De Tijdspiegel. Jaargang 9

Hij was het licht niet; maar (was gezonden), opdat hij van het licht kwam getuigen.

Johannes de Dooper, geschetst in zijn Leven en Werken, door G.E.W. de Wijs, Pred. te Schoonhoven’ - Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1851.

Wanneer men zich een' recensent, met eenige onderscheiding van een' referent, voorstelt als iemand, die er op uit is om aanmerkingen te vinden en die deze mededeelt; als men naar aanleiding daarvan verwacht, dat wij hier op verkeerde opvatting, leemte, gebrek zullen wijzen, zijn wij met onze houding eenigzins verlegen. - Waarom? - Wijl dit werk ons bevalt, behaagt, bevredigd heeft - 't is te flaauw - liever, omdat het ons als uit onzen geest is geschreven.

De heer De Wijs heeft zijne aandacht sedert jaren op het onderwerp, op den Dooper gevestigd. - De Godsman verdiende zulks - heette het in ons, terwijl wij ons herinnerden, hoe wij, altijd den edelen, ernstigen prediker der boete hoog vereerend, vroeger een' eerbied koesterden voor den krachtigen, onafhankelijken mensch van karakter en die toch zoo bereid was om eens anders, eens grooteren meerderheid te erkennen, die ons, minder doorgedrongen als wij waren in den dieper' zin van dat gezegde, oplossing deed zoeken voor het woord dat wij aannamen - ‘dat de minste in het koningrijk der hemelen grooter was dan hij.’ - En waar is de voor zedelijke grootheid, voor adel van denkwijs, voor sterkte van geest, voor trouw aan pligt en roeping ongevoelige,

[p. 170]

die zich niet buigt voor - die niet eerbiedig opziet tot die krachtige gestalte, zoo in overeenstemming met de natuur die hem omgeeft, zoo harmoniëerend geencadreerd door die woester oorden? Wie is er die niet eerbied ontwaart voor dien zoon van den ernst, die niet in zachte kleederen gaat, den onverschrokken getuige der waarheid, die dreigend den vinger opheft tegen die mannen der hoogheid, die het bederf zijn van hunnen tijd en hun land, en hen het: ‘gij adderengebroedsel!’ laat vernemen en hun de, oordeelen Gods aankondigt. Dan zien wij den Godsgezant in donkere, heerlijke majesteit prijken. - En als hij dan voor Herodes verschijnt, schier al te onafhankelijk, onwillig om den weg des overlegs te bewandelen dien eens Nathan insloeg, den weekeling zijn' wellust verwijtend, hem onder het oog brengend het onregt dat hij beging, maar zijn' moed boetend met het hoofd, dan neemt hij eene eervolle plaats in in de rij der martelaren voor het goede.

Evenwel is hij niet enkel de man der kracht, made from sterner stuff, de John Knox van zijn' tijd en land; hij weet menschen aan zich te verbinden, hij kent zachtheid en ootmoed, hij kan achterstaan en zich verblijden gelijk de vriend des bruidegoms, wanneer Hij komt, wien Johannes zich niet waardig keurt de schoenriemen te ontbinden. - Diens wegbereider te wezen - dat is doel, roem, heil des Doopers, - dat is het punt, waarin de wenschen van den waren Israëliet, den warmen vriend van zijn God en zijn volk, zich vereenigen. - Toen hebben wij dikwerf, ziende op wat de Dooper deed en was, ons afgevraagd, niet, hoe hij de grootste kon heeten onder de van vrouwen geborenen; maar hoe de minste in het koningrijk der hemelen grooter kon wezen dan hij? - totdat wij in Johannes den man erkenden, die aan den Christus reikte, maar Hem niet bereikte, die van Dengene die komen zou nog wat andere gedachten voedde, dan dat Hij zachtmoedig en ootmoedig allen aan zich zou onderdanig maken, en dat Hij, zichzelf ten offer gevende, zich een volk ten eigendom zou reinigen. Zoo werd Johannes als de sluitsteen van het gewelf waarop de hoeksteen van het groote Godsgebouw zou rusten - eene grootsche, eene heerlijke, niet de hoogste roeping. - En hoe hij daartoe werd geleid en gevormd, en hoe hij daaraan voldeed, heeft De Wijs in deze monopraphie aangetoond. Hij behandelt tot dat einde eerst de berigten aangaande Johannes den Dooper vóór zijne openbare werkzaamheid, daarna zijne werkzaamheid voordat Jezus in het openbaar was verschenen, vervolgens Johannes' voortzetting van zijn werk, tijdens Jezus' openlijke optreding, en eindelijk het laatste tijdperk en den dood van den lateren Elias. De volgorde is geleidelijk en de rustpunten door het onderwerp zelf aan de hand gegeven.

Conscientieus, waardig, van veelomvattende studie getuigend, mag de bewerking heeten, zoo ordelijk als mogelijk is in een Leesboek voor beschaafde Christenen. De heer De Wijs noemt zijne behandeling (blz. 23) niet streng stelselmatig; zij mag natuurlijk en geleidelijk heeten, en dit achten wij eene grootere verdienste dan dat houterige systeemachtige. Hier is een excuus gemaakt voor wat verdienste mag heeten. - Rijkdom van inhoud onderscheidt dit werk, de meeste lezers zullen er nog wat anders van kunnen zeggen dan: ‘och, zoo mooi!’ - En daardoor onderscheidt de arbeid van den heer De Wijs zich gunstig van

[p. 171]

een goed deel van onze liberaler of meer orthodoxe stichtelijke literatuur. - Wij hebben een paar woorden geschreven, die sommigen zullen doen vragen: ‘van welke kleur?’ - Voor wie den heer De Wijs niet mogten kennen zeggen wij, dat hij behoort onder onze liberale theologen, in den allerbesten zin van het woord, onder hen die in den Bijbel het Woord Gods zien, maar als tot verstandigen gesproken, onder hen die het: ‘onderzoek de Schrift, dring door tot hare diepte, dan moet er harmonie komen tusschen haar en het bescheiden gezond verstand, tusschen geloof en weten,’ tot hunne leuze hebben gekozen, en die zich gaarne Denkgläubigen laten noemen, - moge dat woord ook wat tot Spitzname zijn gemaakt. - Maar of men langs dien weg ook tot bevredigende voorstellingen kan komen, moge men zien uit blz. 34 en daaromtrent, waar wordt gesproken over de profeten. Men sla gade wat De Wijs zegt over den trapswijzen voortgang, de ontwikkeling in de voorstelling van het Messiasidee. En bij zulke zienswijze komt (natuurlijk trouwens) een heldere blik op de geschiedenis en haar gang, daarmede gaat gepaard eene juiste psychologie, die den sleutel geeft voor menig verschijnsel. - Die erkent men in zijne beschouwing van de jeugd en vorming des Doopers, blz. 98-114, welke wij zeer ter lezing aanbevelen; men erkent die als De Wijs aantoont, hoe in zulk een karakter en vorming en in de gesteldheid van den toenmaligen tijd, maar vooral in de roeping en de bedoelingen Gods, zulk optreden van den boetgezant lag, als de geschiedenis ons van hem mededeelt, terwijl wij daarbij tevens aangeduid vinden, waarom dezelfde man zich niet nog hooger verhief, hetgeen nog meer uitkomt, wanneer ons het beeld van Johannes, predikend in de woestijn (hierbij de plaat naar de schilderij van Kruseman), wordt geschetst, en vooral wanneer De Wijs de voortgezette werkzaamheid van den Dooper beschouwt in diens nadere verhouding tot den Heiland. - Onbekrompen en vrij van vooringenomenheid wordt de belangrijke vraag behandeld, waarom Johannes zich niet naauwer aan Jezus sloot, maar zijn' eigen' weg bleef bewandelen; alsmede hoe de man, die in den Heer het lam Gods had erkend, later irre aan Hem kon worden, en de vraag: ‘zijt gij het die komen zult, of zullen wij eenen anderen verwachten?’ hem van de lippen kon komen. Wie zich door het aangevoerde niet bevredigd acht, dien herinneren wij, dat de heer De Wijs verkeerd zou hebben gehandeld, bijaldien hij had beproefd, om inderdaad meer te willen leveren dan de geschiedenis geeft. Uitmuntend heeft hij, onzes inziens, op blz. 288 en volgg. aangewezen, hoe op Johannes' standpunt zulke twijfelingen, die bezwaren, konden ja schier moesten ontstaan, en den hoogen, doch tevens voorwaardelijken lof gemotiveerd, dien de Heer aan Johannes toekent, ook nadat de Dooper had bewezen, hoe hij den voet had gezet op een pad, waarlangs duizenden in dien tijd tot ergernis aan den Éénigen werden gevoerd.

Kalm maar waardig is zijne voorstelling van den tragischen dood van den godsbode, waarin men bijna meer gloed zou wenschen, sprak het uiteinde van zulk een man niet zelf reeds treffend genoeg. Men zie zulks op blz. 316, waar de in de noot aangehaalde blz. 244, wel 274 zal moeten zijn, en aangegeven had kunnen worden, dat Josephus meldt, dat Johannes in de sterkte Machaerus is gedood op bevel van den dwingeland. En geenszins overbodig tot de kennis van

[p. 172]

's Doopers karakter, geen overtollige trekken tot het anders afgewerkte beeld is de beschouwing van de verdere getuigenissen aangaande hem in de heilige boeken te vinden.

Kortom, wij ontvingen hier eene belangrijke, eene weldoorwrochte monographie. Het zou een woord wezen voor alle tijden; maar dat wij bij den stand der wetenschap in onze dagen dubbel gepast mogen rekenen. De Schrijver heeft haar bewerkt, met het oog ook op de brutale tegenwerpingen en gezochte bezwaren, die in de laatste jaren door eene destructive theologie zijn geopperd. Hij heeft deze waardig tegengesproken, en niet op dien scheldenden toon, die dikwerf is aangeslagen, maar die even weinig waardig als afdoende is. - Voor Strauss schijnt De Wijs ons nog meer achting te hebben dan voor een' Bruno Bauer. Wij hebben ook bij den eerste nog altijd aan eenen zedelijken ernst geloofd. En waar deze slechts is, is de hoop niet verloren. Wij vertrouwen dat het eens ook van hem nog kan heeten: ‘Zie, hij bidt!’ - Zonder het bepaald te beoogen, heeft hij der wetenschap reeds vele der ongewilde diensten bewezen, welke wijzen van zijne aanvallen verwachtten. - Hoe menige diepere blik en juister uiteenzetting zouden wij, zonder hem, ook bij De Wijs hebben gemist!

Het speet ons, en dit was het eigenlijk wat onze gedachten dien loop deed nemen, dat de heer De Wijs zijn plan niet heeft gevolgd, om ook aangaande de sekte der Sabiërs ons eenig nader berigt te geven. - Moeijelijk zou het wezen om de Gnostieke inmengsels te scheiden van hunne oorspronkelijke stellingen, om slechts hunnen eigenlijken oorsprong aan te wijzen. Doch ook dáár ligt, wat den historischen grondslag van het Christendom kan verbreeden en stevigen. En wat daartoe kan strekken mag welkom wezen tegen de vermetelheid onzer nieuwere Tubingers. - Krijgen wij het welligt nog nader?

Gewaagd kwam ons de gissing voor aangaande den oorsprong der berigten omtrent Zacharias en de geboorte van Johannes, ofschoon wij geene betere weten. Een paar malen vonden wij den heiligen geest afgekeurd en daarvoor een geplaatst; - waar in het oorspronkelijke geen artikel bestaat late men het in de vertaling ook achterwege. Wij hebben geen begrip van eene persoonlijkheid van den Heiligen Geest, waar deze als medegedeeld wordt voorgesteld. - In het ‘ziet het Lam Gods’ enz. schijnen meer dan ééne nevenvoorstelling elkander te ontmoeten. - Gaarne zouden wij die veelbesproken plaats nog eens nader behandeld zien.

En zullen wij nu nog over een' enkelen germanismus spreken, op eene schrijfof drukfout wijzen, als op blz. 34? - Wij zouden het, bij zulk een werk vooral, dubbel kleingeestig rekenen. Wij leggen het niet voor goed uit de handen; maar hopen het nog dikwerf te lezen.

De heer De Wijs heeft zijnen goeden naam als theoloog fiksch gehandhaafd.

chon.