De Tijdspiegel. Jaargang 9

Een Hollandsch woord, over Het Hollandsch woord aan zijn landgenoten, door J.A. Alberdingk Thijm.

Je maintiendrai.

Als een Hollander voor Hollanders schrijft, hoopt en wenscht hij verstaan, ten minste gehoord te worden, en daarom willen wij beproeven, of het woord, door den heer Alberdingk Thijm geschreven, ook door ons, onder de duizenden aan wien het gerigt is, wèl is begrepen. - Zijn vlugschrift behelst grootendeels klagten, over miskenning, verguizing, en misverstand; eene herinnering aan de verdiensten, welke hem billijk als letterkundige moeten toegekend worden blz. 5, 6, - eene verdediging van zijn afkeurend oordeel over zaken en personen blz. 9, 10; - eene herinnering aan vele verdienstelijke Katholieke geleerden en schrijvers blz. 11-16, - en ook eene betuiging van zijne sympathie voor Nederland, Oranje, en Nederlandsche nationaliteit: - derhalve eene expectoratie, een beroep op zijne landgenooten, om hem van verschillende zijden in zijne waarde te erken-

[p. 144]

nen - te rehabiliteren. - Tot zulk eene stemverheffing had de heer Alberdingk Thijm allezins regt. - Het doet hem eer aan, niet te zwijgen, waar hij van zoovele verschillende zijden is tegengesproken en aangevallen; wij kunnen, ons op zijn standpunt plaatsende, zeer goed begrijpen, dat hij de regten, ook de letterkundige regten, zijner geloofsgenooten voorstaat, en den aanval afweert - dat hij zichzelven van menige blaam tracht te zuiveren, en in zooverre is zijn woord een Hollandsch woord - maar, wij moeten intusschen met alle bescheidenheid en ernst hier de vraag in het midden brengen: - door wien die tegenspraak, die dikwerf te onbescheidene en grievende aanval, is uitgelokt? Ware de heer Alberdingk Thijm op zijn letterkundige baan, niet op de eene of andere wijze geinfluenceerd geworden, om de regten en de waarheden, die zijne Protestantsche landgenooten heilig en dierbaar blijven, aan te randen, zekerlijk zoude die tegenspraak niet vernomen zijn, ware er b.v. in die keur der gedichten uit de verschillende tijdperken der Noord- en Zuid-Nederlandsche literatuur, niet bepaaldelijk een hatelijk lasterschrift op den hervormer Luther, zeker niet bij toeval, geplaatst, - ware er van den heer Alberdingk Thijm, ter gunste der Jezuïeten geene brochure geschreven en gelezen, ware er door hem niet meermalen met een versmadenden glimlach op de Protestanten nedergezien, b.v. de persiflage der Amsterdamsche aansprekers, in een der vorige jaarboekjes - dan zoude men zeer zekerlijk den begaafden, zoo vlijtigen, letterkundige ongemoeid hebben gelaten, en hier en daar geen heirtogt tegen hem geopend hebben. - Wij zwijgen over de laatste zonderlinge producten, zoo als het Voorgeborchte, reeds al te zeer bekend. - Meende nu de heer Alberdingk Thijm in gemoede, en volgens zijne roeping als geleerde, als geschiedkundige, verpligt of gehouden te zijn, op deze wijze, zijne letterkundige baan te bewandelen, dan ligt het in den aard der zaak, dat de vrienden, die aan de andere zijde stonden, daar tegen opkwamen, bijna eenparig protesteerden, en zich zeer nadrukkelijk verzet hebben tegen deze aanranding. - Als de heer Alberdingk Thijm een billijk man is, en dàt vertrouwen wij, zal hijzelf de dringende noodzakelijkheid van zulk een verzet en tegenspraak moeten gevoelen en erkennen, en wij, - die overigens volstrekt onbekend zijn met den heer Alberdingk Thijm, - wenschen opregtelijk, dat er onder de talrijke protestantsche vrienden, welke hij, naar zijne eigene woorden, bezit, eenigen mogten gevonden worden, die hem eens bepaald en duidelijk op het zuivere protestantsche standpunt plaatsten en verhieven, die hem deden begrijpen dat de aanhanger der Hervorming in geen en deele verdragen wil of verdragen mag, om in zijne regten, zijdelings, met letterkundige behendigheid, of meer openbaar, aangetast te worden, en dat deze dan niet schroomt, om met den meesten klem zich te verdedigen, - evenzoo als de heer Alberdingk Thijm, als goed en opregt Katholiek, ook niet duldt, om in zijne kerk beleedigd te worden: - dat alles schijnt die Schrijver in zijn vlugschrift vergeten te hebben; hij spreekt, en niet zonder grond, van ‘grofheden en bloohartige vijanden, die hem den titel van Nederlander betwisten.’ - Wij vragen nogmaals: wie heeft daartoe aanleiding gegeven? wie aan den weg timmert moet aanmerkingen verwachten, en zich niet verwonderen, als men niet alijd in zijne opinie deelt: - daarover moet men zich intusschen niet boos maken of drei-

[p. 145]

gen, maar op bedaarde, wetenschappelijke gronden, zijne verkrachte regten laten gelden. - Wij gelooven, dat, als de heer Alberdingk Thijm degelijke, onwederstaanbare, on tegensprekelijke gronden, voor zijne stellingen aanvoert, - niet slechts visioenen, of middeneeuwsche legenden, of poëtische kunstvoorstellingen, of geschiedkundige excerpten, het betere of verstandige deel der natie hem gaarne zal hooren, zijne gronden toetsen, onderzoeken, aannemen of verwerpen; - maar, kordaat gesproken, de beschermer der Jezuïeten, de man, die den eersten Willem zoo eenzijdig, partijdig beoordeelt en helpt verguizen, welligt uit overtuiging - dat wenschen wij! - kan niet de volksvriend, kan niet een volksorakel worden: - daarom beweren wij, dat de heer Alberdingk Thijm, ook in dit vlugschrift, op nieuw toont zijnen tijd niet te begrijpen, en iets te willen en te begeeren dat onmogelijk is. - Er is te veel gebeurd, te veel gezien, te veel gehoord, om aan een terugkeer, zoowel in staat- als letterkundige betrekking, - naarde middeneeuwen te kunnen denken. - De mededeeling der klassieke stukken uit dien tijd mag, uit een zuiver geschied- en letterkundig oogpunt beschouwd, belangrijk blijven, - verder, verder, zal het menschelijk geslacht niet terugkeeren, - ja, wij achten en erkennen de waarde der pogingen van onze oudheidkundigen, van een Alberdingk Thijm, van een hoogleeraar Jonckbloet, van eenen archivarius de Jonge, en Scheltema; indien deze laatsten, Protestanten, intusschen hunne onderzoekingen en geschriften dienstbaar wilden maken aan het doel om bepaaldelijk de Katholieke kerk te verguizen, en zich daarop - stileerden, - wij zouden hen openlijk voor de natie evenzoo gaarne beschuldigen, en als onwaardige literatoren, hoe verbazend geleerd en betiteld ook, brandmerken, als van de andere zijde den Katholiek, die zijne studiën als wapenen tegen het Protestantsch beginsel gebruikt. Waarom brengen de beminde kunstbroeders deze en dergelijke waarheden aan den heer Alberdingk Thijm niet zeer ernstig onder het oog, opdat die band van vriendschap, die hen, zoo als wij lazen, nog verbindt, niet vroeg of laat geheel worde opgelost; want de letterkundige vriendschap sluit de hoogere liefde voor de waarheid niet uit - en daarin laat de Protestantsche Christen zich niet ongestraft beleedigen, evenmin als hij eischen kan, dat de Katholiek in zijne kerk, onbillijke, onbewezene aanvallen verdraagt. Het ware te wenschen, dat de letterkunde hier zuivere letterkunde bleve, en zich niet bemoeide met kerkleer of twistvraag, en bovenal geen nieuwen Jezuïetenstreek beging, om op het gebied van wetenschap en kunst het zaad van onmin en twist te strooijen - gelijk de Booze in de gelijkenis.

Wij gelooven tot dus verre, in onze opmerkingen over ‘het Hollandsch woord’ van den heer Alberdingk Thijm geene onbillijkheid of onregtvaardigheid en geene grofheden te hebben gezegd, en laten hem in allen deele zijn goed regt, zoo als wij wenschen het onze te behouden. Waarom, vragen wij, zouden onze letterkundigen niet in rust en vrede nevens elkaâr kunnen voortwandelen, is het juist niet altijd hand aan hand, dan toch zonder elkaâr op de teenen te trappen, of te stompen, of te tergen? Als de heer Alberdingk Thijm de middeneeuw in al hare phasen, vormen, en het verleidelijk dekoratief, van alle zijden aanbeveelt en vergoodt, de legende met zorg, wij hopen, ook met smaak bewerkt, de oude Nederlandsche letterkunde weder

[p. 146]

in eere brengt, - wie zoude zijne pogingen niet toejuichen? Maar indien ter zelfder gelegenheid de herborene en hervormde kerk wordt verguisd, en listig belasterd, de eer van waarachtig groote mannen bezwalkt, dan zal er tegenspraak en verzet zijn, - dan helpt geen klagend Hollandsch woord, - dan zullen de vrienden, zonder vijanden te worden, den letterkundigen antagonist zeer nadrukkelijk teregtwijzen, - en als zij dat niet doen, met waardigheid, bescheidenheid en kracht, verdienen zij den naam niet meer van vrienden der waarheid en Nederlanders, maar van bloohartige, lafhartige zwijgers! Wij voor ons, die deze woorden schrijven, zijn geen voorstanders van twist of veete, op welk gebied ook; wij voor ons gelooven, dat de letterkunde, noch Katholiek, noch Protesstantsch is, en bejammeren dien kleingeestigen waan, evenmin als de kunst, ja evenmin als de godsdienst, die eenmaal, boven alle partijen, hare laatste zegepraal zal behalen, wanneer de waarheid gevonden is, en aller oogen geopend zijn. Om die redenen zullen verstandige, weldenkende landgenooten, den heer Alberdingk Thijm gaarne hooren, als hij - Hollandsch - spreekt, hem niet afwijzen, als hij de waarheid met hen en met ons zoekt, zijne eigenaardige begrippen zooverre (dikwerf met een vriendelijken glimlach) laten rusten, als die waarheid er niet door aangerand wordt, en wel overtuigd zijn, dat er ook in het kerkelijk leven ‘binnen en buiten de muren van Ilium gezondigd wordt;’ maar eene flaauwhartige toegevendheid, op grond van letterkundig bentgenootschap, van de andere zijde - neen! deze zoude de heer Alberdingk Thijm evenmin verwachten als wenschen.

Wij eindigen ons kort Hollandsch woord, en bidden den bekwamen letterkundige dien vrede en dat heil toe, waardoor hij aan zijne roeping, van welken aard ook, in het vervolg naar pligt en geweten zal kunnen beantwoorden.

philaletheis.