De Tijdspiegel. Jaargang 9

[p. 356]

Letterkunde.

Oude wijsheid in een nieuw kleed.

Duizend spreuken der oudheid, voor den zoon der negentiende eeuw. Staat-, zede- en huishoudkundige lessen en voorschriften van Pythagoras. Amsterdam, H.J. van Kesteren. 1851.

De oude Minerva heeft hare groote garderobe, evenzoo als onze adellijke dames, en werd sedert zesduizend jaren altijd gekleed, verkleed - ontkleed wil zij zich niet gaarne vertoonen; ten minste niet ‘hier beneden,’ voor de oogen der menschen die nog niet geheel rein en helder zijn. - Telkens komen de gepatenteerde heeren wijsgeeren, en draperen haar naar den eisch van den tijd en de behoefte der geslachten, - en daarom zoude men de geschiedenis der wijsbegeerte bij een kleedermakers-album vol modeplaatjes kunnen vergelijken, - maar de oude Minerva steekt er toch altijd in, en als zij zich vertoont: - patet Dea! - de godin verschijnt. - Oude wijsheid is derhalve geene mindere wijsheid dan nieuwere dito, en ducht den toets der waarheid niet, - alles wat hier het vorstelijk zegel draagt wordt als echte munt aangenomen. - De Salomo's van alle eeuwen behouden hun goed regt, al zijn de troonen waar ze op zaten ook vermolmd, en de natiën die zij beheerschten diep onder den grond. - Oude wijsheid, te midden der nieuwere, gistende, woelende, kokende, overkokende wereld en maatschappij, klinkt des te zuiverder, omdat alle partijdigheid vóór-, of ingenomenheid tegen den leeftijd hier ontbreekt. - Als Salomo, en de spreukenman Sirach, en het Boek der Wijsheid tot ons het woord rigten - of, op den heidenschen achtergrond, Solon, de zeven wijzen, en vooral de oude zwijger Pythagoras, dan weten we ten minste zooveel, dat ze b.v. niet aan de zijde van den lieer Groen, Doedes, Mackay, of aan die van de Groninger of eenige andere liberale school staan, - dan weten we vooraf, dat ze zich volstrekt niet bekommeren over de kolommen van de Tijdspiegel of van de Nederlander, over de Wekker of de Vereeniging, dat ze geene partijmannen zijn - en daardoor wint de oude wijsheid, die volstrekt onpartijdig is en blijven moet, het ons allen af, en mag des te eer gehoord worden. - Oude spreuken zijn veelal kleine schatkamers der eenvoudige, ongekunstelde wijsheid, - de kinderlijke natuurlijke taal van een helder hoofd en onbedorven hart, en zelfs de hier en daar nog altijd ‘verdoemde,’ heidensche wereld, met haar ongelukkig nederplofsel (chemisch) van ‘blinkende zonden,’ komt tot den onbevooroordeelden die de waarheid alom zoekt, even ernstig als vriendelijk terug, en ziet somtijds wel eens met een

[p. 357]

glimlach op de moderne wijsheid neder, die het spoor bijster is geraakt, en de narrenkap draagt.

Met één woord - heldere, lichtende, kernachtige gedachten, zoo als de oude wereld die aan de nieuwere aanbiedt, behouden eene eigendommelijke waarde, en brengen hare eigene legitimiteit als op het voorhoofd geschreven mede. - Reeds zeer vroeg heeft men uit de overgeblevene fragmenten dier heidensche wijsheid bloemlezingen zamengesteld. - Hoe vele spreuken en gedachten uit die eeuwen, waar geen licht der Openbaring blonk, zijn in de schriften onzer oudere letterhelden overgevloeid? - Spieghel, Cats, Huygens! - en om onder de naburen slechts een' enkele te noemen: Michel de Montaigne! - hoeveel heidensche loten op Christelijken stam geënt! - Inderdaad, er ligt in dien spreukenrijkdom uit den Griekschen bloeitijd, eene frischheid, eene kracht, eene originaliteit, - somtijds een ongezochte humor, waarnevens velen onzer vooze, sentimentele, dorre, strompelende geest- en vernuft-produkten niet voordeelig optreden, - de naïveteit der oude wereld is als die onzer kinderen - somtijds, waarheid en een heldere blik, - terwijl de jonge heeren en jonge dames, later, verbazend wijs-verwaand en gekunsteld-wijs spreken en handelen, en niet meer herkend kunnen worden,

Er bestond reeds voor zeer vele jaren, - welligt vóór de 15^de eeuw, - eene verzameling der spreuken van Pythagoras, den meest beroemden wijsgeer, die, ook als een praktikus, eene ‘school’ vormde, men had voor eene school in den ouden tijd nog meer over dan in den onzen, - zoo was b.v. de Pythagorische, de Eleatische, de Stoïcijnsche school nog iets geheel anders dan die van Schleiermacher, Hengstenberg, of van ons goed en braaf Groningen. - De voorganger werd spoedig het levensbeginsel van eene wijsgeerige secte, - de meester had gesproken, bijna evenzoo als men in lateren tijd heeft gezegd: Rome heeft gesproken! - Er kwam een eigenaardige wijsgeerige cyclus, - er kwam een krans of kring om de maan, - er kwamen bij-zonnen en bij-manen, - en derhalve, moesten er mede wijsgeerige spreukenverzamelingen ontstaan, die echt en onecht goud bevatten. - Zoo vindt ge de spreukenverzameling van Salomo's wijsheid - waarschijnlijk mede eene bloemlezing der contemporains; zoo kwamen er ook Pythagoriana ter wereld, - en men heeft den wijsgeerigen cyclus van dezen wijze der oudheid meer en meer uitgebreid, en er zekerlijk ook allerlei vreemde bestanddeelen in opgenomen.

Eene dergelijke pseudo-Pythagoriaansche bloemlezing wordt ons hier weder aangeboden, als in gedaanteverwisseling en herdruk, - (dus ook als echt Pythagoreër) - onder den titel van Duizend spreuken der oudheid. - De voorrede is, zoo als meest elke voorrede, eene aanbeveling van het werkje, en neemt een paar woorden over uit zeker maandschrift over Pythagoras en zijne leer en rigting. - Deze zullen intusschen nog veel beter gekend en beoordeeld worden uit de spreuken zelve, die behoorlijk genommerd voor uw geest defileren, en niet schromen de revue der negentiende eeuw te passeren. Voor allen, die dit millenarium bezitten, of ergens zien liggen, of ter leen hadden, - zal de bloemlezing een huis-, een hand-, een tafel-boekje geworden zijn: de naïeve puntigheid, - de staatkundige onverniste waarheid, - de dikwerf streng zedelijke opvatting van het huiselijk leven, - de pligt van den

[p. 358]

wetgever, en niet minder van het volk, - alles treedt u op eenmaal in het korte, krachtige spreukenkleed verrassend te gemoet. - Gij vindt hier de oude Minerva meermalen - en negligé, - dan weder met helm en lans, dan met eene geeselkoord, dan met een' spiegel dien ze nooit uit de handen legt. - Gij zult bij deze duizend spreuken ten minste honderdmaal aan den eerste onder alle spreukenmannen, aan Salomo, denken: ‘niets nieuws onder de zon!!’ maar ge zult ook alles in uwen tijd niet zoo gaaf dadelijk toestemmen; dat behoeft immers ook niet? Pythagoras en zijne vrienden zouden zekerlijk tegen zeer vele stellingen en opiniën onzer eeuw ook dapper protesteren, als ze terugkwamen; als ze welligt eenige weken aan sommige hoogescholen - hospiteerden, - of eenige staatkundige vergaderingen te Parijs, te Weenen, te Londen, - of waar ook - als diplomaten uit de voorwereld, bijwoonden. - De lezing dezer duizend spreuken, zal niemand veel kwaad - menigeen veel goed doen: - de humaniteit, de naïeveteit der oude wereld, al schijnt ze hier en daar iet of wat boersch, - is niet ongepast, en niet nutteloos bij onzen over- en overgecultiveerden maatschappelijken toestand. - Wij gelooven, dat de uitgever en de latere bewerker van dit duizendtal spreuken zeer goed gezien hebben, om ze nog eens, eenvoudig en net gedrukt, en zeer goedkoop - dat behoort zóó, als men oude wijsheid aan nieuwe menschen verkoopt, - in de wereld te helpen. - Niemand onzer waarde verstandige lezers zal ons hard vallen, als we nu tot bewijs en tevens tot versnapering uit deze bloemlezing eene kleinere bloemlezing aanbieden: - een vijftigtal. - Als ze u aanstaan, betaal uwe 50 cents, - ('t staat gelijk en pari met een paar kop chocolaad of bouillon in de restauratie, - en één paar handschoenen kost nog tweemaal zooveel) en maak u meester van de u ontbrekende - 950 stuks.

Zoo op den morgen van den dag, waarop gij u hebt voorgenomen eenen boom te vellen, de bijen er hunne honigraat in vestigen, werp alsdan de bijl uit uwe handen.

Wacht u voor eenen bestuurder, die wijzer waant te zijn dan de wet.

Zeg niet dat gij vrij zijt, als gij uw voedsel niet zelf kunt kiezen.

Onhandige ruiters leeren aan hun paard de kniën strekken om hetzelve te bestijgen. - Bestuurders! vernedert het volk niet om het gehoorzaam te doen zijn.

Vriend der stilte! ontvlugt het huis eener bejaarde praatzieke vrouw. - Hoe meer de amandel verdroogd is en zich rimpelt, zoo veel te meer rammelt hij in zijne schil.

Verberg uwe jaren niet door uwen baard weg te nemen.

Neem om uwe oude dagen te ondersteunen geenen anderen stok, dart van den boom door u in uwe jeugd geplant.

Verbrand de krukken niet, die u in tijd van zwakte hulp hebben verschaft.

Zend uwe wenschen naar de school der behoefte.

Vernacht niet bij eene natie, welke zoo overbeschaafd is, dat bij haar de pligten achterstaan voor de wellevendheid.

Kies een grein gezond verstand vóór een pond geleerdheid.

Bestuurder! ontzeg bij de eerste kenteekenen eener volksbeweging de openbare bijeenkomsten aan de vrouwen en aan de slagters.

Mannen! zijt het schild der vrouwen. - Vrouwen! weest de gordel der eer uwer mannen.

[p. 359]

Jonge en tevens schoone meisjes! vraagt aan de werkzame bij, of de bloemen nergens anders toe dienen dan om ruikers te maken.

Wees evenmin gevoelig voor de toejuiching of voor het gemompel der menigte, als voor het gebrom in eenen bijenkorf: het is dezelfde zaak.

Wanneer gij twee twistende gelieven ontmoet, ga voorbij. Ontmoet gij twee twistende echtgenooten, blijf staan.

Vraagt gij wat eene Natie behoeft om innerlijk vrij en van buiten af geducht te zijn? Brood, zout en goede wetten.

Raadpleeg veeleer de zon dan den zonnewijzer.

Tracht eenen vriend te verkrijgen, ten einde er iemand zij, die het regt hebbe u te berispen, wanneer gij kwaad doet.

Zoo gij uwen vriend iets te verwijten hebt, wacht dan niet tot den anderen morgen; want zoo gij des nachts sterft, dan zoudt gij uwen vriend verlaten, zonder dat hij zich voor u had kunnen regtvaardigen.

Wees liever ezeldrijver dan bestuurder van een onwetend volk.

Verbied aan den priester om wapenen achter het altaar te verbergen.

Kunstbeminnend volk! draag voor het minst zorg dat de reiziger in uwe woonplaats niet meer standbeelden dan menschen vinde.

Bestuurder! leer het roer met beide handen, links en regts, besturen.

Overval eene vrouw niet met uwen raad, wanneer zij danst.

Geef in den winter huisvesting aan de vogels, wier zang uwe werkzaamheid vervrolijkte of uw genot in de andere jaargetijden verhoogde.

Geef aan de grafplaats der vroeg gestorvene kinderen den vorm eener wieg.

Vertrouw op de liefkozingen van uwen hond, maar niet op de gunsten des volks.

Oordeel niet over den kemel, noch over den mensch, wanneer zij verliefd zijn.

Wees niet gelijk aan de rups: kruip niet aan de voeten van den Vorst of van het volk, om het regt te hebben eenmaal vleugels te dragen.

Ga niet achter een paard, noch vóór het volk.

Betracht den mensch - niet de menschen.

Om de deugd des te beminnelijker te doen zijn, zoo schenke men haar de sekse der vrouw. - Vrouwen! toont u deze hulde waardig, zij is de schoonste die men u konde geven.

Wees geen staatsman, zoo gij niet verscheidene paarden te gelijk kunt mennen.

Mistrouw de vrouw, die onmatig lacht. Het geluid van de hyëna gelijkt dikwijls naar een schel gelach.

Bestuurder van een vrij volk! eerbiedig de geheimen der huisgezinnen; onderhoud geene bespieders, het zijn de zwaluwen in de huizen.

Omring u met schoone beelden, ten einde grootsche denkbeelden te kunnen vormen; de gedachten der menschen zijn gelijk aan de kleuren, welke hun bestaan aan de stralen van het licht zijn verschuldigd.

Zoo men u vraagt: wat is de dood? Zeg dan, de ware dood is de onwetendheid. - Hoeveel dooden zijn er niet onder de levenden!

Verdraag den tegenspoed: de tegenspoed en de winter maken de menschen en de Chelidonische vijgen rijp.

Veroorloof u geene andere ledige bladen in uw leven, dan die de slaap openlaat.

Laat uwe gedachten onder uwe tong rijpen.

Zie de gebreken van eenen grijsaard

[p. 360]

voorbij. - Kan men het ijzer breken als het gekoeld is?

Bestuurder! de wet is uwe wettige vrouw; laat u liever van haar scheiden, dan te gedoogen dat een elk zich van haar, als van eene geriefelijke vrouw bediene.

Staatsman! zorg dat uwe wetten niet geboren worden met behulp van verlostangen.

Hecht niet te veel waarde aan eenen gemeenebestelijken regerings-vorm. - Dikwijls bestaat het geheele onderscheid tusschen een koning en eenen volksbestuurder slechts dáárin, dat de eerste dwingeland is in zijnen eigen naam, de andere in naam der wet.

Dat uwe ooren gelijk zijn aan eene wan. Bewaar het goede graan en geef het onvruchtbare aan den wind over.

Vrouwen! onthoudt u van doorschijnende kleederen, zelfs in uwe binnenkamer.

Ontvang de volksregering niet uit de handen van eenen koning. - Eene zoo aanzienlijke gift, zoo geheel boven het bereik van het meerderdeel, is verdacht.

Wees de laatste, die uwe eigene waarde kent; verneem haar niet dan van anderen.

P.S. Vergeet niet, zoo als gezegd is, dat er nog 950 items ontbreken!

Spiritus Asper en Lenis.