De Tijdspiegel. Jaargang 8

[p. 401]

Godgeleerdheid. - Wijsbegeerte. - Staatkunde. - Opvoeding en onderwijs.

Twaalftal preken,

Uitgesproken te 's Gravenhage, door C.E. van Koetsveld. 1849-1851. Te 's Gravenhage en Schoonhoven. K. Fuhri en S.E. van Nooten. 1851.

Het is zonderling, dus vangt de schrijver de voorrede voor zijnen preekbundel aan, dat de voorrede voor bijna de meeste in ons land uitgegevene preken, eene verontschuldiging van de uitgave is. Al zeer zonderling schijnt dat bij den eersten oogopslag, en van harte keuren wij het goed, dat hij die bijna staande gewoonte niet heeft gevolgd. De lezer acht dat soort van verschooning, reeds omdat zij gewoonte geworden is, al ligt niet meer dan kompliment, en waar kan eene pligtpleging van vorm droeviger figuur maken dan aan het hoofd van stukken, die den naam van verkondiging van Gods woord dragen. Toch gelooven wij, dat, die het aangewezen voorbeeld volgden, meer dan een kompliment in het hart hadden, en dat de verklaring niet verre te zoeken is, waarom hierin de een den ander zoo gereedelijk is achteraan getreden. Eene eerste reden ligt, dunkt ons, in de wijze van werken, die de inrigting van het dienstwerk, zooal niet aan allen, dan toch zeker aan de meeste predikers heeft eigen gemaakt. Genoodzaakt om onder de afleiding van allerlei wisselende beroepsbezigheden, telkens en telkens al weder eene leerrede gereed te hebben, vlot eindelijk het stellen naauwelijks anders, dan wanneer de drang des tijds eene zekere spanning heeft te weeg gebragt, die het stuk als onder één indruk en in één adem doet uitvloeijen. Wat het gestelde hierdoor in bezieldheid wint, verliest het al ligt in diepte van bewerking en keurigheid van vorm. Beschaaft nu later de schrijver zijn werk, dan verliest hij in zijne kalmer stemming, naar eigen oordeel, ligt evenveel aan de eene zijde, als hij aan de andere winst verkrijgt, en het ontstane en niet geheel weg te nemen gevoel van onbevredigdheid doet, eer hij het weet, het woord van verontschuldiging opwellen. Is eenmaal die behoefte levendig geworden, dan doet zich eene tweede reden op, die naar ons oordeel eene groote mate van zelfbedwang noodig maakt, om den aangewezen drang des harten niet te volgen. Wij vinden die reden in de wijze van beoordeeling van preken, die bijna evenzeer gewoonte is geworden, als het uitspreken van eene verontschuldiging bij de uitgave. Zou in de laatste jaren wel bijna iemand preken hebben in het licht gegeven, die althans bij het oogenblik van het in het licht verschijnen, - men lette wel op het gewigt van dit tijdpunt, - niet met huivering dacht aan het oogenblik, dat anderen

[p. 402]

het kind van zijnen geest, voor hem een levend en geliefd kind, op de snijtafel der kritiek zouden uitstrekken, om, als ware het een gevoelloos lijk, met harde en ruwe hand het ontleedmes in deszelfs teederste ingewanden te laten omwoelen. Reeds weegt den prediker bij het geboorteuur van zijn werk zoo menig punt op het hart, dat hij anders wenschte en, o schrikbeeld, weldra zullen anderen zich aangorden - zij het ook onder aanprijzing van velerlei goeds - om alle mogelijke leemten en wanstaltigheden uit te bazuinen, die den jong geborene ontsieren, leemten en wanstaltigheden, waarvan de sterkst gegispten soms niets anders zijn dan ongelijkvormigheden met des beoordeelaars eigene zienswijze en werk. Terwijl wij Koetsveld dank zeggen, dat hij ons de stereotype verontschuldiging heeft gespaard, willen wij tevens betuigen, dat wij uit beginsel ons verre houden van de gelaakte wijze van preekschouwing, en dat wij verre zijn van alle pligtpleging, wanneer wij den schrijver op zijne voorrede antwoorden, dat wij hem dank zeggen, dat hij zijne uitgegevene geschriften met dit nieuwe geschenk heeft vermeerderd, en dat wij uit grond des harten God danken, die hem talent, lust en moed gaf om in onzen zorg- maar ook belangwekkenden tijd, onze stichtelijke lektuur te verrijken met zulke woorden van gezond verstand, vurig geloof, reine liefde, en daardoor edele en mannelijke welsprekendheid.

Gelijk hij, die met eene gezonde maag zich aanzet aan een gastmaal, waar keur en deugdelijkheid van spijzen wedijveren met smaakvollen rijkdom in het opdisschen, als van zelve lofredenaar wordt, zoo zal het ook wel elk gaan, die de geestelijke spijs, hier door van Koetsveld aangeboden, geniet met een oordeel en smaak, die niet door den geest des tijds zijn verweekt of bedorven. Zulk een drang des harten althans, bestuurt ons bij de aankondiging dezer leerredenen, die onzen lof niet behoeven om hunnen weg te vinden naar het huisvertrek onzer landgenooten. Toch willen wij ze niet aanprijzen als ‘modellen van kanselwelsprekendheid,’ de schrijver heeft te regt zijn afkeer van dat woord betuigd, maar met vlugtige vingerwijzing aantoonen, wat wij wenschen dat door iederen lezer en inzonderheid door jongere ambtsbroeders behartigd worde.

Her eerste, wat reeds bij oppervlakkigen aanblik de aandacht trekt, is de naauwgezette keurigheid, die in de leiding der gansche godsdienstoefening is op te merken. De keuze en plaatsing der zangverzen zijn niet alleen altijd ten volle gepast bij het onderwerp, maar hebben niet zelden iets treffends, dat èn den indruk van hunnen invloed èn dien van het gesprokene op verrassende wijze verhoogt. Niet minder opmerking verdienen de gebeden, welke telkens eene voorafspraak inleiden of volgen, die niet zelden op meesterlijke wijze bijna noodzaakt belang te stellen in het onderwerp, dat zal behandeld worden. Ieder, die weet wat bidden is, zal de bezwaren gevoelen, om vooraf te stellen een gebed, waarin geheel doorstraalt, dat de prediker in zijne eenzaamheid het reeds vooruit in het midden der plegtig vergaderde schaar gebeden heeft. De lezer, wien het gaat als ons, dat hij lezende medebad, zal geen verder bewijs behoeven, dat de prediker schrijvende gebeden heeft. Vurig wenschen wij, dat menig prediker zich niet schamen moge uit deze gebeden een heiligend onderwijs te nemen. Reeds de indruk van zoo menige met zorg bewerkte leerrede ging verloren door achtelooze,

[p. 403]

langgerekte en vermoeijende gebeden, waar het woord eens minder begaafden sprekers ruimer ingang vond en rijker vrucht droeg door gebeden, die de gemeente voelde, dat waarlijk in haren naam en uit hare behoeften gebeden werden. De keuze der stoffen is zoo, dat moge al soms iemand ongeduldig de lezing van eene volgende aan eene vroeger geplaatste laten voorafgaan, men toch niet ligt eene, als voor eene uitgegevene leerrede min belangrijk, zal voorbijgaan, en de behandeling van meer gehoorde stoffen nieuw op eene wijze, dat niet het stichtelijke aan iets vreemds en schitterends wordt opgeofferd, maar het stichtelijke door de verrassing van het nieuwe alleen gescherpt en verhoogd. De verdeeling der stoffen is, zooals wij meenen, dat zij voegt in onzen tijd. Hier en daar zoo gegrepen, dat de prediker toont, dat hij een schitterenden vorm niet kleingeestig versmaadt, dat hij dien weet te gebruiken, waar hij het onderwerp een natuurlijk schoon bijzet, maar tevens zoo dat hij blijkbaar beseft, dat de prediking van het Evangelie niet noodig heeft om in een schitterend kleed te worden ingepend, ten einde den gewenschten indruk te maken op hart en geweten. In overeenstemming met het gezegde is ook de stijl. Een man als Koetsveld kan niet arm zijn in beelden en vergelijkingen, kan zich niet vergenoegen met schoon klinkende oppervlakkigheid; maar gaarne geven wij hem den veel zeggenden lof, dat hij een weelderig vernuft niet boven de mate van den predikstoel den teugel geeft, en in het diepzinnige, omdat het helder was doorgedacht, ook bijna altijd voor niet geheel ongeoefenden (helaas, niet alleen in lager stand menigvuldig) helder is gebleven.

Maar genoeg van den vorm, waarbij zeker meerderen ons zullen bijvallen, dan wanneer wij op gelijke gunstige wijs over inhoud en geest spreken. Ondanks al het aanbevelenswaardige, dat wij hebben opgesomd, verwachten wij, dat het niet ontbreken zal aan beoordeelaars, die het den Haagschen leeraar niet zullen vergeven, én dat hij in dit of dat punt anders dacht dan hun gevierde ouderwetsche of nieuwmodische paedagoog, èn vooral dat hij dit verschil of liever zijne eigene meening zoo opzettelijk, met zoo veel helderheid en nadruk eerst voor de Haagsche gemeente, en nu voor de gansche bevolking des vaderlands deed uitkomen. Maar zij hij hun, die steeds bij eens anders woorden zweren te kras of te flaauw, te weinig oud of te weinig nieuw, ieder, die eenig begrip heeft van de voorregten, waarop hij door de Hervorming regt heeft, zal den prediker hulde brengen, die dus de gemeente voorgaat in een even bezadigd als vrijzinnig onderzoek, die zoo zijnen hoorder leidt om vrij en zelfstandig in te zien in de diepten van Gods raad en woord, maar ook in de diepten van het eigen hart, die wereld in het klein, en zelfs ook waar hij zich in zijne beschouwing niet gewonnen geeft hem danken voor de opscherping en verheldering van eigen begrip. Zoo verwachten wij tegenspraak en afkeuring; maar ook bijval en goedkeuring, en och of wij niet met eene bedriegelijke hope ons vleiden, bijval en goedkeuring van velen, die tot hiertoe eenzijdig waren, maar den hier sprekenden pleitbezorger niet konden weêrstaan. Dien blijden zegen wenschen wij boven alles den heer Koetsveld op dit zijn werk en op geheel zijne Evangeliedienst toe. Boven velen bezit en gebruikt hij het talent om met kalme bezadigdheid en heiligen ernst woorden van vrede te spreken, zonder zich door

[p. 404]

die liefde tot vrede tot eene te ver gedrevene verdraagzaamheid in spreken of zwijgen te laten vervoeren. De Heer der gemeente plaatste hem in Zijne wijsheid op eenen akker, waar bij in het oogvallende stijfzinnigheid en ligtzinnigheid zulk een prediker zegen voorspelt voor tijden en geslachten. Blijve hij lang gespaard, en worde hij steeds meer gewaardeerd in de gemeente, wier opbouw zoo zigtbaar zijn gebed en zijn streven is, en moge hij niet ingaan tot de ruste der trouwe dienstknechten van Christus, zonder op hartverblijdende wijs in de woelingen des tijds de godsdienst, die verdeelt en scheidt, te hebben zien wijken voor de godsdienst, die hereenigt en sterven leert.

Spoedig, zal naar wij vertrouwen, het verlangen naar eene half beloofde nieuwe reeks van leerredenen zigtbaar zijn. Gaarne zagen wij, dat de uitgevers alsdan voor wat steviger omslag zorgden. Reeds na het zorgvuldig opensnijden hing bij ons exemplaar de gansche rug uiteen. Waarom zulke boeken, die bestemd zijn om gelezen en herlezen te worden, niet gegeven in linnen band, het zou de oplage weinig duurder maken, den kooplust wekken, en de exemplaren bewaren voor schaden, die later door een kostbaarder band zich niet meer laten verhelpen.

x.y.z.