De Tijdspiegel. Jaargang 9

Godsdienstig onderwijs.

Handleiding tot Christelijk godsdienstonderwijs voor jongelingen uit den beschaafden stand, inzonderheid aan gymnasiën en andere inrigtingen van opvoeding en onderwijs, naar het Hoogduitsch van Professor K.R. Hagenbach.

Er is welligt in den tegenwoordigen leeftijd geene zaak van zooveel belang voor de toekomst, dan het godsdienstig onderwijs: de grond van het welzijn van Staat en Kerk, de voorwaarde der humaniteit, ja het onderpand voor de rust en den vrede in de dagen, die komen zullen, - dat gevoelt en erkent men niet. - Dat

[p. 174]

sommigen dit levendig erkennen en gevoelen, weten we, en zien we zeer duidelijk, waar het vrij of minder vrij godsdienstig onderwijs de twistappel is geworden, waarmede zelfs de Staat en zijne organen (sprekende en schrijvende) zich ernstig bemoeit. Handleidingen, handwijzers voor het godsdienstig onderwijs, zijn er dan ook in groot getal; de nieuwere verdringen - zoo als bij de mode in de kleederdragt - de oudere, - de bibliographie der grootere of kleinere katechizeerboeken is reeds zeer uitgebreid - ook hier verschil van vorm en stof. - Onder die eigenaardige en merkwaardige handleidingen, vriendelijke gidsen voor den onderwijzer of prediker, die minder zelfstandig van nature zijn, mogen wij het boeksken des bekwamen, bij ons welbekenden Zwitserschen hoogleeraars niet voorbijgaan. Als een zeer fatsoenlijk, geleerd en hoogst beschaafd man, die op eenmaal tusschen burgerlieden optreedt, verschijnt dit handboekje nevens de gedrukte confraters in het vak; hij spreekt de taal der theologen, werpt er nu en dan een paar Grieksche of Latijnsche woorden onder, en haalt meermalen de Fransche en Duitsche godgeleerde bels en bons esprits (Pascal, Herder, Haman) aan. Dat is niet gewoon in een katechizeerboek: naar het oordeel van velen, al te fashionabel, al te modern, ja, wij zouden deze handleiding reeds veroordeelen, als te veel aanbiedende voor de beschaafde, te weinig voor de geleerde, de studerende jeugd, - eene populaire, zaamgedrongene dogmatika, met bellettristisch vernis. - Zekerlijk, de bestaande katechismussen en leerboekjes zijn van geheel anderen aard, dan dit professoraal werk, waarin de geleerde man, de smaakvolle bewerker der godgeleerdheid zich niet verloochent; - maar als ge het bepaalde doel, voor ‘gymnasiën’ in het oog houdt, kan dit handboek uitstekende diensten bewijzen; ja, voor meer ontwikkelde jongelingen, die tot de ‘studie’ opgeleid worden, zoude deze eigenaardige leiding, als een privaat leesboek, ongemeen nuttig kunnen gelezen en herlezen worden. Professor Hagenbach staat op de hoogte van zijnen tijd, - in korte schetsen, wel wat zeer zaamgedrongen, worden de godsdienst, de openbaring, de Heilige Schrift (boek voor boek, zelfs antiquarisch-kritisch, behandeld), de Kerk en hare belijdenis, de Christelijke geloofs- en zedeleer, de leer van God, de leer van den mensch, de leer van Christus en zijn heil, de heilsorde, de verwachting en beloften des Christendoms. Als ge nu nog altijd het ideaal of niet ideaal van de u bekende leerboeken hier voor den geest hebt, en u verbeeldt dat al deze stukken hier afgehandeld worden, in vraag en antwoord, telkens met de bewijsplaatsen voorzien, en daarmede - basta! - vergist ge u in allen deele. - Deze handleiding is professoraal: telkens een paragraaf, waarin het hoofd- of grondbegrip wordt aangewezen, meestal taal- en oudheidkundig, dan volgen, genommerd, de ophelderingen en toelichtingen, die inderdaad een schat, een rijken schat van wetenswaardige zaken bevatten, aanhalingen uit oude en nieuwe en zeer nieuwe schrijvers, puntige, kernachtige gezegden, schoone beelden, waardoor de beschaafde jongeling, die op meer wetenschappelijken bodem staat, buiten twijfel grootelijks wordt aangetrokken, - en daarom is dit allerbelangrijkst handboek voor hen, die op een hooger standpunt staan van beschouwing, zeer aanbevelenswaardig. - De hoogleeraar verzwijgt de kritische moeijelijkheden niet, somtijds gaat hij

[p. 175]

hier te ver; de geleerde schriftonderzoek ker kan zich hier wederom niet verloochenen, - maar juist om die reden zal deze leiding, door verstandige en zelfdenkende predikers, ook in ons vaderland, met zeer veel vrucht gebezigd kunnen worden; als wij zekere teedere ooren niet te zeer kwetsten, zouden we beweren, dat we hier eene elegante, moderne, fashionabele Theologie in nuce voor ons zien, - eene dame in het toilet der negentiende eeuw, die in de groote wereld behoort. Vele predikers zullen uit dit boekje van den hoogleeraar, altijd, 't zij met verlof gezegd, nog al wat kunnen leeren, of - als dit te beleedigend klonk voor de geleerde heeren - iets medenemen, dat ze onderweg vergeten en verloren hebben, - iets oprapen, dat hun - zij wisten het niet - op de heirbaan der geleerdheid is ontvallen,- en dat kan ieder Adamskind overkomen; - ja, het ware mogelijk, dat menige gedachte, menige stelling, menige ontwikkeling uit dit elementair boekske, in de respectieve preken der waarde broeders sans façon overvloeide, en daar ganschelijk niet misplaatst was, - men leze dus en onderzoeke. - Professor Hagenbach behoort voorts, en dat dient wel geweten en ad notam genomen te worden, evenmin tot de liberale, als tot de orthodoxe bewindsmannen in de godgeleerdheid. Hij tracht een godsdienstig gevoel met godsdienstige overtuiging te vereenigen, en is hier welligt eenigzins te schoomvallig, om bij zekere quaestieuse leerstellingen rondborstig voor den draad te komen; maar dit neemt den rijkdom, de veelzijdigheid zijner beschouwingen niet weg. - Een hoogleeraaris intusschen geen orakel, en geen onfeilbare gids, - evenmin als iemand, die ooit of ergens op deze planeet, handleidingen of katechizeerboekjes heeft geschreven, nageschreven of zaamgelapt. - Wij wenschten door onze korte aankondiging de opmerkzaamheid der gegadigden op deze handleiding te vestigen, - de heer Bouman heeft een zeer goed, en zeer moeijelijk werk volbragt, door de vertaling van des hooggeleerden populairen arbeid. - Zijne voorrede moet ge lezen - maar helaas! 't is al te waar, vreesselijk waar, wat er staat, blz. X: ‘Germanismen zullen in menigte worden aangetroffen, doch daarover verontschuldig ik mij niet. - Ik geloof niet, dat zij in een werkje als het onderhavige te vermijden zijn, en op theologisch gebied hebben de meeste toch reeds burgerregt bij ons verkregen.’ Met uw verlof, dat is eene gevaarlijke en valsche stelling. - Waarom zouden de germanismen niet te ontwijken zijn, zoodra men weet en erkent dat ze germanismen zijn? dan moeten ze juist vermeden. - De heer Bouman, die een verdienstelijk werk verrigtte, mag zulke stellingen nooit weder laten hooren, of hij zal voor een letterkundig congres teregt gesteld moeten worden, - maar zoo erg zal het vooreerst niet loopen; wij houden de naïeve zelfbeschuldiging van den vertaler, uit Christelijke liefde, voor eene - amende honorable.

Spiritus Asper en Lenis.