De Tijdspiegel. Jaargang 9

Brievenbus.

I.
Openbare brief aan den Redacteur van den Tijdspiegel over een openbaren brief.

Gij vraagt mij, Amice, een verslag van den openbaren brief aan Mr. J. Heemskerk, Azn., na de lezing zijner beschouwing van het ontwerp van wet op het armbestuur van 1851, door een ongenoemden Lutherschen diaken, blijkbaar een regtsgeleerde, geschreven¹⁾. Wat zal ik er u

1) Te Amsterdam, bij Loman en Reudler. 1852.

[p. 72]

van zeggen? Ik heb de behandeling van het beruchte ontwerp door de pers met naauwgezetheid en hooge belangstelling gadegeslagen, hier en daar taliter qualiter een woord medegesproken, en - ik heb er genoeg van: vooreerst, omdat het geheele ontwerp lang dood geslagen is, het kan geen lid meer verroeren; het plan om in spijt van regt en grondwet de diakoniën te knevelen, is voor het oogenblik althans mislukt; de adressen hebben het bedolven, tot het verstikt was. Ten tweede: de toon, waarop de discussiën van de eene zijde zijn gevoerd, wekt mij walging. In een Naschrift wijst de schrijver der brochure, die gij mij zendt, op een artikel van het Handelsblad, ik wijs er u bij op een stuk van de Arnhemsche Courant, waarop de Kerkelijke Courant in zijn n^o. 24 van dezen jaargang opmerkzaam maakte, - en ik vraag u, zoo het ontwerp nog slagen behoefde, zou de bitterste tegenstander er zoo hevige en doodelijke kunnen toebrengen als die verdedigers? Geheele kerkgenootschappen, honderden van belangelooze, menschlievende diakenen, de achtbaarste kerkbesturen, zamengesteld uit mannen, ook in het burgerlijk leven de hoogste plaatsen bekleedende, hoogleeraren in het kerkregt en uitstekende juristen in de hoogste regterlijke waardigheden geplaatst, zijn daar gescholden, uitgekreten als domme, verwaten, heerschzuchtige clericalen; de geheele Hervormde kerk is geïdentificeerd met de zoogenaamde antirevolutionaire partij of de factie van Groen, die er de kleine minderheid uitmaakt. - Waarlijk, het doet mij leed, dat een man als Thorbecke zulke helpers niet openlijk verloochend heeft; ik wil zelfs geen oogenblik het vermoeden laten opkomen, dat zulk een hulp hem aangenaam kon zijn. Maar nu het ontwerp na zijn bedelving onder de adressen nog zulke moordende vrienden krijgt, - wat zouden wij het nog langer hard vallen? Ik wil u dan alleen herinneren, dat de drie bekwame schrijvers van de denkbeelden bij monde van Mr. Heemskerk een beschouwing gaven van het ontwerp, en dat op deze beschouwing een repliek wordt geleverd in den Openbaren brief: de toon van dien brief is zoo waardig; en humaan, als een man als Heemskerk verdient, en een zaak, als de briefschrijver verdedigt, eischt: het is goed, dat men het stuk der schrijvers van de denkbeelden er bij legge, om de repliek te beter te kunnen volgen; maar ook zonder dat zal de opmerkzame lezer bemerken, dat hier weder duchtige argumenten worden aangevoerd, tegen het beginsel om de kerkelijke liefdadigheid aan de Staatswet te onderwerpen, en de bewering, dat de diakonie-goederen goed der armen zijn. Laat mij u maar op ééne aanteekening, blz. 9, mogen wijzen. ‘Ons burgerlijk regt erkende tot heden den eigendom van armen-inrigtingen: zie b.v. artt. 947 en 1717 Burg. Wetboek = 910 Code Napoleon, waar sprake is van “makingen ten behoeve van armen-inrigtingen, van schenkingen aan gestichten.” Men dacht nog niet aan armengoed. Zal nu, bij eene invoering van zoodanige wet op het armbestuur, dit burgerlijk regt stilzwijgend worden afgeschaft? Zal zoodanige wet van bestuurs-regeling tevens worden eene acte translatif de propriété, en zich zelfs niet behoeven te bekreunen over de verkregene regten van eigendom? -Aardig rijmt met dit nieuwe eigendomsregt der armen, b.v. art. 71 der Conceptwet, ook door u in de Denkbeelden aangegeven: de Diakoniën kunnen daardoor den onderstand, dien zij uit het goed der armen hebben verstrekt, terugvorde-

[p. 73]

ren, niet slechts van die armen zelven, maar zelfs van hunne familie. Een schreeuwend voorregt aan bestuurders van eens anders goed toegekend! Waarom de Diakoniën zoo begunstigd? - Waarom ook van armlastigheid gesproken, waar de behoeftige van zijn geld, van zijne vruchten leeft? Zou men voortaan onder de middelen, waardoor eigendom verkregen wordt, in art. 639 Burg. Wetboek niet moeten bijvoegen: “door een vierjarig verblijf in ééne gemeente?”’

Uwer aandacht ontga insgelijks niet, hoe ook deze schrijver op het onrustbarende der voordragt wijst; hoe ook hij in het ontwerp een eersten stap ziet op een weg, waar de tweede schrede zou heeten: verbeurdverklaring der diakonie-goederen.

Maar reeds genoeg voor een brief: de aangehangen adressen van de Luthersche diakonie te Amsterdam en van de Synodale commissie der Luthersche kerk waren u zeker als mij reeds bekend, en gij hebt beide collegien als waardige, vrijmoedige en scherpzinnige verdedigers van de diakoniën leeren kennen. Zeker is 't u ook gegaan als mij, dat het punt der octrooijen, waarover ik 't minst gunstig dacht, in een meer gunstig licht is geplaatst.

Het ontwerp is bezweken. De kerk heeft eer van haar strijd. Waarschuwen wij haar, dat zij niet insluimere. Zóó kan het ontwerp niet weder voorgedragen worden; maar men stelle zich met geen partiele wijziging tevreden. Er is sedert lang een sterke neiging bij de politieken geweest om de diakoniën van hare vrijheid te berooven. De poging zal herhaald worden: waakt de kerk, dan is het gelukken onmogelijk. Maar een wijle zorgeloosheid kon voor haar, voor de armen, voor den Staat zelven, verderfelijk zijn. Gelukkige diakoniën, die ter aller ure over verdedigers kunnen beschikken als de schrijver is van den openbaren brief aan Heemskerk.

Vale

Uw

- s-

II.
Brief aan den heer Philomathes, betreffende de Gezindtescholen.

In de Tijdspiegel, voor Junij j.l. hebt gij, onder het opschrift: ‘de Gezindtescholen’ eenige beschouwingen, vragen en bedenkingen, paragraafswijze, ter sprake gebragt en deze, in betrekking tot het behandelde onderwerp, aan de opmerkzaamheid van onbevooroordeelde en verstandige tijd- en landgenooten aanbevolen; wenschende evenzoo gaarne grondige en indringende tegenspraak, als opregte toestemming.

Het zij mij vergund, mijnheer! u van mijne toestemming te verzekeren en die toestemming met eenige redenen te bekleeden. Gij schijnt toch naar de gelegenheid te wenschen, om het vraagstuk dezer dagen nader en meer gezet te beschouwen; en daartoe kunnen welligt de volgende regels aanleiding geven.

Heb ik u goed verstaan, dan is het uwe bedoeling, dat het lager onderwijs, in zijnen ganschen omvang, eene godsdienstige strekking hebbe; maar geenszins, dat er op de scholen, een eigenlijk gezegd godsdienstig - anders gezegd: kerkelyk leerstellig-onderwijs den kinderen worde toegediend. Even zeker als ik, uit innige overtuiging, met u van dezelfde meening ben; even zeker is het, dat de voorstanders van Gezindtescholen, in dezen, hunne toestemming zullen weigeren.

[p. 74]

Zelfs zij die verklaren, gelijk de heer Beets gedaan heeft (zie deel I, blz. 430 van de Tijdspiegel, volgens de aanhaling van den heer Sincerus.) ‘Ik verlang geen partijschool; ik verlang geen dogmatische school; en wat daar verder volgt; maar ik verlang den Bijbel, gelijk in de kerk, gelijk in het huisgezin, zoo ook in de Protestantsche school, op zijne eigene natuurlijke plaats,’ zullen u niet bijvallen.

De heer Beets moge nu al verklaren, geen partijschool te willen - eene verklaring, die mij, uit den mond van dien heer, aangenaam is te hooren - maar hij verlangt dan toch eene Gezindteschool; en tot dat verlangen moet hij wel komen, daar hij den Bijbel op de school, gelijk in de kerk en het gezin, wil zien ingevoerd, terwijl dit immers niet zou voegen, waar ook Roomschgezinde kinderen aan het onderwijs deelnamen.

Intusschen zijn er, althans ten platten lande, een aantal gemeenten, waar de bevolking uitsluitend uit Protestanten bestaat, en alzoo aan 't verlangen van den heer Beets voldaan zou kunnen worden.

Kunnen worden - zeg ik - maar vraag tevens, zoo bescheiden mogelijk, zou dit raadzaam wezen?

Kennelijk is het, dat genoemde heer den Bijbel in zijn geheel verlangt. Maar zijn dan de geschriften des Ouden en Nieuwen Verbonds ten behoeve van kinderen geschreven, en, uit dien hoofde, in de kinderschool op hare eigene natuurlijke plaats? De heer Beets zal dit toch wel niet willen beweren; integendeel zal hij de eerste wezen, om te bekennen, dat er, vooral in de schriften des Ouden Verbonds, een aantal plaatsen, ja geheele hoofdstukken voorkomen, die door den Christelijken huisvader of huismoeder, wel niet onder het oog van den twaalfjarigen knaap of het tienjarig meisje zullen gebragt worden.

‘Maar kan de onderwijzer niet evenzoo bedachtzaam handelen?’ hoor ik vragen.

Hij zou dit kunnen doen; maar daartoe wordt eene mate van Bijbelkennis, een als te huis zijn in de Heilige Schriften gevorderd, die men van alle schoolonderwijzers niet kan of mag verwachten. Maar zij ook de onderwijzer nog zoo geoefend, zoo blijft het toch waar, dat de Bijbel geen boek is, oorspronkelijk bestemd, om aan kinderen in handen gegeven te worden. Er zijn wel gedeelten des Bijbels, waarvan de kennisneming der jeugd grootelijks tot nut kan strekken, en deze zijn dan ook op de algemeene boekenlijst, ten gebruike der lagere scholen aangewezen. Naar mijne meening is de vordering niet onbescheiden, dat men zich daarmede vergenoegde: Te veel is voor niets nuttig en goed!

Ik stel mij, voor een oogenblik, een ideaal van een schoolmeester voor, die aan de schooljeugd, uit den Bijbel, die gedeelten voorleest, die hij voor hen nuttig en goed vindt, en ik bewonder zijne bedrevenheid daarbij - maar herinner mij tevens het gezegde van den kamerling, Handel. VIII: 31, op de vraag van Philippus: ‘Verstaat gij ook 't gene gij leest?’ - ‘Hoe zoude ik toch kunnen, zoo mij niet iemand onderrigt? en daarbij stel ik mij dat groot aantal volwassenen voor, die bereids belijdenis hunnes geloofs hebben afgelegd, maar voor wien, helaas! de Bijbel een gesloten boek mag heeten. Is nu de vraag der tien- en twaalfjarige kinderen niet natuurlijk: ‘Hoe zouden wij het voorgelezene, in eene niet altijd even verstaanbare taal en stijl vervat, kunnen verstaan, zonder nadere verklaring en onderrigt?

[p. 75]

En, wanneer de schooljeugd dit vraagt, zal dan de schoolonderwijzer, als een andere Philippus, als verklaarder en uitlegger der woorden van Jezaias, Paulus, Petrus, of van den Eenigen Meester optreden?

't Zou, dunkt mij, den eerbied dien wij aan de gewijde bladen, waarin het woord Gods vervat is, verschuldigd zijn, te kort doen, wanneer wij deze vraag toestemmend beantwoordden.

En, geeft men een ontkennend antwoord, welk wezenlijk nut zal dan het Bijbellezen op de school aanbrengen?

Het is waar, men kan hier met den heer B. opmerken: ‘ik verlang geen overdrijving van Christelijke vormen; geene opvulling van de teedere hersens der jeugd met groote woorden, noch anticipatie op de ontwikkeling van het kinderlijk hart met overdaad van gemoedelijke redenen; ik verlang geen misbruik, geen onhandig gebruik van den Bijbel op de school, zoo min als in de kerk, zoo min als in het huisgezin.’ Maar hoe, èn dat misbruik, èn dat onhandig gebruik van den Bijbel, bij een schoolonderwijzer, die Hebreeuwsch noch Grieksch verstaat, en nimmer eenig eigenlijk gezegd theologisch onderrigt genoot, vóórgekomen of geweerd? Beroemde leeraars en hoogleeraars zijn het dikwerf onderling niet eens, over de vertaling en uitlegging van menige Bijbelplaats, en nu is de vraag, wat is er in dezen van eenen in de uitlegkunde der Heilige Schriften onervarenen schoolonderwijzer te wachten?

Teregt verlangt daarom de heer Sincerus, dat de heer Beets de juiste en geschikte wijze aantoone, hoedanig de Bijbel op de Protestantsche school moet gebruikt worden. Wij mogen van den begaafden schrijver der Fantasie en werkelijkheid met betrekking tot het openbaar onderwijs gewis iets wachten, dat niet uit het gebied der idealen ontleend is; maar mijnheer! het zij mij vergund op te merken, dat die taak, vooral met een oog op den onderwijzersstand, aan groote bezwaren onderhevig mag geacht worden. En vindt gij de zaak, nevens mij, niet van te veel gewigt om haar aan onbedrevene handen toe te vertrouwen? Ik erken, theoretisch beschouwd en de menschen beschouwende gelijk zij zijn konden en moesten, laat zich welligt daarover menig aannemelijk woord op het papier brengen; maar - de heer Beets zal dit zelf gereedelijk toestemmen - op de praktijk komt in dezen alles aan! Men moet niet slechts op het gebied der werkelijkheid komen, maar er ook op blijven!

Wat zegt toch het uitmuntendst en best geregeld uurwerk, wanneer het door een onbedrevene hand in zijnen gang belemmerd, ja, welligt bedorven wordt? Dit beeld staat mij gedurig voor den geest, waar ik denk aan het gebruik des Bijbels in de school, door de tusschenkomst van eenen in de Heilige Schriften geheel onervaren schoolonderwijzer.

Maar de bezwaren vermeerderen, wanneer ik mij de uiteenloopende rigtingen des geestes bij verschillende onderwijzers voorstel. Aan wien is, in onzen bewogen tijd, de spanning onbekend, die door het gebruik der woorden orthodox en heterodox en de daaraan verbondene denkbeelden, wordt veroorzaakt? Ook de schoolonderwijzers volgen, in dezen, hunne godsdienstige overtuiging, en niets is natuurlijker, dan dat zij deze, bij het gebruik des Bijbels in de school, in toepassing zullen brengen. Maar nu denkt de schoolonderwijzer liberaal - de predikant anti-liberaal, of omgekeerd, en de leeraar vermeent, uit dien hoofde, dat de

[p. 76]

schoolonderwijzer onkruid zaait tusschen de tarwe. Welke gevolgen zullen daaruit voortvloeijen? Ik laat het geheel in het midden of de schoolonderwijzer, bij de verklaring en de opheldering der gelezene hoofdstukken, zich als Bijbelsch- of formulierregtzinnig of onregtzinnig, naar 's leeraars oordeel, doe kennen; maar in 't midden laten mag ik niet, wat al miskenning, verdeeldheid, twist, vijandschap enz., uit verschil van opvatting, kunnen ontstaan, en ik vraag daarnevens, wie zal als regter optreden in eene van wege den Staat verordende school?

Ik vrees zeer, dat de zoogenaamde ‘Gezindtescholen’ in der daad en waarheid, na weinig tijdsverloop, ‘partijscholen’ zullen worden, waarin, wanneer menschelijke hartstogten en driften eenmaal in werking zijn gebragt, der lieve jeugd een Bijbelsch onderwijs zal worden gegeven, waaraan niets ontbreekt dan de geest des Christendoms, de geest der liefde, die alle dingen verdraagt, hoopt en gelooft, en dat, alsdan, de voorstanders der ‘Gezindtescholen’ het zich, maar te laat! zullen beklagen, dat zij van de wijze en verstandige verordeningen der schoolwet van 1806 zijn afgeweken.

De voorstanders van het Bijbellezen op de scholen, zullen toch wel niet zoo bekrompen van bevatting wezen, dat zij dat lezen alléén als voldoende zullen beschouwen, zonder eenige verklarende toelichting, ten behoeve der geheel onervarene jeugd; maar juist in die verklaring en toelichting, door geheel onbevoegde onderwijzers, zo mogen, overigens, qua onderwijzers, hoogen lof verdienen, zie ik de klippen, waarop vrede en rust, verdraagzaamheid en eensgezindheid eene droevige schipbreuk zullen lijden.

Zij, die thans, met zooveel aandrang, voor ‘Gezindte-scholen’ ijveren, zullen alsdan de treurige ervaring bekomen, dat zij, bij de daarstelling dier scholen (verkrijgen zij werkelijk wat zij verlangen), tevens den grondslag voor ‘Partijscholen’ gelegd hebben. En dan.... arm vaderland! dan zal de werkelijkheid toonen, welke wrange vruchten het gebied der idealen en fantasiën oplevert!

Dit een en ander, mijnheer! wenschte ik aan uwe kennisneming en nadere overweging te onderwerpen. De zaak is van een te overwegend belang, dan dat men besluiten zou eenen weg te verlaten, die, wat de beginselen waarop hij, voor eene halve eeuw geleden, werd aangelegd, betreft, zoo uitnemend geschikt is, om ons op een algemeen Christelijk standpunt te voeren. Men mag wel hooren en wederhooren, wel alles naauwkeurig wikken en wegen, alvorens tot het besluit te komen, om een goeden, vruchtdragenden boom om te houwen, en er een stam voor in de plaats te stellen, waarvan het wel te vermoeden is dat hij bitter-zure appelen dragen zal!

Mogt ik de zaak te donker inzien, schenk mij dan eenig verblijdend licht. Maar ik hecht te veel aan de zaak van het lager onderwijs, om de ‘Christelijke school’ niet veel hooger dan de ‘Gezindte-school’ te schatten. Al die menschelijke wijsheid, al werd zij ook door Kerkvaders, Conciliën of Synoden gepredikt, heeft aan menschheid en Christendom zelden veel goeds geschonken.

Met hooge achting noem ik mij

Uw ootmoedige dienaar, erastus.

[p. 77]

III.
Fragment van een brief, naar aanleiding van het schrijven van den Tielerwaardschen Heereboer, geplaatst in den Tijdspiegel van April 1852, waaruit blijkt, hoe de Joden somtijds sommige Christenen napraten, en hoe de laatsten de eersten zóó niet moesten voorpraten.

................... De Tielerwaardsche brief over de Groninger N in den Tijdspiegel?... ja, of ik dien gelezen heb! Men zou er zich ligt meê vermaken, als 't niet een al te treurig verschijnsel was in onze vaderlandsche kerk. Die arme Groningers moeten er al zoo wat om lijden! Als 't nog maar haast vredig afloopt, gelijk voormaals de strijd tusschen de discipelen van Voet en Coccejus! 't Begint er soms helaas! al bedenkelijk genoeg uit te zien; ik wil niet zeggen, als onze oude vriend Doedes de fleuret gaat opnemen, om zonder knop scherpelijk tegen Prof. de Groot te schermen, - of als baron Mackay aan 't batonneren trekt, en er op in slaat, zóó dat hij in plaats van zijn tegenpartij te raken, zichzelven de spieren verrekt, ten bewijze van zijn christelijk gevoel, verbeelding en heldenmoed, - of als neef Balthazar (ge kent hem immers nog, dien fijnen heer), aan een fijn diné gezeten met een vet kalkoens-kluifje in de hand en een glas fijne wijn naast zich, zijn krachtig anathema uitspreekt over die verschrikkelijke Groninger school, - of als nichtjen Anne met haar proper fijn geplooid mondjen, daar ze nu voortaan alle hoop opgeeft, sedert Dominé S. zijn tweede vrouw gevonden heeft: dáárom al wat zij vroeger op de katechizatie geleerd heeft, als Groninger leer veroordeelt en verfoeit, neen, - maar als ik zoo die ergerlijke zotteklap onder 't volk zie komen dan wordt het mij wel eens bang. Daar wordt gekheid zoo ligt ernst. Het praatje van die Groninger ketterij loopt over de straat als een vuurtje. Nog vliegt het, en dartelt het hier en ginds, en trekt zelfs de lagchers tot zich, maar straks schiet het in wilde vlammen uit, die de gansche stad verteren. - Gij houdt die anecdote, door dien gewaanden heereboer ons opgedischt, wèl verzonnen? Toch niet, mijn waardste! Ik zelf herkende bij het lezen, er in eene iets opgesierde, waarachtige geschichte. Gij noemt het een karikatuur der anti-Groningsche sententies? Jammer maar, dat er zulke karikaturen leven, even venijnig als de meeste mismaakte menschen. Ik verzeker u, dat ze leven, en veel kwaad doen. Ik moet er u daarom eene mededeelen, die ikzelf onlangs tegen 't lijf liep. Gij zijt nog al een vriend van dergelijke kluchten. Maar, ik bid u, vat ze niet al te ligt op! Als gij ze mededeelt in den Tijdspiegel, laat dan ook 't kwaadaardige van die gedrogten zien! Doch ter zake! Ik moest onzen ouden vriend D^s. K. spreken. Gij kent hem immers uit uwe jeugd nog, den gullen Rotterdammer jongen? Hij moest nog terug komen van de katechizatie, doch werd alle oogenblikken verwacht. Ik mogt maar zoo goed zijn, zeî de meid en wachten in de zijkamer. Niet wetende wat te doen, ga ik voor 't venster staan, de voorbijgangers bestuderen. De eerste, dien ik zie, is een klein, krom smousjen, met al zijn instrumenten gewapend, om te krammen en te lijmen. Het Joodjen schelt bij den Dominé aan, en de schelle, schorre stem van den zoon Israël's, die op de weigering van de meid niet afhoudt, maar toch wat zachter wordt. - ‘Na toch! zoû er niets voor den armen Levi zijn te verdienen?... Je manheer is een Groninger,

[p. 78]

nietwaar?’ - ‘“Loop, malle Jood!”’ - is 't antwoord - ‘“mijnheer is zoo goed als ik van Rotterdam.”’ - ‘Na, je hebt gelijk, dat je zoo spreekt! Ik zal het ook met je vertellen, maar heb je niet wat te krammen of anders wat? ‘Toe ja, ik zal 't ook vertellen!’ - Middelerwijl had ik de deur van de zijkamer zachtkens open gedaan. - De Jood kijkt sluw in 't rond doch bemerkt mij niet. Hij trekt de meid wat naar zich toe, en zegt heel geheim: - ‘je hebt gelijk meid! dat jij je zelve goed houdt, maar ik weet het wel. Ik heb je manheer ook al preêken gehoord, maar ik verzeker je, of het te merken was, dat hij een Groninger was.’ - ‘“Ben jij ook van Groningen?”’ - vraagt de meid. - ‘De hemel bewaar mij’ - zegt de Jood, - ‘ik zoû geen cent meer kunnen verdienen. Geen mensch zoû meer met Levi te doen willen hebben! - Maar om het het je nou maar te zeggen,’ - fluistert hij; - ‘ik woû je manheer toe ook eens hooren preêken. De menschen hadden er zoo veel van gesproken; en dat je manheer ook al van die Groninger Dominé's was. Ik hoorde dat er van die groote luî waren, die bang waren, van er naar toe te gaan. Levi is nooit bang. Die stapte naar jelui kerk, en ja, ik stond er pas, of ik heb het wel gemerkt.’ -‘“En waaraan dat?”’ - zegt de meid, die van Groningen naauwelijks de ligging wist, Hollandsche van geboorte en opvoeding even goed als haar meester, onze K. - ‘Wel aan de uitspraak, waar anders aan? Ik ben in 't vorige jaar nog Groningen gepasseerd; - familie-zaken - weetje, - ik heb de Groninger school zelf gezien, - een mooi gebouw! - hoor je? - Maar toe, vraag eens, of er voor Levi niet een cent te verdienen is? Hij zal het overal zeggen, in de stad, dat jou manheer geen Groninger is.’

Alzoo de man uit de besnijdenis. Hij zou misschien zijn doel hebben bereikt, toen hij gestoord werd door onzen vriend, den zoogenaamde Groninger manheer, die de gansche straat lang de meid al met den Jood had zien praten, en haar nu over dat tijdverspillen eene zachte maar ernstige teregtwijzing gaf. Nu hadt ge dat gezigt van Levi eens moeten zien, terwijl hij aftrok. Ik deelde K. natuurlijk 't afgeluisterde deurpraatje mede. Hij lachte er hartelijk om, zooals ge wel denken kunt. - ‘Maar toch,’ - hernam hij, nadat de karikatuur van alle zijden was bezien, - ‘toch vind ik er iets heel weemoedigs in. 't Is in der waarheid eene regt humoristische schets. Zij toont den gapenden afgrond aan, die broeders van elkanderen scheidt. Begrijp eens, hoe bang die goê gemeente wordt gemaakt om onder 't gehoor van eenen als Groningsch verdachten Godgeleerde te komen. Dat zijn de echo's van Da Costaas: ‘Liever Turksch dan Groningsch!’ - en van Groen's Nederlander; Daaraan heeft toch waarlijk Waarheid in Liefde geen schuld, al beweert men niet zonder grond dat het zelf de oorzaak mede is der hedendaagsche polemiek tegen de Groninger school, door dat het de Godgeleerde wetenschap tracht te populariseren. Het bragt toch die wetenschap onder een beschaafd publiek en gaf haar niet als de tegenstanders aan straatjoden en Eckensteher ten prooi. Waarlijk! Doedes moest niet zoo schamper gevraagd hebben: - ‘Wat klaagt gij?’ - ‘'t gaat in de daad te ver!’

Alzoo de Predikant die geen Groninger was, maar met hen gesmaad was geworden.........................

[p. 79]

IV.
Brief van C.L. aan zijn vriend J.H. te N... over een nieuw uitgevonden kunstterm, waarnaar reeds lang en vruchteloos gezocht was.

Veel genoegen deden mij uwe laatste letteren, die mij eene aangename lectuur verschaften. Ik kon mij echter niet wederhouden eens te glimlagchen bij het lezen uwer jeremiade, dat uwe afgelegene standplaats de onaangename oorzaak is, dat een au courant zijn met het nieuws van den dag, eene onmogelijkheid voor u is. De nieuwe wet op de posterijen schijnt op uwe plaats nog eene leemte overgelaten te hebben, daar onze waarde boekverkoopers anders op verzendingen nog al attent zijn, vooral (houd mij deze opmerking ten goede) tegen contante betaling. Het is echter ter eere van uw crediet ook waar, dat er zaken zijn, minder geschikt om u door die hand te doen toekomen, of liever gezegd, zaken, die zich opdoen, zonder dat echter de pers u dat nieuws opzettelijk vermeldt. Gij verzocht mij u zulke zaken en nieuwtjes mede te deelen, en zie mij dan met mijne gewone bereidvaardigheid terstond gereed aan uw verlangen te voldoen. Gij weet wel, mijn liberale vriend, dat de oudheidkundigen tegenwoordig druk bezig zijn met bedolven schoonheden aan het stofte onttrekken, ook in de theologische wereld heeft dit weerstuit gevonden, en geleerde, ten minste gestudeerde menschen zijn druk bezig met het opzoeken van reliquiën, vooral van Anno 1618, zelfs van ettelijke eeuwen vroeger. Die navorschers zijn echter zeer angstvallig, en denken in hunnen argwaan, dat anderen, die zich meer op een vrij Christelijk standpunt plaatsen, en zich niet kunnen vereenigen met het bewonderen van die reliquiën, die bovendien door veel schrappen en plooijen eenig aanzien moeten krijgen, dat deze liberale Christenen voor hunne liefhebberij vrees hebben. Ja waarlijk, mijn vriend, het is sterk, door vrees te vreezen dat een ander ook vrees heeft, en deze triplo-vrees is echter zoo echt anti-revolutionair. Dat heeft al zoo lang wat gewoeld en gewerkt, doch liet zich niet onder woorden brengen, en wel om deze eenvoudige reden, wijl er nog geen woord voor was. Hunne positie was benaauwd tot stikkens toe, te voelen maar niet te kunnen uitdrukken, en toch zoo gaarne het op de markten te willen verkondigen; zij namen de toevlugt tot omschrijven, maar dat is toch het regte niet in een tijd dat er gesproken moet worden. Eindelijk is de verlossing geschied, maar ik kan u zeggen, het heeft moeite gekost, al is het ook maar een misgeboorte, en zie hier dan het nieuws dat ik u wenschte mede te deelen.

Gij herinnert u nog wel dat liedje, dat wij op de school zongen (toen alles nog niet exclusief Christelijk behoefde te zijn):

‘Als iemand verre reizen doet,
Dan kan hij iets verhalen.’

nu dat is al weder bewaarheid geworden, al mag dit op de bijzondere (fatale) scholen niet meer gezongen worden. O in mijn jeugd, toen mogten wij nog eens als jongens zingen, thans kan dat niet goed meer, en is de jeugd knapper in veinzen, en dat heet - opvoeding!

Eindelijk dan is de term gevonden, en de schitterende star aan den letterkundigen hemel heet: Orthodoxophobie, dat is: regtzinnigheidsvrees, dezen uitleg geven de gebruikers van dit incourante artikel er u altijd in éénen adem bij, daar nu zij vreezen niet goed verstaan te zullen worden. Men beweert wel eens, dat het licht het snelste eenen afstand aflegt, ik

[p. 80]

kan u echter verzekeren, dat bij de geboorte met nog grooter snelheid dit woord is overgewaaid, of heilbegeerig is overgenomen, en dezer dagen het stopwoord van eene partij is, nog meer gesignaleerd dan onze weeskinderen, ofschoon die er al kakelbont genoeg uitzien. Maar, vraagt gij, regtzinnigheidsvrees, wat is dat? vrees voor de waarheid, of vrees door gebrek aan kennis der waarheid? Als mijn gelaatskleur groen was, zoo als ik nu nog gelukkig de redelijke kleur van een gezond mensch heb, dan zou ik zeggen: ja, ja, juist dat is het: vrees voor de waarheid. Jammer dat die partij altijd ten halve blijft steken, want eigenlijk behoorden zij er achter te voegen: ‘De waarheid die wij voor waarheid erkennen’ en hier komen wij op een terrein, dat uitgestrekt, en wier sophisme u bekend is - en ik zal dus nu maar afscheid van u nemen. Of de uitvinder al een octrooi heeft aangevraagd, weet ik niet; maar wel dat deze vrienden regt over deze inventie in hunne nopjes zijn. - Hoe gaat het bij u, wij hebben hier reeds eenige warme dagen gehad, ten gevolge waarvan zich reeds een geval van watervrees heeft opgedaan.

Schrijf spoedig eens aan uwen vriend

R. 1 Junij 1852.

C.L.