De Tijdspiegel. Jaargang 9

Rijp en groen over economie politique.

Blanqui. Geschiedenis der Staathuishoudkunde van de vroegste tijden tot op onze dagen. Naar de derde uitgaaf; uit het Fransch, door Mr. J. Versfelt. 1^e Deel. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1851.
Mr. J.A. Molster. De Geschiedenis der Staathuishoudkunde, van de vroegste tijden tot heden. Te Amsterdam bij Gebr. Kraaij, 1851.
E.W. de Rooij. Geschiedenis der Staathuishoudkunde in Europa van de vroegste tijden tot heden. Te Amsterdam bij L.F.J. Hassels.

Men geloove niet, dat wij bovengenoemde werken, even als thans gebruikelijk is met eene nominatie van predikanten, alphabetisch hebben willen rangschikken, of zelfs, dat wij zoo doende den tijd der verschijning onder ons hebben willen aanduiden; och neen! allen zijn ze het vorige jaar in 't licht gekomen, maar zoo dat n^o. 2 nog vóór n^o. 1 werd uitgegeven, en n^o. 3 eigenlijk reeds was afgewerkt, toen n^o. 1 van de pers kwam: maar we hebben, na met allen kennis te

[p. 24]

hebben gemaakt, aan den vreemdeling de eerste plaats toegekend, omdat hij bouwstoffen aan onze landgenoten geleverd, en dus het regt van ancienneteit had en ook, omdat hij waarlijk professor is in het vak. Het toeval heeft gewild, dat wij eerst Molster, daarna de Rooij, eindelijk Blanqui, ons evenwel reeds bekend, ontvingen, en dit toeval heeft ons aan het pandspel van onze kindsche dagen herinnerd, waarin men, bij de opgaaf van eene taak, die wat moeijelijk scheen, in appel kwam, door te zeggen: ‘ik verwacht beter, mijnheer!’ Opregt gesproken, en dat mag men vorderen van iemand, die in de Tijdspiegel schrijft, waren wij in het geval, van eene Geschiedenis der Staathuishoudkunde te moeten koopen, wij zouden welligt den boekhandelaar, die er ons eene aanbood, een en andermaal toevoegen: ‘ik verwacht beter, mijnheer!’ in de hoop, dat hij met Blanqui voor den dag zou komen. Het is waar, de titel van n^o. 2 (want wij zullen nu verder de werken onder hun nommer aanduiden), dien het bepalende lidwoord eene diepe beteekenis schijnt te geven, deze titel, zeggen wij, in verband met de lange lijst van geleerde werken, voor het eerste hoofdstuk geplaatst, doet aan een quintessence denken, die niet veel verschilt van het ὄντως ὄν; maar om eene wetenschap te destilleren en te zorgen, dat er niets dan fijne geest overblijft, die uw geheele wezen, zoodra ge er den neus aan ophaalt, doordringt, daar zit hem de knoop, en die is, dunkt ons, door den schrijver van n^o. 2 niet behoorlijk losgemaakt.

Van knoopen gesproken, eigenlijk is er ook door den schrijver geen gelegd, of het moest de titel zijn, die, door van de geschiedenis te spreken, een probleem ter oplossing heeft aangeboden, waarvoor de schrijver, bij eenig nadenken, zelf wel terug zal deinzen. Wij althans hadden gewacht, dat hij, als nog niet bekend door een eigen systeem, in eene nadere ontwikkeling zou zijn getreden van hetgeen hij onder staathuishoudkunde verstond en van hetgeen zij worden moest en langzamerhand in den loop der eeuwen geworden was. Men had dan, in zijn stelsel althans, een onbedriegelijken toets gehad, waaraan men de afwijkingen van en de terugkeeringen tot de ware staathuishoudkunde had kunnen beproeven. Thans valt de schrijver, zoo als men zegt, met de deur in het huis en noemt eenige bijzonderheden op, waaruit moet blijken, dat de ouden wel geen wetenschappelijk stelsel kenden, maar dat men toch bij hen reeds sporen aantreft van hetgeen daar nu toe behoort. Waarlijk, men weet niet waar men het eind aan moet vastknoopen, als wij reeds in de eerste regels lezen: ‘Bij de ouden is de aanvang van den draad, dien wij zullen volgen, en het is te regt opgemerkt, dat de waterleidingen en groote wegen te Rome of de inrigtingen der Grieksche kolonien, en vele van Solons wetten, niet behoefden onder te doen voor vele hedendaagsche instellingen.’ Wij meenen althans, dat de gave der divinatie in geene geringe mate hem eigen behoort te zijn, die zoo maar in ééns het verband zal doorzien van de waterleidingen en groote wegen te (?) Rome en de Staathuishoudkunde. Gij bevindt u gedurig in den toestand van iemand, wien men geheimzinnig toeknikt, terwijl men zegt: ‘gij weet wel, wat ik meen;’ maar dikwijls hebben wij gevoeld, dat wij schaamrood werden, en dat ons de woorden op de tong zweefden: ‘Mijnheer! wij wilden van u zelven wel eens bepaald vernemen, wat ge eigenlijk meent.’

[p. 25]

Veel gelukkiger in dit opzigt komen ons de schrijvers van n^o. 1 en n^o. 3 voor geslaagd te zijn. De laatste spreekt niet van de geschiedenis maar louter van geschiedenis, en beperkt haar voorzigtiglijk tot Europa. Al dadelijk gewaagt hij van de wetten over den arbeid, de voortbrenging, de verspreiding, het verbruik en de wedervoortbrenging der rijkdommen, als van eeuwige waarheden, die de staathuishoudkunde leert, en werkelijk doet hij zien, dat hare geschiedenis niets anders is dan een tafereel van de eerbiediging en miskenning dier wetten. En wat n^o. 1 betreft, zijn titel komt behalve dat ongelukkige bepalende lidwoord met dien van n^o. 2 vrij wel overeen, maar wij hooren dadelijk den meester in het vak rekenschap geven van zijn werk, den man van zelfstandig onderzoek, die op zijn eigen terrein de wording der wetenschap heeft bespied, en tot in hare laatste ontwikkeling nagegaan, den geleerde, die niet maar wat aan de staathuishoudkunde gedaan, maar die er in geleefd heeft en er waarlijk in t' huis is geraakt.

Wezenlijk verschilt ook de indeeling, door de schrijvers voor hunne geschiedenis gekozen. N^o. 2 volgt de gewone voor het onderwijs in de Algemeene Geschiedenis, namelijk die in oude geschiedenis, middeneeuwen en nieuwe geschiedenis. Deze indeeling nu heeft voor de beide eerste gedeelten, onzes inziens, weinig bezwaar, maar zij stoort voor het laatste en belangrijkste deel aanmerkelijk het overzigt over den gang der ontwikkeling van de Staathuishoudkunde; want weggesleept door den loop der wereldgebeurtenissen, splitst hij de geschiedenis der wetenschap in eeuwen en ten laatste in gedeelten van eeuwen, die telkens bijwerkende voor de onderscheiden volken van Europa; waaruit voortvloeit, dat de groote feiten, die min of meer over geheel de beschaafde menschheid invloed hebben geoefend, veel minder krachtig onze ziel treffen, dan wanneer zij hunne plaats erlangen in eene zelfstandige geschiedenis der Staathuishoudkunde. Wij hebben er niets tegen, dat ook van deze tijdrekenkunde en aardrijkskunde de regter- en de linkerhand zijn, maar zij zelve moet toch overal op den voorgrond treden en, gelijk in de algemeene geschiedenis, zoo willen wij ook hier en vooral in de nieuwere geschiedenis, steeds personen of feiten aan het hoofd zien geplaatst, die aan nieuwe stelsels of aan belangrijke wijzigingen daarvan herinneren. Maar nu vergelijke men eens het register op den Inhoud in de beide andere werken met dat van n^o. 2 en ik geloof, dat men het met ons eens zal zijn, dat zoo de laatste slechts, althans in de nieuwere geschiedenis, tijden en plaatsen heeft aangeduid, de beide andere, en vooral n^o. 1, ons in groote omtrekken een beeld schetsen, waarvan reeds de gelijkenis niet meer te ontkennen valt.

Er heerscht dus, naar onze meening, in opgaaf van titel en inhoud en de toelichting daarvan in n^o. 2 eene onbestemdheid, die ons het werk met een zekere beklemdheid deed in handen nemen. Inderdaad, de indruk, dien het lezen er van op ons heeft gemaakt, is niet veel sterker geweest dan die van schrift op het water. Het ontbreekt ten éénemale aan een vasten gang in het werk, zoodat de staathuishoudkundige bijzonderheden, die ge vermeld vindt zonder stelselmatigen zamenhang, u voor de oogen zwieren als de vertooningen in een tooverlantaren. Wij zouden het Oedipus te raden geven, als hij het boek kon lezen, om ons aan het einde te zeggen: ‘dit of dat is nu de

[p. 26]

staathuishoudkunde, waarvan ik de geschiedenis gelezen heb.’ Wel zou hij kunnen zeggen: ‘ik geloof, dat er in de staathuishoudkunde van belastingen en privilegien en hunne werking en van verbodswetten en beschermende regten en nog heel wat andere zaken gehandeld wordt.’

Het zou inderdaad verdrietig zijn, deze aanklagt met bewijzen te staven. Men neme het boek in handen en spreke ons tegen, als men durft. En was het nog maar alleen onbestemdheid, die ons gedurig verwarde, wij zouden het daaraan toeschrijven, dat de S. geen eigen systeem heeft en dus vele dingen opneemt omdat ze nu eens tot het onderwerp behooren, maar waaraan hij zich gewacht heeft, de hun toekomende plaats aan te wijzen; doch onze voornaamste grieve is de verregaande slordigheid, (men vergeve ons de hardheid van het woord), waaraan hij zich heeft schuldig gemaakt. Wij gevoelen met leedwezen, dat we voor deze beschuldiging een en ander bewijs dienen bij te brengen. Die zijn inderdaad niet ver te zoeken. Wij gaan met stilzwijgen het artikel: Hebreën voorbij, schoon daar reeds vrij gewaagd gezegd wordt, dat onder hen geen privilegien waren in zake van belastingen en zeer onjuist uit de verkwisting van Salomo besloten wordt tot de genoegens, die zich de wijze priesters verschaften voor hetgeen tot verheffing van de godsdienst werd opgebragt en eindelijk van het goud gerept wordt, dat onder dien vorst te Jeruzalem zou zijn geweest als steenen; wij staan ook niet stil bij het art. Perzen, schoon daar van het regt der munt gesproken wordt, dat de koning zou bezeten hebben even als bij ons; schoon er van een staatsmonopolie gewaagd wordt, op de Perzen geheven en bestaande in de bevochtiging hunner landerijen, alhoewel deze bijzonderheid alleen van eene vlakte geldt, die vroeger den Chorasmiers behoorde; eindelijk schoon er van de visscherij in het kanaal (?) gesproken wordt, waarmeê denkelijk die in het Egyptische meir Moeris bedoeld is; wij slaan ook het art. Carthago over, waar o.a. verkondigd wordt, dat Carthago wel sterker was dan iedere harer dochters, doch niet sterk genoeg, om ze vereenigd de spits te bieden, en dat het grootsche gebouw door eigen zwaarte instortte, en waar verder van Aegyptische geestelijke heeren en van Angela (l. Augila) spraak is; in het voorbijgaan stippen wij ook slechts de belagchelijke fout aan, die de S. pag. 38 heeft begaan, waar hij, bij wijze van compilatie, over het capitularium de Villis van Karel den Groote willende spreken, dien titel vertaalt: over de steden, en dominia hoogst waarschijnlijk overbrengt door Staten en onder het Vinum in bona mittant vascula van een vervoer van wijnen gedroomd heeft: liever ontleenen wij een voorbeeld van verregaande slordigheid aan een later tijdvak, dat daarom zeer zeker aan allen beter bekend is. Wij lezen dan bladz. 129 letterlijk: ‘Lodewijk XV werd in 1723 meerderjarig, aanvaardde de regering en de hertog van Orleans, de vroegere regent, werd minister. Na twintig jaren (!) dezen post te hebben bekleed, stierf hij en werd door den kardinaal de Fleury opgevolgd, die tot 1763 aan het bestuur is gebleven. De nieuwe minister.... liet het land, in vrede en rust, de voordeelen genieten van zijnen handel en industrie.... In dien tijd valt de oorlog met Frankrijk voor... enz... Tijdens het bestuur van den hertog de Noailles stond John Law een Schot van geboorte op.’

Het smart ons, dat wij ons verpligt gevoelen, op dergelijke fouten te wijzen

[p. 27]

en er bij te voegen, dat haar getal legio is en hier het: quaqua tetigeris ulcus, zijne volle toepassing heeft; maar nog meer smart het ons, dat overdreven zucht, om van de staathuishoudkunde eene propaganda te maken, de loftrompet heeft doen steken over een onrijp werk, dat slechts in staat is, om halve of zeer onjuiste denkbeelden over die wetenschap bij te brengen. Men duide ons niet ten kwade, dat wij verder van n^o. 2 zwijgen en vergunne ons, om zoodra wij het tweede deel van Blanqui zullen hebben ontvangen, over n^o. 1 en 3 nog in eenige nadere bijzonderheden te treden.

C.