De Tijdspiegel. Jaargang 9

De Christelijke feestenkrans. Christelijk Feestboekje, door W. Francken Az., Predikant te Rotterdam. Te Delft, bij H. Koster en N.J. Overvoorde. 1852.

Wij hebben reeds vroeger, bij geleheid van de aankondiging van eenige werken tot de zoogenoemd godsdienstige letterkunde behoorende, een woord of wat gezegd ‘over de stichtelijke literatuur van onzen tijd’ (Tijdspiegel, Junij 1851), en onze bezorgdheid uitgedrukt, dat de vloed van die werken, die hooger en hooger rijst, overstrooming zou worden. Onze uitgevers schijnen die vrees, getuige zulks aankondigingen van - uitnoodigingen ter mede-arbeidingen aan - prospectussen voor boeken en tijdschriften van dien aard in menigte, al ware het niet, dat onze tafel, waarop werken bij hoopen op aankondiging wach-

[p. 171]

tende opeengestapeld liggen, ons dit schier schrikwekkend voor oogen hield - onze uitgevers schijnen die vrees, getuige dit alles, zeiden wij, niet te deelen.

Meer of minder net, soms slordiger naar het uiterlijk - althans voor onzen op elegance gestelden tijd, liggen zij daar, ons eene zorg, eene verontrusting, ge..... als wij ons zien om ze als eerlijk recensent, indien al niet ze ten naauwkeurigste te wegen en te wikken, toch ons daarmede genoegzaam bekend te maken om er een gemotieveerd oordeel over uit te brengen.

Wij hebben het Christelijk Feestboekje van den heer Francken te Rotterdam het eerst ter hand genomen. Minder om het nette en sierlijke van het boekske, een weinig omdat ons de spóedige aankondiging was verzocht; maar vooral, omdat het uitkwam vóórdat de rij der Christelijke feesten met den aanvang van 't kerkjaar werd geopend. - Daarmede toch treden wij een tijdperk in, waarin de Christelijke feesten elkander in digter drang volgen, even als in sommige streken des hemels de sterrenhoopen digt zijn gezaaid, terwijl ons elders plekken meer ledig voorkomen. Het is niet onze schuld dat we reeds een weinig te laat met onze aankondiging komen.

Het denkbeeld om eens meer louter stichtelijke beschouwingen van en op de Christelijke feesten te geven, die vroeger reeds meer uit geleerd kerkelijk oogpunt werden behandeld, lachte ons aan, even als wij eene Inleiding over de waardij der Christelijke feestdagen voor het Christelijk leven aan het hoofd van zulke beschouwingen, gelijk ieder zulks zeker zal, welgeplaatst rekenen en niet overbodig. Gelijk men de godsdienst en het godsdienstig leven - waarin sommige middeneeuwsche mystici de dwalenden reeds hadden kunnen teregtwijzen - meer als in enkele verschijnselen optredende beschouwde, en deze verschijnselen nog isoleerde. - zoo heeft men ook de Christelijke feesten te weinig in hun organisch verband beschouwd. Men heeft langen tijd zich vergenoegd met de enkele feiten te gedenken die de naaste aanleidingen waren tot dergelijke feestvieringen, en niet den Christus totus beschouwd, den geheelen Christus te weinig in het oog gehouden. Nog erger was het, dat men Christus dáár, waar eene koude, doodende neologie doordrong, geheel als vergat, en men nog ja een Kersfeest vierde, maar zonder dat daarop Christus geboren werd, - een Paaschfeest, maar zonder dat de Heer opstond, - een Pinksterfeest, maar zonder dat de levendmakende geest werd ontwaard, - terwijl elders alles wat velen van Christus wisten en weten wilden híerin bestond, dat Hij voor zondaren leed en stierf. - Veel is in dezen beter geworden, ook onder den volke; en dit goeddeels dank zij der stichtelijke literatuur! Men heeft Christus, den persoon des Heilands, meer naar waarheid leeren opvatten, Zijn verlossingswerk meer in zijn om vang en gewigt leeren beschouwen, vooral ook bij dieper inzigt der Bijbelsche waarheid, eene betere anthropologie en juistere voorstelling van de zonde.

En gaarne heeten wij welkom alles wat daartoe kan strekken en medewerken; hoe afkeerig wij anders ook mogen wezen van die soort van stichtelijke letterkunde, die als een gewiegel is van de eene godzalige uiting op de andere, als het wibbelen nu op het linkerbeen dan op het regter - en vice versâ, doch zonder dat men in kennis der waarheid iets vordert, of ook maar eenige nieuwe voor-

[p. 172]

stelling daarvan vindt, zonder dat er eenige aan- en ingrijpende gedachte daaromtrent wordt geleverd. Dat is den menschen tijd en geld ontfutselen, - misschien onschuldig, althans onopzettelijk; dat is den dommelenden een wiegeliedje voordreunen. Ook de stichtelijke letterkunde heeft hare roeping, om wat de wetenschap dienstigs vond ter versterking onzer overtuiging, ter verheldering der godsdienstige begrippen, ter opbouwing van Christelijken zin, onder het bereik des volks te brengen en tot algemeen eigendom te maken. Het is hare roeping te dringender in eenen tijd, waarin wezenlijke vorderingen in andere wetenschappen, maar ook oppervlakkige uitbreiding des wetens, wereldzin en aanmatigende twijfelzucht het meer dan ooit noodig maakt, dat de Christen leert rekenschap te geven van zijn geloof, dat de gronden waarop het rust in hem worden bevestigd en verbreed. - Wij vragen ja warmte, maar ook licht!

En dan is het ons welkom dat ook aan de eischen der schoonheid worde voldaan in vorm en voorstelling; hebbe ook de hoogste waarheid - en waar meer dan in den Bijbel zelf? - haar eigen schoon. - Wij ontmoeten gaarne beeld, vergelijking, combinatie, waardoor ideeën worden opgewekt, soms nieuw, treffend en verrassend licht over bekende voorwerpen wordt gespreid, eene voorstelling die waardig het heilige mag worden geacht, waarin kracht en gloed zich vertoonen.

Aan die eischen heeft de heer Francken goeddeels voldaan. In zijn Feestboekje straalt overal hooge ingenomenheid door met den Heiland der menschen, dikwerf ja doorgaans ziet men het pectus, quod disertum facit. Wij hadden in de Inleiding, waarin veel goeds over het leven van Christus in ons wordt gezegd, wel nog iets bepaalder aangewezen willen zien, hóe de opneming van Christus in ons plaats kan vinden, die dan de overgave aan Christus naar het in- en uitwendige ten gevolge heeft. Op blz. VII hadden wij een woord meer verwacht over het ontstaan der Christelijke feesten, indien men zulke aanwijzing niet bij ieder fèest wilde geven om niet al te didaktisch en te koud te worden, waar men warmte en gloed verwacht. Daar had men kunnen aanwijzen, hoe het op den weg des Christendoms lag om aan het Paasch- en Pinksterfeest der Joden, die voor den Christen hun belang als zoodanig moesten verliezen, eene nog wel wat verwante, maar toch hooger, geestelijker strekking te geven, hoe de overige feesten uit het Christelijk bewustzijn, door de historie gewekt, voortgevloeid, waarschijnlijk eerst hier en daar in gebruik geraakt, steeds algemeener en eindelijk instelling der Kerk werden (Neander, Gesch. d. Pfl. u. Leit. d. Kirche S. 137. Kirchengesch. I, 2. S. 341). Zeer fiksch stelt Francken de waardij der Christelijke feesten in het licht, door hunne verhouding tot het Christelijk leven aan te wijzen.

Achtereenvolgende vinden wij nu overdenkingen op het Kersfeest, den goeden Vrijdag, Paschen, Hemelvaart, Pinkster, over den Zondag, den Oudejaarsavond, Nieuwjaarsmorgen, Avondmaal. Gaarne hadden wij Christelijke ouders hooren vóórdenken ook bij gelegenheid dat zij een kind lieten doopen - iets wat zeldzamer wordt behandeld, en in ons oog inderdaad nuttig en noodig is. Het is eene invallende gedachte. Over het geheel zijn die onderwerpen doeltreffend behandeld. Veel goeds wordt den nadenkende aan - en in het hart gelegd,

[p. 173]

en ook óp het hart gedrukt en gebonden. Het praktische is niet vergeten. Er worden den geloovigen geene kussens onder de armen gebonden. Geen jeuzelen en beuzelen over eene lamme en verlammende genade, wordt dezer belang en onmisbaarheid voor den zondigen mensch ook in het oog gehouden. Wij prijzen het boekje volgaarne aan. Stichte en heilige het velen - niet enkel kranken en ouden, voor wie wij het als een geschenk dat welkom zal wezen in ruimte aanbevelen.

Tot een bewijs dat wij het ernstig, hartelijk, vriendelijk (dat mogen wij er immers van zeggen?) werkje hebben gelezen, ook..... onze aanmerkingen! - Waarom in de korte meditatie over het Kersfeest niet iets gezegd over de uitdrukking ‘Zoon Gods,’ als voor ons menschen aanduidende de naauwste, innigste levensgemeenschap, maar ondanks alle worstelingen der meest orthodoxe dogmatiek, geen volkomen denkbeeld gevende van de betrekking tusschen God en Hem, die kon getuigen: ‘Ik en de Vader zijn één!’

Drie feesten worden beurt om beurt het belangrijkste en gewigtigste genoemd. Zij zijn het alle.

Nu en dan stootten wij op wat vreemde, misschien onjuiste beelden, b.v. de kruiswoorden ‘kleinoodiën, geheiligd door Jezus bloed’ - mijlpalen en lichtbakens in den lijdensnacht - boven 't woest geweld der lijdenszee wordt mijne stemme bij God gehoord. - In de overdenking op het Paaschfeest, blz. 32: ‘Eer wentelde eene menschelijke hand eenen steen voor de oostpoorte des hemels, enz. - Of ligt het aan ons?

Hier en daar ook een germanisme. - Doch wat zie ik den splinter in 's broeders oog? - Den Zondag vonden wij uitstekend bewerkt, ook het Pinksterfeest. En toch liberaal in den besten zin van 't woord. Blz. 64-67 mogen zulks getuigen! - Het doet ons altijd goed, als hier en daar, - neen, als velerwege blijkt, dat eene ware, warme liefde jegens Jezus Christus, echte pieteit, minder hangt aan - maar soms wel gehangen wordt (en dit is doodelijk!) in - band en strop van een stijf en beklemmend dogmatismus eener benaauwende, toesnoerende orthodoxie der letter. Wij gunnen haar overigens aan ieder die haar wil en verkiest, mits men die orthodoxie maar niet aan anderen opdringe.

chonia.