laat de inwendige zending en die naar buiten zich daaraan houden.

- Dat ver te zoeken is, en waarvan men zich, naar het schijnt, in onzen tijd weder meer dan vroeger verwijdert. Gij hebt niet gezien dat ik u nog een derde boekske heb medegebragt. Ik heb u eene brochure van Diesterweg ‘Über die innere Mission’ in de handen willen smokkelen. Een harde bittere amandel om te kraken.

- Ik ken het uit zijn' paedagogisch Jahrbuch. Ik nam het reeds in handen met een: ‘hoor uwen vijand en gij hoort uwe gebreken!’ Hij beschuldigt de innere Mission, die zich der armen naar den geest, der verwaarloosden en gevallenen aanneemt,- ‘dat zij de scheidsmuren tusschen menschen en menschen, burgers en burgers, verhoogt en verbreedt, item, dat zij eenzijdig maar een enkel middel (niet kwaad, als 't voldoende is) grijpt en op den godsdienstigen aanleg des menschen werkt, maar om dien in het kerkelijk systeem te schroeven en gebonden te houden en hem daarmede onder de knechtschap der letter te brengen, die slaafsche bekrompenheid ten gevolge heeft - met één woord, dat het licht dat zij brengt duisternis, het leven dat zij voorgeeft op te wekken de dood is, dat zulk een Christendom het hoofdgebod des Evangelies schendt en verkracht.

- En wat zegt ge daarop?

- Dat het goeddeels waarheid is, wanneer men zulk zendingswerk drijft, maar daarbij van - en op een bekrompen kerkelijk stelsel uitgaat. Doch dat willen de mannen, wier leer- of feestredenen ik u gaf, in geenen deele. Zij hebben het met de zending onder heidenen te doen; doch

[p. 335]

hoe ruim is van Waning Bolt's opvatting van het Christendom, getuige dit zijne tweede preek: ‘Over de verzoening der wereld met God.’ Lees wat hij op blz. 53 in zijne preek over Gods langmoedigheid, zigtbaar in zijne handelwijze omtrent de heidenwereld (door van Oosterzee mede zoo meesterlijk behandeld), aangaande de letterknechterij zegt. Het zal u als uit het hart geschreven wezen. En niet minder welberaden, en evenwel met warmte, licht en gloed aangenaam vereenigend, is Oosterzee's woord op blz. 24 en 25, terwijl gij op de volgende bladzijde vindt wat u als middel om minder heiden te worden, juist de belangstelling in - de medewerking aan de bekeering van heidenen aanprijzen kan. Diesterweg zelf zou daarbij van geen scheidsmuren en kerkelijk systeem spreken. - Weet ge waarvan uw grond, dat wij nog genoeg heidendom in onzen eigen boezem hebben, om ons niet te bemoeijen met het verre en den vreemde, veel heeft?

- Van eene wijze spaarzaamheid, die geen brood aan anderen uitdeelt, vóórdat de kinderen verzorgd zijn.

- Of van eene mildheid, die zegt tot den arme: ‘Ik heb wel wat, ik kon u nu wel wat geven; doch wacht totdat ik rijk ben, dan krijgt ge met handenvol.’ Neen man, begin maar te geven. Geef geld, geef uwe belangstellende pogingen waar ge iets goeds kunt doen; geef uzelf, dat is, uw hart voor de zaak. Dat wordt gevorderd. Lees blz. 54, boven aan, in de Zendingspreeken van van Waning Bolt, en de zendingzaak wordt eene praetensie van boven op ons; gij herinnert u onwillekeurig het versje van Bilderdijk: ‘Voor mij betaal aan ieder die 't behoeft,’ en denkt eens om de ‘strengheid van het hemelsch wisselregt.’

- Kon men verzekerd wezen, dat het altijd in de regte handen kwam, dat de zaak aan de regte handen werd toevertrouwd; zeker zouden er met mij velen zich niet willen onttrekken. Het doel is edel, het is het hoogste, maar... het bereiken. - En men heeft niet altijd met menschen als van Waning Bolt en Oosterzee te doen. Er is gebeurd, wat velen eenig wantrouwen ten aanzien van het zendelinggenootschap heeft ingeboezemd.

- Ge hebt het oog op den heer van Rhijn en diens uit de Oost zoo ruiterlijk tegengesproken rapport. Ik wenschte, dat wij daaromtrent zekerheid hadden. Daarin is op hoogen toon de staf gebroken over mannen, die meenen dit geenszins te verdienen.

- Althans ik voor mij moest tot de overtuiging komen, dat die beschuldiging wel beter bewezen had moeten worden.

- Ik zeg met u, dat de Inspecteur zich wat veel had laten ontvallen, om er zich met zoodanige magtspreuk af te maken, als hij heeft gedaan. Dat mag bramarbasiren heeten. Iemand vergeleek onlangs hem en de zijnen bij een soi-disant corps d'élite, doch waarin men door eigen keus trad, en waar de christen-krijgsman onder de beerenmuts der orthodoxie eene fiere houding aannam en met de winksen (wings?) van artikelen des geloofs en de brandenbourgs of revers van den katechismus zeer prijkte. Ontmoette men nu onder het gros der armee kleine, tengere soldaatjes: men kon dit noch hun noch hun corps zoo zeer wijten. Maar als men in dat corps d'élite ook nog zoo veel zwaks en menschelijks vond, dàn meende hij, kon men een lachje van spot of beklag niet zoo geheel euvel duiden, ja, was dit natuurlijk.

- Toch heeft die zaak hier en daar nog al kwaad bloed gezet tegen het zen-

[p. 336]

delinggenootschap. Men heeft gevraagd, hoe de heeren directeuren aan zoo iemand de inspectie konden opdragen, wijl men het er voor hield, dat daartoe wel een onbevooroordeelde, vrije blik noodig was. En de heer van Rhijn draagt een vrij sterk gekleurden bril, verdenken wij ook zijn hart nog niet.

- Ik hoop dat wij dan van wege het bestuur van het zendelinggenootschap zullen worden ingelicht, of de verdere berigten en rapporten daaronder al dan niet hebben geleden. Overigens valle men die directie daarover in geenen deele hard. Ik zag althans in die keuze van een Remonstrantsch predikant een bewijs van liberaliteit; en er heeft zich in der tijd, zoo veel ik weet, geen enkele stem tegen die keuze laten vernemen. A posteriori had ik wel gewenscht, dat men iemand had gekozen, die aan wat meer echte humaniteit en wat minder ingenomenheid met het systeem kennis had gepaard van de taal der Inlanders. Zóó móest er veel op de informatiën der zendelingen, en kón er veel op het parademaken aankomen. Het enkele getal doet het hem niet. Dat is zoo goed beseft door den heer Brumund, die ons een lief verslag gaf van den arbeid van broeder Jellesma in het Maandschrift, dat door den Ring van Amsterdam wordt uitgegeven. - Dat van buiten leeren van de tien Geboden, van het Onze Vader en de Artikelen des Geloofs beviel mij. Daaraan kan best en overvloedig worden geknoopt wat die menschen noodig hebben te weten, waaronder ik geenszins reken de subtiele leerstukken waarover wordt getwist. Het herinnerde mij Luther's kleinen Katechismus; en die man wist wat dem Volke noth thut. - Dat men er toch meer op uit ware om Christenen dan juist Gereformeerden of Baptisten of Lutherschen te maken! Doch daartoe wordt wat meer en wat anders gevorderd dan sommigen hebben en willen.

- En dan heb ik nog eene aanmerking.

- En die is, doctor?

- Naar ik van sommigen mijner bekenden vernam, geeft men den Javaan eene Bijbelvertaling in eene taal, die nog slechts op eene enkele kuststreek volkstaal is, het Hoog-Maleisch, en preekt men hem daarin voor, in plaats van zich van het Laag-Maleisch te bedienen. Dat heeft er nu veel van, alsof gij bij preek of katechizatie u bediendet van de taal, welke de heer Alberdingk Thijm zoo koost en veelligt wel onder ons wilde invoeren. De kwaê woorden, de onverstaanbaarheid, ontbreken niet. Maar welligt is die gebruikelijke landstaal te eenvoudig.

- Voor de dogmatiek kon dat het geval wezen; voor de Evangeliesche waarheden zal het bezwaarlijk zoo zijn. - En dat heeft op mij een' aangenamen indruk gemaakt, dat in de zendingspreeken van Van Waning Bolt en in de feestrede van Van Oosterzee, even hooge ingenomenheid is te bespeuren met de laatste, als zij der eerste weinig das Wort reden. - Daarenboven moeten die waarheden vooral geknoopt worden aan hetgeen die menschen weten, of ook maar meenen. Paulus te Athene is nog altijd in ons oog het toon- en voorbeeld voor den zendeling. - Die zijde van de zaak had de waardige Gützlaff zeer goed begrepen en gegrepen, gelijk menschen als de heer Van Rhijn daarmede noode zich zullen vereenigen. Doe mij pleizier, en neem de beide boekjes nu nog eens mede. Maar neem Van Waning Bolt zijne wat splinterige woorden en wat verwarring in het begrip van model in het Voorberigt, zijne niet geheel bekookte loftoezwaaijing aan

[p. 337]

den heer van Höevel c.s. op blz. 13, zijne onbillijke tirade over de Hollandsche boeren, over wie hij een goed artikel had kunnen lezen in de Revue des deux Mondes van Januarij, zijne niet geheel juiste aanwending van den tekst in de eerste preek, niet al te kwalijk. - Gij vindt daarentegen èn bij hem, èn bij Van Oosterzee menig waardig, warm, opwekkend woord. Ik wil mij overigens, ten aanzien van wat mij soms in de zendelingzaak minder behaagt, troosten met - en mij daaraan niet onttrekken in de gedachte: ‘Indien maar de Christus gepredikt wordt.’- Opinionum commenta delet dies.

chon.