De Tijdspiegel. Jaargang 9

Eene selbstschau van den Tijdspiegel.

Misschien zullen straks enkele lezers met een weinig air malin, als ze weten, welk werk wij hier wenschen aan te prijzen, Selbstlob in plaats van Selbstschau willen lezen. - Toch zouden zij ons, wilden zij onze recensenten-eerlijkheid verdenken, onregt doen. Wij zeggen aán - hooren vin onze vrienden de waarheid dubbel gaarne; en liegen wil ik noch om - noch in - noch voor den Tijdspiegel, gelijk zoo min mogelijk daar buiten. - Een verslag van den inhoud des romans, die zijne plaats vond in de kolommen van dit Tijdschrift, zou hier nu wel zeer weinig op zijne plaats zijn. Immers, wij hebben reeds kennis gemaakt met vader en moeder Mispelboom, de eerste een vertegenwoordiger (altijd ongekozen en onafgevaardigd) van onze goede, stille, wat bekrompen misschien, maar in menig opzigt edelmoedige, dikwerf uitgelagchen, maar daarom geenszins belagchelijke eerzame burgers, - de laatste eene trouwe gade en huismoeder, diepgevoelig gelijk wij de vrouw gaarne zien, soms wat vrouwelijk heftig en hard. Wij hebben Pieterse, den makelaar en zijne dochter zien op-, den eerste ook áftreden; wij hebben kennis gemaakt met den doctor Bronaard, die beter recepten schrijft dan comparities belegt, beter zieken dan zaken behandelt. Wij hebben met D.D. Steltenhof en Bloemhart, met Klaas en zijn gezin (vooral niet te vergeten) omgang gehad, Lichtheid in het licht der opofferende liefde zien stralen. Wij hebben Jozef en Jodocus (volgens een vroegeren titel, de beide hoofdpersonen) zien - verschijnen. - Wij houden het er voor, dat oudoom Jakob het anders heeft willen maken dan Sterne in zijn' Tristram Shandy en Jean Paul in den Titan, en wij hier een polyproman krijgen.

En hoe vindt gij de familie Mispelboom met hare ap- en dependentiën? hoor ik van den lezer, die daarmede eene vraag herhaalt, mij meermalen gedaan. Is het wat interessants? Welk genre? Origineel of navolging?

Interessant, lezer? - Wat heeft UEd. zich daaronder gedacht? - zou een mijner voormalige professoren daartegen hebben gevraagd. - Als dit gezocht wordt in wonderbare, onverwachte incidenten, vreemde ontknoopingen, in horreurs waarbij men kippevel krijgt - leg dan gerustelijk (zie de Voorrede) het boek uit de handen. Dan adresseeren wij u aan Sue, of raden u om des noods lady Radchffe, nachtelijker, rammelender, stenender gedachtenis! uit den een en of anderen hoek op te schommelen. Zulke spokerijen vindt ge niet in de binnenkamer van een eerzaam kruidenier, die een weinig koopmanstrots, maar veel ongelukkige koopmansverlegenheid kent. - Maar is het u bekend dat in ieder menschenkind een hart en karakter zit,

[p. 141]

houdt ge er van om in den mikrokosmus van onzen inwendigen mensch (nog wat anders en meer innerlijks dan onze maag) leergierige blikken te werpen, lust het u om het hart, zoo als het in rapport wordt gebragt met hetalledaagsche leven, krachtig te zien werken, om daar nog wat andere, kunstiger, magtiger roersels te zien arbeiden dan hefboom en stoomkracht, wilt gij de fijne vezels van dat hart zien trillen onder den invloed van heilige aandoeningen, van benaauwende omstandigheden, of ook van onedelen hartstogt, dan ziet ge hier

.... ontsloten het gordijn,
Waar de kunst het leven volgt in schijn.

Wilt ge deugden en gebreken in haar onderlingen verborgen zamenhang zien, wilt gij op de laatste, vooral waar die ter ondeugd worden, snerpende slagen hooren vallen - als ge daarin belang stelt; dan kunnen wij u dezen roman als zeer interessant aanprijzen.

Welk genre? - Hier komt de Schrijver ons te hulp, bevestigend met zijn woord hetgeen wij bereids met een enkelen wenk aanduidden. Hij noemt het een hedendaagschen, burgerlijken, Nederlandschen roman. - ‘Plat, geplet, verplet,’ zullen sommigen zeggen, ‘een multipliceerende klimax van antiromantisch,’ denkend aan onzen industrieelen, smousachtigen tijd, aan ons land, misschien vol burgerzin, maar vast vol burgerproza. ‘Hoe kan het in iemands hersenen opkomen, om daaruit de stof voor een roman te ontleenen?’ - Het zou een echt prozaïsch woord zijn, getuigend, dat hij die het sprak, niet had - en zelfs geen denkbeeld had van den spiritus qui intus alit. De stof kunne tillen, verheffen; de dichter is 't die dicht - even als het avondrood berg en zee, maar ook den zandheuvel, en ook de kleihut kleurt. En dan moge in den roman alles tamelijk alledaagsch blijven, de hoogere gloed is er veelal over uitgegoten. Wij misten dien niet in den kelder van Klaas, in Mispelboom's binnenkamer, en soms over diens bakken met rijst en pruimen en koffij, - was het ook een Titanenwerk om dáár straalbreking te weeg te brengen, - werk, soms zelfs voor Lublink Weddik's krachten zwaar genoeg. - Maar soms ook.... juweelen van beschrijving, gestolen lichtjes vol effect, trekken miniatuurtjes waardig, het leven gedaguerreotypeerd, het hart bespied en de fijnste vezeltrekkingen vastgehonden en overgebragt! In het individu de denkwijs van standen, hun manier van zijn en doen trouwelijk afgespiegeld; hier en daar ook satire tot sarcasme toe, borend, snijdend, zagend - mogt het wezen genezend! - De lippende makelaar, die zijne dochter beschouwt als een te plaatsen partijtje, - Stientje, de fijngevoelige, door lot en menschen met harde hand in de ziel gegrepene, - moeder Mispelboom met haar zamenspannen tegen den vader, met haar schat van verborgen liefde voor haren doodkranken zoon.... Wij hebben het een en ander opgesomd, wat wij hopen dat bij den lezer in heugenis en in 't hart is gebleven, even als de onderscheidene zijden en facetten aan vader Mispelboom. - Hoe komen ze aan één mensch? zou men vragen; als het leven ons niet dagelijks in aanraking bragt met wezens, welke men op Blumauer's voetspoor Composita von allerhanden Thieren zou willen noemen, al waren wijzelven het ook maar in eigen persoon. - Of wie zou anders des braven Mispelbooms koopmansgeduld kunnen rijmen met zijne warmte van gevoel, met zijne opvliegendheid tegen de zijnen? Wie moeder Saar-

[p. 142]

tje's moederlijke teederheid, roerend en treffend ontleed, maar zoo dat haar liefde blijft leven, vooral aan het sterfbed des zoons, met zooveel hardheid tegen de verlatene vreemde? En toch noemen wij dezen roman hoogst natuurlijk, ook in die schijnbare inconsequentie en tegenspraak - een waren roman de caractère.

Is hij origineel of navolging? - Het zou ons niet verwonderen, indien men niet hier dézen, ginds génen auteur er in wilde proeven, - zooals men aan den ananas verschillenden vruchtensmaak wil onderscheiden. - Sterne, Jean Paul, Dickens, Conscience, - zij zullen genoemd zijn en worden. Wij houden het voor Weddik's eigen manier, mogen die schrijvers daarop ook niet zonder allen invloed zijn gebleven, voor zoo verre de heer Weddik hunne werken heeft gelezen, opgenomen in zijnen geest en verarbeid; doch zeker niet met het oog op de vervaardiging van zijnen roman, die bij uitnemendheid Hollandsch is. Wij durven gerustelijk, het oog op de werken van genoemde schrijvers rigtende, vragen: waar men, verdenkingbarende overeenstemming in plan, in situaties, en gedachten zou kunnen aanwijzen? Uncle Toby noch Siebenkas zullen hier hunne familie vinden. Het zijn des schrijvers eigen scheppingen, eigen gedachten en voorstellingen, geheel zijn eigen manier ......en ook zijn eigen geest! - Noch Sterne's schrijversmoedwil, noch Jean Paul's dweeperij of scherpheid, noch Dickens' wel eens wat eenzijdige overdrij ving van het goede of slechte in menschen is hier te vinden. - Maar wel een menschelijk meêgevoelig hart, dat het homo sum huldigt, wel een heldere, ontledende blik in wijze van denken en doen van Adam's zonen en Eva's dochters, door aanleg en leven in verschillende ‘Tonarten’ gezet, wel eene vaste hand in het schetsen van portretten naar 't leven - zóó helder die blik, zóó vast die hand, zóó trouw die trekken, dat men soortgelijke menschen moet hebben ontmoet, van soortgelijke omstandigheden getuige zijn geweest, om de waarheid en juistheid daarvan te erkennen.

Voor menschenkennis alzoo - niet de koude, dikwerf vieze, onkiesche, afkeerwekkende ontleding en voorstelling en verdediging van karakter en handelwijs van schurken en gezonkenen, waarin eene Fransche of Duitsche liederlijke, geblaseerde letterkunde zich vermeit, - maar voor de kennis van den echten, dagelijkschen mensch, is hier eene mijn en schatkamer geopend. - Wij vinden de menschen niet zoo engelachtig goed en edel, ook niet zoo verworpen gemeen voorgesteld, dat wij twijfelend vragen; ‘Zijn er zoo?’ - Wij zeggen veleer: ‘Zoo zijn er!’ kome er ook een' enkelen keer eene gedachte aan het caricáre (overladen) en misgreep bij ons op. Wij dachten daaraan bij sommige trekken in Stellenhof, zij diens pastorale aanmatiging en zijne presentenjagt fiksch te pronk gesteld en gegeeseld. Wij dachten aan misgreep, toen wij Bronaard, den klaren, helderzienden doctor op de door hem wat onhandig belegde comparitie zoo onnoozel goedgeloovig vonden. Wij dachten er aan bij woord en manier, soms wat al te petit-bourgeois voor iemand van Mispelboom's of zijner vrouw kaliber, bij eenige flaauwheden in de voorstelling van handels- of ook maar winkelzaken. - Maar anders .... nog eens! dan is die ‘binnenkamer van een kruidenier’ eene schatkamer van menschenkennis, een kabinet van genrestukjes verg beautiful, die ons meermalen tranen ontlokten.

En uwe verdere aanmerkingen? -

[p. 143]

Vrij uit! Nu en dan is oudoom Jakob (ligt het aan onzen wat driftiger aard?) wel wat in 't zwak van ouden van dagen gevallen, en kan hij ('t zij met respect gezegd!) een weinig zeuren. Dan hadden wij meer gang en gloed gewenscht. - Doch daartegenover stellen wij al de scènes, waarin wij den hondsch-trouwen Klaas ontmoeten, Mispelboom's marteling bij de comparitie, de beelden van Bloemhart, van Bronaard, van Stientje! - en vooral het ziekbed van den zoon. Dat roert en treft waarachtig; daar werkte meesterhand! - Lichtgedachten, die verheffen en heiligen! De droom des jongelings mag een heldere tegenhanger heeten van Jean Paul's bekenden ‘Oudejaarsnacht van een' ongelukkige.’

Wij hebben het werk beoordeeld van een' vriend, maar alsof het van een' vreemde was, en vragen daarvoor geen verschooning.

De typographische uitvoering doet niet alleen de pers van den heer Fuhri, maar in het algemeen der Nederlandsche drukkerij eere aan. Het werk is con amore in het licht gegeven, smaakvol en solide. Op de teekening der platen (elf in getal benevens vignet), op ordonnantie, drapeering en kostuum is hier en daar iets aan te merken. Men zie b.v. de plaat tegenover den titel, waar ameublement en zelfs het werkpak van vader Mispelboom wat al te sober, zelfs gehavend is, tegen de plaat op bl. 44 gehouden. Evenwel zijn zij een wezenlijk sieraad voor een boek, dat wij veel liever tot een geschenk bestemden voor vrouw, beminde of dochter, dan sommige almanakken, hoe bont en verguld die uit- en inwendig mogten zijn. Tot zulk einde vooral bevelen wij het gaarne aan. Men zal daarmede een' papieren vriend in huis en kast, in hoofd en hart inleiden, die de hem daar gegunde plaats in ruimte waardig is. - Zal het fragment niet gecompleteerd worden? Wij hopen, ja!

chonia.