De Tijdspiegel. Jaargang 9

[p. 17]

De roepende aan en uit het graf.
Twaalf nagelatene Leerredenen van J.R. de Bruine, laatst Predikant te Middelburg. Te Rotterdam, bij van der Meer en Verbruggen. 1850.

Het is steeds met zeer gemengd gevoel, dat wij werken ter hand nemen als het hierboven aangekondigde, - werken waarin een ontslapene nog tot het levende geslacht heeft willen spreken wanneer hij niet meer zou zijn. Het heeft voor ons iets ernstigs, iets weemoedwekkends, iets wat ons het: ‘treê zacht, ge zoudt hem zeer doen’ predikt, wat onze kritiek, ware die anders scherper geweest, zou ontwapenen. - De dooden mogen ons nog behooren, zij behooren niet meer zoo tot ons. - Is het anders onze pligt fouten aan te wijzen, komen wij onbeschroomd met onze verschillende of tegenovergestelde opinie voor den dag; - er is aan het werk van een' afgestorvene iets, wat ons de hand op den mond legt, welke wij dàn alleen daarvan konden wegstooten, als het woord van den doode heillooze dwaling predikte, als daarin de slechtheid werd voorgestaan. Doch dit is wel zelden het geval met wat de mensch nog als aan zijn graf wenscht te zeggen, te verkondigen, aan te prijzen aan en bij het geslacht dat na hem zal zijn. Kon men daar even gemakkelijk uit de wereld medenemen, wegwisschen; zeker velen hadden gaarne herroepen wat eens de weelderige, trotsche, ongeloof en godverachting verbreidende, zedenbedervende pen te onbedacht ten papiere stelde. - Wèl hem, die sprak en schreef wat hij gaarne aan de nakomelingschap vermaakt, gelijk dit hier het geval is. De schrijvers der voorrede - een woord van achting en vriendschap - mogten alzoo zeggen: ‘de Bruine heeft als met stervende hand op zijn predikwerk het zegel der waarheid en onbedriegelijkheid gedrukt.’

Zij hebben met de uitgave dezer leerredenen, welke de van hier weggenomene hun opdroeg, niet in zooverre hun zegel daaraan willen hechten, dat zij zijn werk wilden beschouwd hebben als van onvolmaaktheid en gebrek vrij, - ook niet alsof zij elke wijze van zien en ieder gevoelen daarin uitgesproken deelden; - en hoe kon dit ook? - Maar in de hoofdzaak stemmen zij voorzeker met hem in; - en hoe kon dit anders?

Referent staat hier vrijer, hij is aan het publiek zelfs meer schuldig. - En al kan hij nu mogelijk minder nog instemmen met elke dogmatische stelling hier te berde gebragt, gaarne doet hij hulde aan den echt Christelijken geest, aan de vaak heldere opvatting, steeds gemoedelijke, soms oorspronkelijke toepassing der heilige waarheid hier te vinden. Anders verraden die preken meer studie dan oorspronkelijkheid; - vernuft en schoonheidszin non semper omne punctum tulere. De bloedberg, blz. 60, eene bres in den muur van China geschoten blz. 179. - In de eerste (in onze schatting niet de best geslaagde) was, met eenige opoffering van wat teksttoelichting, meer gebruik te maken geweest van wat de blik naar boven, naar die vele woningen in 's Vader's huis óns kan leeren, opleidend tot geloof en hope. Eenige lievelingsideeën hebben zich hier wel wat op den voorgrond gedrongen, ten koste van hetgeen bij zulk eene stoffe behandeld worden kon en moest.

[p. 18]

De tweede: ‘Het goede en het kwade,’ naar Job II: 10^b is rijker in aangrijpende gedachten, in wat den stempel draagt, dat het uit en met het hart werd gesteld; had ook het onderwerp meer bepaald en meer praegnant kunnen worden uitgedrukt door: ‘God de gever van het goede en het kwade,’ waarbij voor de stelling eenige bewijzen vooraf konden gaan.

Het plan voor de derde preek kon iets goeds geven, lag het ook, gelijk ergens (blz. 42) wordt erkend, minder in den tekst. - De heer de Bruine zag den winter met minder vriendelijk oog aan; en toch hij is ons goed, te goed, om daarvan een doorgaand beeld te maken van dat wat de schrijver als den toestand van ons natuurlijk hart voorstelt (blz. 44). Ligt het aan ons mogelijk? Doch wij meenen dat men met zulke typen hoogst voorzigtig moet zijn. De nadenkende zal stof vinden tot menige aanmerking en zelfs tegenwerping. - En toch, welke heerlijke denkbeelden, getuigende van waarheidszin en wetenschap, van een helder geloof en zaligende hoop in het derde gedeelte; hoe ruim, rijk en rein! Daar is kracht bij eenvoud, gloed bij bezadigdheid, leven en bezieling, - gedachten, die ankers mogen heeten, als de storm des doods giert, met vernieling dreigend, houdend als wij zonken.

Doch wij kunnen niet alles wat ons hier wordt gegeven achtereenvolgens beschouwen. - Eene enkele aanmerking op de vijfde leerrede, het verhoor van Jezus voor den Joodschen raad, zij ons geoorloofd. - Ondanks de aanhaling in den brief aan de Hebreën (men kent immers de wijze van argumenteren welke Paulus soms ook volgde, in die dagen in zwang) kunnen wij in den veertigsten Psalm geene Messiaansche voorspelling erkennen. - Men voere toch geene bewijzen aan, die geen streek houden; omdat men daardoor de zaak der waarheid veeleer verzwakt. Men leve er liever mede als Gideon met zijne schare aan de fontein van Harod, mogen ook de duizenden tot honderden worden. - Wij hadden over het geheel zulk een inleiding niet gewacht. - De Bruine sprak van inquisitieregtbanken, maar hoe na lag nu de aanwijzing, dat de schijnbaar natuurlijke vraag naar jongeren en leer' dáár gedaan, gelijk stond met de kunstgreep dierzelfde regtbank, om den aangeklaagde zichzelven te laten beschuldigen. - Het kwam ons blz. 81 minder gelukkig voor, en inderdaad niet waar; om te zeggen: ‘dat het volk vooral het geringere en onkundige met geestdrift voor Jezus bezield en hoogelijk met Hem ingenomen was -’ dat Zijne talrijke leerlingen, en openbare of meer verborgene aanhangers, vooral in het onbeschaafde en meer oproerig gestemde Galilea wijd en zijd verstrooid waren.’ - Eene juistere voorstelling had ook de paraenesis op blz: 90 en 91 meer kunnen aandringen. - Midden onder vruchtbare wenken en fiksche toepassingen kwam ons het Sanhedrin der negentiende eeuw toch een weinig vreemd voor. Dat is wel wat op den man af en toch bezijden.

Maar wilt ge, lezer, een juweel van het eerste water, dan bevelen wij u de negende leerrede ter herdenking der kerkhervorming aan, die ten tekst Rom: I: 17^b, de geloofsregtvaardiging (regtvaardiging uit het geloof) ten onderwerp heeft. Wij hadden de bekende preek van Reinhard niet ter hand om te kunnen vergelijken. - Doch hier is flink ingedrongen in den tekst, flink ingedrongen in de zaak. Een edel, een krachtig, een Christelijk woord, eene verdediging des protestantschen beginsels, als wij er zel-

[p. 19]

den beter lazen. - En toch is het naauwelijks dit, wat ons het meest goed deed. - De Bruine was een meer regtzinnig theoloog, willen wij en mogen wij ook niet kerkelijk-regtzinnig zeggen (men zie blz. 198); - maar hoe laat hij Luther, zijn karakter, zijn werk geregtigheid wedervaren! Ziet, dat zijn teekenen des tijds, waarbij wij zeggen: wij zijn vooruitgegaan. De protestantsche kerken zijn elkanderen genaderd, broederlijk, beide wassend aan Dien die het Hoofd is, naar den geest meer één, naar de belijdenis meer één, vooral meer éénig in de liefde. Men bouwe verder op God en Christus en verwachte veel van den tijd, of liever van de pogingen der weldenkenden aan alle zijden!

Bij de preek over den heiligen vriendenrol, een lumineus idee, zou het tweede deel, had de Bruine daaruit slechts enkele gedachten behouden, kunnen worden gemist. - En naauwelijks minder oorspronkelijk mag het denkbeeld heeten om (was de prediker daartoe genoodzaakt?) op eenen algemeenen dankdag ter afscheidsrede eenen tekst te kiezen als 1 Corinth. III: 6^b. en de gedachte ‘God heeft den wasdom gegeven’ alzoo tweeledig toe te passen. - Hier als elders ontwaren wij, hoe dat nederig, dankbaar, afhankelijk en vertrouwend gemoedsbestaan, dat hij anderen toewenschte, de Bruine eigen was. En zoo kon hij te Balk, Vlissingen en Middelburg voor zich in gelukkige tevredenheid, anderen tot zegen, zijnen God en Heer ter eere werkzaam zijn, - viel ook van het zaad dat hij uitstrooide sommig aan den weg en onder doornen. - Er zal echter zeker veel in goed land zijn gevallen; mogten dat ook de woorden, welke hij nog aan den rand des grafs tot- en voor de gemeente wilde hebben!

Kleine aanmerkingen welke wij hadden houden wij gaarne terug, waar wat de hoofdzaak betreft zoo veel goeds is te vinden. - Hij kon zeggen: ‘Heer, ik geloof!’ Dat geloof zij thans aanschouwen geworden! - Waar men bij die betuiging nog een: ‘kom mijn ongeloof te hulp!’ heeft te bidden, de waarheid slechts gedeeltelijk gevonden, gedeeltelijk te zoeken, de denkende mensch niet zoo auf's Reine is, moge die bede worden verhoord! - Er sprak in menige betuiging van den ontslapene eene verzekerdheid, welke velen als hun deel zullen wenschen. - En toch, moed gehouden! ook bij het denken over - het vorschen naar de waarheid. Niet allen is hetzelfde pad tot haar gebaand. Zijn er punten, waarvan velen Paulus naspreken: ‘niet alsof ik het alreede gegrepen heb, maar ik jaag er naar, of ik het ook grijpen mogt;’ - wij willen bedenken dat er ook gesproken is: ‘zoekt en gij zult vinden, klopt aan en u zal worden opengedaan.’ - Es wird eine Zeit kommen, wo das suchende Herz auch das gesuchte ist, zegt Claus Harms. - Wij dachten deze gedachten, toen wij hier op menige plaats de borgtogtelijke voldoening indien al niet nomine toch re vonden, - bij de regtvaardiging uit geloof, zonder eenig werk van 's menschen zijde, - bij den Bijbel geheel dis Gods Openbaring, - bij meer dan eene overbrenging van Oostersche beeldspraak op onzen Westerschen bodem, bij soms minder aangenaam doch van zeer veel geloof getuigend beeld als eene bres in den muur van China, of wat krasse metaphers, b.v. de bloedberg. - Zou het niet ook van het geloof aan - mogen heeten: En hij gaf den eenen vijf, den anderen twee, den derden één talent?

chon.