De Tijdspiegel. Jaargang 8

[p. 193]

Letterkunde.

Eene dame beluisterd, doch die mag beluisterd worden.

Tilburgsche Mijmeringen van Elise, schrijfster van Hermine enz. 's Hertogenbosch, Gebr. Muller. 1851.

Mijmeringen! - Wie zal er veel van verwachten? Wij spreken niet het woord driemaal uit, zoo als 't uitgesproken moet worden - met de vraag: wat wil men er toch inderdaad mede zeggen? - met begeerte om regt en ten volle in zijn beteekenis in te dringen, - of er heeft een ommekeer in onze ziel plaats. Voor den helderen dag van klare bezinning wordt het min of meer schemerdonker of maanlicht, - in plaats van op den gebaanden weg der alledaagsche zaken, grootboek, kasboek, studeerlessenaar, ziekbed, dwaalt de gedachte op den kruisweg, waar het pad naar het land der droomerijen voert, op het punt waar werkelijkheid en fantasmagorie zich dooreengeweven en vermengd vertoonen. Waarneming, verbeelding, herinnering smelten ineen tot strange shapes. Is het een voorregt, eene gave, te kunnen mijmeren; of getuigt het van zwakheid, van verkeerde rigting? - Metternich, de man der oogmerken, der sluwe berekening, mijmert zeker niet. Onze grootboek- en kasboekmenschen zullen met Rosalinde bij Shakespeare zeggen: My-lord, there is no such stuff in my thoughts, terwijl zijn Hamlet de meester-mijmeraar mag heeten. En zullen wij het niet eens voor goed maar overlaten aan zulke weeke zielen, krank van oogen, wien het licht der realiteit te helder, te scherp, te pijnlijk is? Is het niet een sukkelende toestand van de ziel? - Als het zoo puur sentimenteel, smachtend, smeltend is, - dan ja, waarde lezer! - Zijn het mijmeringen van de eene of andere verliefde, waarmede zij alleen en hoogstens nog een enkel ander persoon iets hebben te maken, dwaalt de geest af op paden die niet tot rust en reinheid voeren, zoodat de mijmeringen zwijmelingen worden, - dan nog eens, ja! - Laat uwe dochters dan liever schuren en schrobben, uwe zonen liever allerlei arbeid doen, en vermoei hen en kwel hen liever, dan dat zij mijmeren.

Doch men kan ook op andere wijze - wij gebruiken een woord onzer Belgische naburen, waarvoor wij aan ons taelkundig congres vrijen invoer zouden vragen, indien het niet reeds was binnengesmokkeld - wat mijmerziek wezen, terwijl daarom de ziel degelijk gezond blijft. Het is dan een laisser aller der gedachten, eene soort van rust.

Men geeft zich minder moeite om denkbeelden te zoeken en uit te werken, dan dat men ze laat komen; men geeft zich aan de indrukken door tijden of dingen gemaakt meer over; doch het is

[p. 194]

een otium cum dignitate. Men vliedt den vijand der werkelijkheid, men vliedt den strijd, de moeite niet; maar men poost en rust even, om straks kamp en togt te hervatten. Het ‘door wie, waarover wordt gemijmerd’ doet alles af; hebbe men dan ook geen regt om gedachten te verwachten, zwaar, diepgaande, magtig, - driedekkers van gedachten.

Wij mogen hier Elise hooren mijmeren. De naam is in de romantiek genoeg gebezigd, om, wanneer men ‘Mijmeringen van Elise’ hoort, zonder meer, zelf aan 't mijmeren te raken over eene zeventienjarige (wij durven niet hooger bieden in onzen vroeg- en overrijpen tijd) schoone, dwalend door beemd en boschje, liefst in den maneschijn en langs een murmelend vlietje, met traantjes in 't oog, wat slank, wat bleek, hoogst interessant; - gelukkig dat niet! Onze Elise, - hare Hermine, hare Blikken in 't rond, mogen 't getuigen, - is niet zulk een kwijnend, zwijmend schepseltje; zij heeft klaarheid en kracht der gedachten, And with them, words of so sweet breath compos'd, its make the things more rich. - Soms, veeltijds, zijn hare mijmeringen te klaar, te scherp geteekend en te bepaald van vorm, dan dat wij ze schier nog mijmeringen mogten noemen.

Zij komt te Tilburg - wij heeten haar daar welkom! - bij den bekenden prediker, den man met het helder hoofd, den geschied- en oudheidkundige, den Tilburgenaar, wien wij daarom zijn ‘Dood des Konings’ niet te euvel willen duiden, niet ten kwade gedenken. Willem II had voorliefde, veel voorliefde, velen zullen zeggen, te veel voorliefde voor Tilburg. Intusschen doet het ons pleizier, dat er toch weder genoegen en gezelligheid ‘in het sterfhuis’ is teruggekeerd, dat de Tilburgenaars niet geheel ontroostbaar blijven.

Hare beschrijving van het gezelschap, waarin zij ten huize van Ds. Schotel werd ingeleid, deed ons zuchten en onze ziel watertanden (?), zeldzaamheid als ons het degelijk, wetenschappelijk onderhoud werd. Ridderlijk neemt Elise het op, tegen wie de vrouw als te min beschouwen, om er iets beters in gezelschap voor te hebben en mede te doen dan... beuzelen. Het heeft ook ons vaak gehinderd; wij hebben dikwijls ernstiger, degelijker discours ter baan gebragt, soms met succès, nu en dan dank daarvoor inoogstend. Doch Elise, wat is bij ons veelal de opvoeding der vrouw? Wat worden tal onzer meisjes en vrouwen daardoor, dan beuzelende beuzelingen? Ik haat met u de kaarten, wanneer er iets beters in 't gezelschap is te vinden; ik neem ze zelden ter hand; en toch, hoe zijn zij mij in enkele gezelschappen welkom geweest, hadden wij nu en dan voor den onheiligen spotter ook iets anders, namelijk spot, ernstigen spot. - Hier hebt gij niet gemijmerd. - Doch gij deedt dit wel in Tilburg zelf en opzijn marktplein, waar gij het verleden in ‘scheemrig waas’ voorbij uwe ziel laat trekken; gij deedt het, maar als eene protestantsche, bij het bisschoppelijk paleis, - gij voeldet de schreeuwende contradictie. - Met u zouden wij, als met weinigen uwer zusters, in het gezigt van een ander gebouw, dat door een paleis moest worden vervangen, gaarne een gesprek hebben aangeknoopt over staatsbelang en vorstendeugd. Kon men het paleis te Tilburg onvoltooid laten, 't ware een sprekend memento mori. Maar dank, waar gij mijmerend u verheft tot Hem, die alleen Koning is; - dank, waar gij de scholen bezoekt, beziet, beoordeelt, zoo als katholicismus en protestantismus er daar hun stempel op drukken, - hier het vormelijke, eentoonige, afgemetene,

[p. 195]

waarin gij het goede toch blijft erkennen, ginds het vrijere, hooger strevende, - terwijl gij nu en dan ons terug laat zien op den staat van zaken in vroegere dagen. - Maar och of - zoo mijmerden wij - onder den stijveren, meer wettischen vorm, de Evangeliesche, Christelijke geest even goed kon bewaard blijven, als het je ne sais quoi van den echt fatsoenlijke, onder dragt en hulsel, die anders de laatste gedachte aan de wereld en hare vormen en rangen moest bannen! - Wij hebben gedeeld in uwe gewaarwordingen bij het zien van de stille kloostercel. - Mogt men die wijkplaatsen uit de wereld steeds hebben opengesteld, als de invaliedengestichten te Parijs en Greenwich en elders, voor die hadden uitgediend of onherstelbaar gewond en verminkt werden in den strijd met de wereld daar buiten! Hadden enkel de harten die zulke rust behoefden, en welke de wereld minder noodig had, daar wijk- en schuilplaats gevonden! Waren het niet zulke parasitenplanten geworden aan den boom der menschheid! - Neen, eere der wakende, zorgende huismoeder boven tien nonnetjes, bij wie men met T. Moore vraagt: in love or in devotion? Wij zeggen dit niet om daarmede betere rigting te verachten; doch om als soeur de charité, als opvoederesse werkzaam te wezen, behoeft men immers geen non te zijn. - En naauwelijks minder verkrachting aan den redelijken aanleg des menschen gepleegd is het, waar men de onnoozele kleinen tot eene Mariadienst, in stede van tot de dienst Gods, opleidt, zoo als dit op blz. 32 wordt voorgesteld. Dan waarlijk wordt eene fabriek met stoom, zoo als de schrijfster die beschouwt, nog eer stichtelijk en heiligend. Een sprekend bewijs voor de waarheid der spreuk: den reinen is alles rein!

Doch wat zullen wij zeggen van uwen wildzang, rijk begaafde, diep gevoelende? Dat zijn toonen opgeweld van den bodem uwer ziel, vol, vrij, rijk en krachtig, - harmoniesch voor het oor en meer harmoniesch voor 't harte, ‘teêr en schoon als 't vlindervlerkje, krachtig toch als de aad'laarswiek,’ tuigend van heilig verlangen, dat woont in edele zielen, - woorden van weemoed, doch niet van den zoeten, weeken, die werkeloos klaagt; neen! verradend, verkondigend, dat zij voortkwamen uit eene borst, die het:

‘Man muss wollen, man muss wagen’

van Matthisson kan aanheffen, die in den strijd des levens ‘den vrede, de harmonie onzes gewetens met God,’ poogt te bewaren.

Uw wildzang heeft ons het hart gestolen. Het is werkelijkheid, uit- en inwendige waarheid, doch deze gezien in den spiegel eener edele poëzij, eene Selbstschau, doch die genomen uit eene hoogte, van waar het oog der ziel op het hoogste en beste ziet tevens. Wenschten wij dikwerf, dat menig hoofd en hart, waaruit stank en verrotting ons te gemoet woei, ware gesloten gebleven, dat zij, die niets beters hadden te geven, ons het slechte, gemeene ook niet hadden gegund; bij u vragen wij: geef ons meer! Hier is gezonder opvatting van 't leven, minder Resignazion, meer kracht dan in Natalie's ‘Neujahrwunsch an mich selber’ in Jean Paul's Siebenkäs, waaraan geest en toon in uw stuk, anders zoo verre uiteenloopend, ons soms deed denken. Een schoon, een roerend, een verheffend afscheidslied. - Met zulk eene ziel en zulken zin kunt gij ‘heil van deze aarde nog wachten,’ zoo veel als zij bestemd is om ons dit te geven, terwijl ge iets beters blijft hopen. - Ge zijt niet een steentje geslingerd in 's levens vloed; ‘met God!’

[p. 196]

blijve uwe leuze, en dan with lusty strokes! - Er is, naar uw lied, immers reeds veel beter geworden. Blijf dichten en stichten en leeren en heiligen; geef zulken wildzang meer! - Zettet ge u ook eens in onze nabijheid!

chonia.