De Tijdspiegel. Jaargang 9

[p. 190]

Gedenkschriften van Lola Montes, gravin van Landsfeld,
Uit het Fransch, door S.S. Eerste deel. Deventer, J. de Lange. 1851.

‘Pfui!’ speit Ihr aus: ‘die Hure da!’
göthe.

Wij houden het daarvoor, dat zeker voor vele gevallene - konden wij de geschiedenis van haar leven en hart lezen - verontschuldigingen zouden zijn in te brengen. Voor sommige karakters zijn op enkele punten de wegen des goeds en des kwaads als door een hairbreedte gescheiden. Zelfs anders edele hoedanigheden kunnen mede als zamenspannen tot der ongelukkige verderf en noodlottig worden voor eer en deugd. Wat was er van ons geworden misschien, indien lust en gelegenheid elkander noodlottiger hadden ontmoet? Eén oogenblik van zwakheid, van zwijmel aan 's afgronds rand; en wiens oog peilt de laagte, waartoe de mensch, de vrouw kan zinken? Zoo was de struikeling dikwijls even gemakkelijk, als de val diep en de terugkeer moeijelijk was. - Het woord: ‘haar zal veel vergeven worden, want zij heeft veel lief gehad’, uit den mond van Hem die wist wat in den mensch was, zal, hopen wij, hoezeer van en tot ééne, niet maar vóór eene gesproken wezen. Van die zijde mag menig misdadig maar ook berouwd leven bereids in dit leven zijn geboet en uitgestraft. Wij hebben zulke gedachten gekoesterd, en het: ‘wie van zonde vrij is, die werpe den eersten steen op haar’, heeft ons voor den geest gestaan bij de lezing dezer Gedenkschriften; wij houden daarop het oog, nu wij de pen ter hand nemen om onze gedachten daarover mede te deelen.

Of zou zij geen medelijden, slechts harde veroordeeling vinden, zij, de hartstogtelijke, zinnelijke, vroeg verwaarloosde en losgelatene? - Wij hebben dat ontwaard, toen wij, na het doorworstelen van de met Fransche springerigheid geschreven voorrede, de levensgeschiedenis van het meisje gadesloegen, hier en daar den inwendigen mensch bespiedden. - Immers, hoe veel eerzucht in de openbaarmaking van hare gemeenheid! Die overdrijving in hare beschouwingen, - welke excentriciteit! Die levendigheid van geest! waarmede zij de gewigtigste zaken effleureert, - hoe na ligt daar de uiterste ligtzinnigheid! Hare verkeerde beschouwingen aangaande pligt en betamelijkheid, hare scheve opvatting van het heiligste dàn ook als zij ernstig wil wezen; - hoe was dit alles als een bodem waarin, bij een temperament als het hare, lust en zonde welig konden tieren, toen de verleiding daarin hare zaden wierp. Zij was eene dergene, die aan de steile helling werden gevoerd, waar het neêrstorten in schande en ellende gedeeltelijk misdaad blijft, maar ook gedeeltelijk ongeluk wordt. Zij was eene van die - nam zij ook hare plaats in aan de zijde eens konings en schitterde zij ook in de salons en onder de grootsten des lands (Voorr. blz. 19). - Vroeg viel zij, bezoedeld door eenen eersten misstap, dien zij niet had geweten (?), om dra haar verleider te bedriegen, verleidster te worden; de zelve geschondene schendt weldra de elders heilige banden. Dit een en ander deelt de gravin van Landsfeld (de prijs

[p. 191]

des kwaads is hoog geweest) ons in deze gedenkschriften mede, waarin zij ons haar wel zeer avontuurlijken levensloop beschrijft. - Doch hoe doet zij zulks? - Is zij de in haar eigen oog verlaagde, die van verre staat en aan hare borst slaat? Is zij de diep getroffene, die nokkend en verplet achter den Heer komt, zijne voeten besproeijend met tranen? Zien wij haar onder wigt van schaamte gebogen, met het rouwkleed der verlorene onschuld op de kaken, op zichzelve wijzend, anderen terugwenken van de paden die niet tot reinheid en rust voeren? - Niets van dit alles! Daar is onverschilligheid: de onbeschaamdheid spreekt in deze Gedenkschriften. Zij prôneert op het lijkenblanketsel van hoogheid en glans, waartoe haar gemeenheid haar bragt. Zij herhaalt het Rousseausche: ‘Ce livre dans ma main je me presenterai,’ - maar zij plaatst zich daarmede slechts voor de regtbank der publieke opinie. - Wat zal dezer oordeel zijn?

Wij schromen - een te verschoonend. Nog eens, wij hebben medelijden gevoeld met de ongelukkige, die geene moeder had, omdat deze haar zedelijk verwaarloosde, die schier geen God had, omdat zij Dien bij valsche godsdienstige begrippen bijna niet kende, - wie het ontbrak aan zedelijke gronden, omdat die bij haar niet werden ontwikkeld. Doch evenzeer hebben deze Gedenkschriften onze verontwaardiging opgewekt. Zij zegge vrijelijk, ‘dat zelfs de onstuimigste hartstogten het godsdienstig gevoel nooit uit het hart van haar, de Spaansche, hebben kunnen rukken;’ - het is er een gevoel en godsdienst naar. Het ellendig namaaksel eener godsdienst, die aan het Opperwezen en Jezus Christus galadagen en complimenten gunt, maar bij alle uiterlijkheid weinig meer wil doen dan God met de lippen eeren en van Jezus weinig meer wil hebben dan den naam - dat ellendig namaaksel van religie, zeggen wij, heeft dit godsdienstig gevoel niet tot leven laten komen, maar het veeleer gedoofd en gesmoord. Onmagtig ter opwekking was ook het formalismus der Engelsche kerk - had zij dit ook meer gekend en beter verstaan. - Wat kan ons hoeden en houden van menschelijke zijde dan heldere, vaste, met godsdienst naauw verbonden en daarin wortelende zedelijke begrippen, door de kracht des geloofs tot beginselen, door liefde tot God en Christus gesterkt en geheiligd?

En daarvan is Lola (Dolores) Montes verre, en verre wil zij daarvan wezen, naar 't schijnt. En daarom wordt God voor haar een betwijfeld onding, de pligt een spel, de liefde eene farce, de schaamte eene stuk geplukte, verflenste, weggeworpen bloem. - Daarom wordt die brillerende Emporkömmling, die blijken geeft van geestkracht en uitgerust werd met schitterende gaven naar lijf en ziel, - een schandvlek voor haar geslacht, - zie zij ook koningen aan hare voeten. Heil dan en eere der vrouw zelfs van den arme, die waakt en slooft, maar gade en moeder zich toont, der trouwe en edele, die in verborgen stilte tal van offers zich getroost, maar die aan de haren genoeg heeft en in de liefde zich zalig voelt, die hare levenstaak volbrengt.

Dat het werk op die wijze als het is opgesteld en bij den toon die daarin heerscht, eene treurige zedelijke strekking heeft, behoeft geen betoog. Het is niet genoeg dat men er les en leer en goeds uit kán halen; het een en ander moet daarin worden gegéven. En dit is in Lola Montes' geschiedenis geenszins het geval. Het zal zulks eens misschien wezen baars ondanks, - als de tegen-

[p. 192]

woordige danseuse haar rol wat verder heeft uitgespeeld en zij ouder, armer, wat meer algemeen veracht en wijzer is, als zij sterft...., of als zij, de gevallene, maar dan van harte - eene Magdalena wordt.

Wij danken noch den Vertaler, noch den Uitgever van zulke werken. Moge ook de speculatie eene voordeelige wezen; hooger achten wij hen, die pen noch pers daartoe leen en. Ongaarne zouden wij het tweede deel en misschien nog het derde ontvangen. - Met het laatste stuk van hare levensbeschrijving zou men ons welligt genoegen en velen dienst kunnen doen. Wij hebben aangeduid, hoe. - Zij, de danseres op openbaar toopeel, de door Kossuth verwaarloosde, versmade aventurière, wier ligchamelijke danspassen reeds het voorwerp zijn van de kritiek der menigte, moge de kritiek ondergaan voor hare schreden op den levensweg en de mispassen onder deze. De Nemesis heeft zich reeds vlugger dan de vlugge getoond. Zij is vallende, de vroeger gevierde eerzuchtige, - wier val diep kan wezen. Die Zeit ist eine strenge Buchhalterin. Zij is geene vrouw, eene onreine, die heilige betrekkingen niet acht. Wat is haar geloof, hare godsvrucht? - Daar moeten haar aarde en menschen en hemel en God haar ontzinken, tenzij het genadig worde verhoed.

Des Lasters Bahn ist anfangs zwar....

Doch geven wij 't in zij het dan ook gebrekkiger Hollandsch:

Het pad des kwaads is in 't begin

Een weg, wel schoon getooid.

Maar vreeslijk dreigt er het gevaar.

Aan 't eind, - wie werd zulks niet ontwaar?

Is rust en heil vergooid.

chonia.