De Tijdspiegel. Jaargang 8

[p. 471]

Gallait op de tentoonstelling te Brussel. Door Sleeckx.

Er bevonden zich drie tafereelen van dien beroemden meester op de tentoonstelling. Wy willen enkel van het groote spreken, omdat wy het geroepen meenen, om eene Europeesche faem te verkrygen. De schilder noemt het: Laetste eer den graven Egmont en Hoorn bewezen door het groote Gild van Brussel.

Ch. Gallait, dit weet iedereen, heeft zynen trant verscheidene malen gewyzigd, veranderd. Zeggen wy voorop, dat tot hiertoe elke zyner veranderingen eene vordering is geweest, en poogen wy zulks te bewyzen.

Wat by zyne eerste gewrochten vooral de aendacht op hem trok, was de teekening. Die hoedanigheid heeft hy behouden, en nu nog is hy de juistste, de sierlykste, de waerste, de natuerlykste, in een woord, de eerste onzer teekenaers.

Eenigen tyd geloofde men hem geen kolorist. Daer verspreidde zich eensklaps het gerucht, dat ook hy met kleuren tooveren kon. Er waren er die ongeloovig bleven, tot dat hy ons zyn' troonafstand van Keizer Karel toonde. Al spoedig werden toen allen het eens, om hem een groot kolorist te noemen.

Wy zeggen allen, en wy hebben ongelyk, wy hadden moeten zeggen meest allen. En inderdaad, zelfs na die vermaerde schildery, bleven eenige menschen ontevreden, bleven eenige kunstenaars beweren, dat men den meester te veel bewonderde, dat zyn koloriet droog en onaengenaem was, dat zyn vleesch er lederachtig uitzag, dat er by oneindig veel harmony, geen leven in zyne gewrochten te vinden was. Die kunstenaers sloegen niet te eenemael den bal mis, en het sterkste bewys dat wy daervoor kunnen leveren is, dat Gallait zelf in hun gevoelen deelde, en van toen af zich tot eene derde verandering of vordering voorbereidde.

Dezelve werd ons by een volgend gewrocht duidelyk. De laetste stonden van Egmont maakten Gallait tot een groot schilder, een voortreffelyk kolorist. Ziedaer de natuer, ziedaer de kleur der oude meesters, klonk het uit aller mond, en van dit oogenblik werden zyne grootste tegenstrevers zelve, zyne warmste bewonderaars.

Als teekenaer begonnen, had hy zich later groot zamensteller, en eindelyk kolorist in den vollen zin des woords getoond. Doch nu bleef er eene andere vraeg op te lossen. Tot welke school behoorde hy? Eerst was hy Fransch; in den troonafstand niet meer geheel. In de laetste stonden van Egmont in 't geheel niet, veeleer Vlaemsch. Kort hierop exposeerde hy de gebroken strijkstok, en men zoude gezworen hebben dat hy naer het Spaensch, naer Murillo overhelde. 't Kan waer zyn; maer nu, op deze tentoonstelling, is hy weêr geheel anders; wat is hy, tot welke school behoort de laetste eer den graven Egmont en Hoorn bewezen? - Men weet het niet. Sommigen willen er Titiaen in zien, en anderen spreken van Pauwel Veronese.

Zoo gaet het hem als kolorist, zoo gaet het hem nog onder andere betrekkingen. In den troonafstand was hy his-

[p. 472]

torieschilder, diepdenker, wysgeer. In de laetste stonden van Egmont en de gebrokene strijkstok, dichter vol gevoel. En thans? - Ja, wie weet wat hy is? - Velen zeggen kronykschryver. Wy gaen er den lezer door de beschryving van het tafereel laten over oordeelen, na alvorens nogmaels te hebben herhaeld, dat elke dier veranderingen, welke anderen van het spoor helpen, voor ons eene vordering is, daer zy ons het magtige talent van Gallait van eene andere zyde deed kennen, en bewees, hoe van al de hedendaegsche schilders hy misschien de volledigste, de geleerdste is. Ter zake.

Na de halsregting zyn de lyken van Egmont en Hoorn naer een klooster, volgens de geschiedenis, dat der Recoletten gebragt, en op eene baer gelegd. Men heeft ze met een zwartfluweelen lyklaken overdekt, en de hoofden, de afgehouwen hoofden op de oorkussens geschikt; derwyze dat zy nog aen de rompen vast schynen. Het hoofd van Egmont ligt een weinig te hoog, en vormt met het lichaem eene gebrokene lyn, dat van Hoorn komt geheel van onder het laken te voorschyn, en laet den hals zien met den noodlottigen houw, die het van den romp scheidde: zoodat men zich niet kan bedriegen, en de lykschikking duide]yk de sombere geschiedenis verhaelt. Leden van het groote schuttersgild van Brussel komen de lyken zien; zy bevinden zich aan het voeteneinde der baer. Hun prins of deken, bleek, met gefronsten voorhoofde en strakken blik, is ten prooi aen eene stille, doch niet min smartelyke ontroering. De droefheid van den schutter nevens hem is heviger, luidruchtiger; die man voelt wel niet meerder; maar denkt minder. De derde, nog jong, deelt in de smart des eersten en de wraekgierigheid des anderen. Hieruit ontstaet een gemengd gevoel, dat hem een woest, schrikkelyk voorkomen geeft. De vierde schutter is een gemeene type; doch zyne droefheid is te grooter, naermate hy dezelve meer wil verbergen, door zyn betraend wezen met zyne handen poogen te bedekken. Al die figuren staen op het eerste plan, en vormen eene groep, teenemaal in tegenstelling met de volgende.

Aen den overkant der lyken, te midden van het tafereel en tegenover den aenschouwer, bevinden zich twee Spanjaerden. De eene schynt een edelman. Zyn hoofd is buitengewoon fyn van vorm. Zyne blikken geven fierheid, wrok, haet en wantrouwen te kennen. Hy wendt het hoofd naer de gildebroêrs, en schynt hunne droefheid te beluisteren, ja uit te tarten; wyl zyne regterhand met ringen versierd en naer den hecht zyns ponjards grypend, de bedreiging by den hoon wil voegen. - De tweede Spanjaerd is een eenvoudig krygsman van het hoofd tot de voeten geharnast. Hy heeft geheel het voorkomen van een' ouden krygsmakker van Alva; zyn aengezigt is bruin gezengd, zyne harde wezenstrekken verraden geen het minste gevoel, zyn stand is die eener gewoone schildwacht, en men ziet, dat hy, gewoon den dood te geven en te trotseren, het akelige schouwspel met onverschilligheid bywoont, juist zoo als hy op het slagveld, na een treffen, te midden der verminkte lyken zoude staen.

Aen het hoofdeinde der baer staet een klein altaer, waerop een kruisbeeld. De avond daelt, en een monnik met koude, onverschillige gelaetsuitdrukking, is bezig de kaersen langs weêrszyden het kruis te ontsteken.

Ziedaer de wyze waerop Gallait zyn onderwerp heeft geschikt, en men zal 't met ons bekennen dat die schikking

[p. 473]

meesterlyk mag heeten. Zien wy thans hoe hy 't verder heeft behandeld.

Men heeft het reeds meermalen gezegd, en het is inderdaed zoo, het grondbeginsel waervan Gallait uitgaet, en dat in elk zyner werken doorstraelt, is niet anders dan: zoo veel mogelyk met zoo weinig mogelyk voortbrengen, of wil men: de kunst doen dienen om de moeyelykheden te vereenvoudigen. Ook was meest al wat hy tot hiertoe deed, enkel studie, groote, gewetensvolle studie. Van daer dat zyne vroegere gewrochten met de grootste moeite, door aenhoudend werken schenen voortgebragt. In het onderhavige tafereel echter is alle spoor van pynlyk zoeken, van angs6ge bearbeiding verdwenen. De kunstenaer is zyne kunst volkomen magtig geworden, en weet thans alwat zyne onverpoosde studiën hem leerden, met zoo veel eenvoud, zoo veel gemak aen te wenden, dat niets in zyn werk studie noch arbeid verraedt, en het den aenschouwer voorkomt, alsof de schildery met een enkelenworp op het doek is gebragt, alsof de artist om dit krachtige tafereel te malen enkel het penseel naer willekeur op het doek heeft moeten laten dwalen, zonder zich zelfs de moeite te geven te denken, te wikken en te wegen vooralleer dezen of genen streek te wagen.

Daeruit volgt dat men te vergeefs in geheel het kapitale stuk naer een van die kleine middelen of kunstjes zoekt, welke anders de grootste meesters soms niet onnoodig achten, om sommige effekten voort te brengen. Het is alsof den schilder en sappingen, en diklagen, en kunstlichten teenemaal vreemd zijn. De schreeuwende toonen, die anders zoo diklwyls dienen om de aandacht op deze of gene deelen te trekken, schitteren enkel door hunne afwezigheid! Het is alles waerheid, natuer en kunstmatige eenvoud, die zelfs geene de minste kunstmatigheid doet blijken.

De hoofden der beide ongelukkige graven zyn schrikkelyk schoon. Het is schier onmogelyk iets volmaekters uit te denken, onder de dryvoudige betrekking van toon, modelering, en uitdrukking. Zy doen u yskoud worden. De sneeuwwitte oorkussens waerop zy liggen, zouden voor ieder ander kunstenaer eene onoverkomelyke moeyelykheid zyn geweest; doch, gely kwy 't hier voren zegden, Gallait speelt met al wat moeyelyk is, of liever by kent geene moeyelykheid, en die hoofden lossen zich op die witte kussens op, zoo schoon, zoo rond als zy het op het zwarte lyklaken zouden kunnen doen, dat thans met dit wit eene voortreffelyke tegenstelling vormt. De regterhand van Egmont ligt op dit laken. Die hand, ofschoon een weinig groot, is voorzeker een der schoonste, zoo niet het schoonste deel, van de schildery.

Wy vleyen ons het samenstel van het gansche gewrocht den lezer door de beschryving hierboven duidelyk genoeg te hebben gemaekt, om er hem met ons al het grootsche en uitmuntende van te doen bevatten. Eene enkele aenmerking zullen wy ons veroorloven. De muer van den achtergrond komt te veel naer voren en doet het vertrek te klein schynen. En nogtans kan men niet zeggen dat er lucht in hetzelve ontbreekt; in het geheel niet. Naer ons inzien spruit dit gebrek, indien wy 't zoo durven noemen, voort uit de zorge zelve waermede de personaedjen en voorwerpen op het tweede en derde plan zyn afgewerkt. Om ons by een enkel voorbeeld te bepalen, zullen wy op het kruisbeeld wyzen. Het staet op het derde plan, en is echter zoo uit-

[p. 474]

voerig als men het op den voorgrond zoude kunnen wenschen.

De verschillende uitdrukkingen der persoonaedjen zyn niet minder meesterlyk; droefheid, wrok, onverschilligheid, woede zyn hier, gelyk de Franschen zeggen, op het feit betrapt. Vooral de Spaensche edelman en de monnik munten uit onder die betrekking. Die beide figuren zyn in halve tint, en verdien en als modellen te worden geroemd. De behandeling der stoffen laet niets te wenschen, en Gallait heeft voor deze toonen gevonden, welke, wy vreezen het, geen enkele onzer hedendaegsche meesters vinden kan. Wat verder de teekening en het koloriet nog betreft, bevredigen wy ons met te herhalen, dat de schildery het beste is wat Gallait nog leverde.

En nu zal men ons mogelyk vragen of er dan niets op het tafereel is af te wyzen - wy rekenen voor niets de aenmerking welke wy daereven maekten - of inderdaed de laetste eer aen Egmont en Hoorn bewezen, volmaekt is. Wy beantwoorden die vraeg met het neêrschryven van een verwyt dat hier byna iedereen den schilder heeft toegestierd: er ontbreekt eenheid in het stuk. En inderdaed, wanneer men de eene groep, na de andere beschouwt, wanneer men den blik van de twee vorstelyke hoofden, naer de schutters wendt, en hem van daer naer de Spanjaerden en den monnik keert, dan weet men ten slotte niet welk gevoel de overhand in de ziele behoudt, of men zich door schrik, haet of deernis getroffen gevoelt. Zulks komt hierby dat, gelyk wy 't nog zegden, al de groepen, even als al de voorwerpen, met dezelfde zorg, met dezelfde voorliefde zyn behandeld. Van daer dat de indruk zeer verschillend is, naermate de aenschouwer is geaerd; van daer dat er eene hoofdgedachte in het kunststuk schynt te ontbreken. Nu blyft echter te bezien, of de schilder eene hoofdgedachte in zyn gewrocht heeft willen brengen; of hy na vroeger historieschryver en dichter te zyn geweest, ditmael zich niet kronykschryver heeft willen toonen. Wy houden het er voor, en zeggen dat, byaldien zulks zyne bedoeling was, hy zyn doel ten volle heeft bereikt.

Brussel, October 1851.