De Tijdspiegel. Jaargang 8

Wordt Tollens met regt ‘volksdichter’ geheeten?

Volksdichter: wat is toch wel de juiste beteekenis van dat woord? Beduidt het dichter uit het volk? van het volk? voor het volk? - En Volk dan, welke beteekenis moet men daaraan hechten? Meent men het min beschaafde gedeelte der natie, den lageren burgerstand, den grooten hoop er mede? Heeft men alzoo Volksdichter in denzelfden zin op te vatten en te verstaan als Volksleider, Volksmenner, Volksvriend, Volksverlichter en soortgelijken, waarbij minder aan den hoogeren stand, de aanzienlijken en beschaafden, dan aan de smalle gemeente, de eigenlijke volksklasse, gedacht wordt? - 't Wil ons niet regt helder worden en wij voor ons houden Volksdichter voor een onbestemd, een dubbelzinnig woord.

De beteekenis, die men oppervlakkig

[p. 122]

geneigd zou zijn er aan te geven, is, dunkt ons, die van een Dichter, die meer dan een andere, door den ongeletterde, den onbeschaafde, gevoeld en verstaan kan worden; - een dichter, die zich het gros der natie, en dus vooral ook het onaanzienlijkst gedeelte, als zijne lezers of hoorders voorstelt, en ter bereiking van zijn oogmerk, meer opzettelijk inden lageren volkstoon dicht en tot de vatbaarheid des volks afdaalt.

En dan vragen wij: Is Tollens een Volksdichter in dien zin?

Als wij onzen vader Cats opslaan, herkennen wij dadelijk den eerbiedwaarden man, die zich ten doel stelde de volksklasse aan te trekken, bezig te houden, te onderwijzen. Hij leert het kind, vermaant den jongeling, onderrigt de vrijster. Hij treedt bij den burger in huis, zet zich aan het kraambedde der moeder, plaatst zich tegenover den grijsaard aan den haard. Hij geeft aan allen lessen, zedespreuken en raad. Hij kout naar ieders vatbaarheid, hij vermaakt en vertelt en meestal niet slechts op eene eenvoudige, maar ook op zulk eene omslagtige, breedsprakige wijze, als de minbeschaafde gaarne hoort. Hij put zijn onderwerp uit en herhaalt dikwijls, om zich te beter te doen bevatten. In één woord, hij daalt tot de volksmenigte af, alsof het tot zijne kinderen ware; hij verloochent zichzelven om anderen nuttig te zijn, en met regt noemt men hem met eerbied ‘Vader’ en plagt men vroeger zijn werk in de huiskamer naast den Bijbel te plaatsen.

Maar is ook Tollens eens Volksdichter in dien zin? bevat hem het volk? begrijpt hem de menigte? Men heeft slechts het opzettelijk door hem vervaardigde Volkslied op de straten te hooren aanheffen, om overtuigd te zijn, dat de zangers zoo min de woorden als de gedachten des dichters verstaan.

Neen, Tollens is geen Volksdichter in den zin, waarin wij Cats zulks heeten en waarin men het woord als een bestemd en juist omschrijvend woord zou mogen groeten. Tollens is veel meer de Dichter van het aanzienlijkst, het uitgelezenst gedeelte der natie. Het eigenlijk gezegd volk kan, zoo het op verzen belust is, zich met mindersoortige behelpen. Het behoeft geene kabinetstukken aan zijne wanden, noch zilveren schalen tot zijn dagelijksch gebruik.

Wij kennen geene Gedichten, die zich zoo innemend en belangwekkend voordoen, als die van Tollens; geene, die zich in een' fatsoenlijken kring zoo beschaafd - wij zouden haast zeggen, zoowel opgevoed presenteren als de zijne, noch die er zoo welkom en gewild zijn. Waar men in de hoogere standen naauwelijks van Hollandsche verzen weet, kent men toch die van Tollens; waar slechts zelden een Hollandsch boek wordt ingezien, vindt men op den schoorsteenmantel een zijner bundels; waar van poëzij wordt gesproken, hoort men zijn' naam, en waar eens een Hollandsch vers mogt gereciteerd worden, 't is tien tegen één, dat het een der zijnen zal wezen. Menige zachte vingers slaan zijne bladzijden om en van menige schoone lippen vloeijen zijne gezangen. Neen, niet in de achterbuurten, maar in de woningen der beschaafden en aanzienlijken behooren zijne bundels t' huis. Hij is de Dichter van het salon, niet van de toonbank of de achterkamer van den kleinen burger.

Men werpe ons niet tegen, dat de Gedichten van Tollens, bij eene goede voordragt, meer dan die van anderen, ook op het gemoed van min beschaafde hoorders een kennelijken indruk maken:

[p. 123]

't is waar, er is een gevoel en een hartelijkheid in, die ook ruwe zielen aangrijpt. Maar de keurigheid der vormen, de juistheid der uitdrukking, de ronding der volzinnen, de tact in één woord, zijn eigenschappen en verdiensten, die niet door het volk opgemerkt en gewaardeerd kunnen worden. Indien de menigte hem beter dan vele andere dichters verstaat, het is alleen om de ongezochtheid, de duidelijkheid der dictie, het is om de helderheid, waarmede hij zijne denkbeelden uitdrukt, maar 't is niet omdat zijne gedachten alledaagsch of zijne versificatie leeg of zonder zenuwen en spieren zou zijn.

Men voere almede niet aan, dat de Gedichten van Tollens meer dan vaneenig ander Dichter-dat zij bij duizende exemplaren verkocht en verspreid zijn geworden en zich alzoo in duizende handen bevinden. Maar aan wie zijn zij verkocht en in welke handen bevinden zij zich? Niet in die van den volkshoop, maar in die van den beschaafden stand: een bewijs dat ze aldaar gewild zijn, dat ze aldaar behooren. Geef aan de volksmenigte de verzen van Tollens present: zij zal ze slechts ten deele kunnen genieten en nooit naar waarde weten te schatten; geef haar daarentegen het Boek van vader Cats, zij zal het meestal volkomen verstaan.

Tollens is geen Volksdichter in een' gezonden zin, maar hij is een natuurdichter van de hoogste beschaving, een vaderlandsch dichter van den zuiversten smaak, een Hollandsch dichter bij uitnemendheid. Er is geen klassische tint der ouden, geen Engelsche of Fransche kleur in zijne voortbrengselen, er is niets in dan zijn eigen geest. Vóór hem heeft niemand verzen gemaakt waarnaar de zijnen gelijken. Hij heeft niemands rigting gevolgd en al zijne navolgers achter zich gelaten. Alleen hijzelf overtreft telkens zichzelven, want zijne laatste verzen zijn altoos zijne beste.

Behalve in eene meestal gelukkige keuze van onderwerpen, die belangstelling inboezemen - in helderheid van zien, in nieuwheid van opvatting, in rijkdom zonder overlading en vooral in hartelijkheid en gevoel, - bestaat zijne verdienste; in duidelijkheid en eene uitstekende zuiverheid van dictie. Daarentegen mist men bij hem al wat naar bombastige zwelling, valsch vernuft en klatergoud zweemt. 't Is geen fantastische of vagabonderende wildzang, maar degelijkheid en waarheid, die men bij hem vindt. Men behoeft zijn gezond verstand niet te verwijderen bij het in handen nemen van zijne bundels. 't Is daarenboven of hij voorbedachtelijk, niet slechts de meest gepaste, maar ook de minst opzigtelijke woorden voor de inkleeding zijner denkbeelden kiest, geheel in strijd met zoovelen, die hunne dagelijksche gedachten in zondaagsche woorden tooijen. 't Is of hij met zijne volkomene beschikking over den rijkdom der taal, waarin hij alleen door Bilderdijk wordt overtroffen, de eenvoudigste versierselen voor zijne bekoorlijke Muze zoekt, opdat hare natuurlijke schoonheid niet door opschik verborgen of ontsierd zou worden. Zeg mij of een Dichter van zooveel kieschheid en smaak de Dichter van het volk (of wat is Volksdichter anders?) en niet veeleer de Dichter van het wel opgevoed en beschaafdst gedeelte der natie genoemd moet worden?

Deze opmerkingen en bedenkingen kwamen ons voor den geest, toen er voor eenige maanden in den Tijdspiegel een oorlogsverklaring aan de groot-octavo uitgave van Tollens' dichtwerken gedaan werd. Wij waren het in vele opzigten

[p. 124]

met den steller van dat stuk ten volle eens, vooral in zijne hoogschatting van onzen dichter; maar in andere opzigten weken wij lijnregt van hem af, en nu het gerucht tot ons gekomen is, dat er alweder eene nieuwe uitgave van Tollens' Gedichten, die bij zooveel duizende exemplaren verspreid zijn, is noodig geworden, willen wij onze stem tegen den oorlogsverklaarder verheffen.

Hij verlangt eene zeer goedkoope editie, ten behoeve van den handwerksman en den kleinen burger en hij beklaagt zich, dat de bestaande uitgaven, om de vele guldens, die men er voor besteden moet, alleen in de boekenkasten der meer gegoeden pronken. Maar nog eens! indien de mindere klasse hier te lande behoefte aan verzen heeft, 't geen wij niet zouden durven beweren, 't zal toch wel niet noodig zijn, daarin dadelijk met het schoonste en uitgezochtste te voorzien? Er is voorraad van mindersoortig goedje in overvloed. 't Zou een onredelijke eisch zijn, het beste en dan nog wel zeer goedkoop te begeeren!

Wij verheffen alzoo onze stem tegen eene goedkoope editie voor het volk, juist omdat wij Tollens niet voor een Dichter uit, van of voor het volk, maar wel als een dichter van of voor den meest onderscheiden stand erkennen. Daarom vooral geen druk met afgesleten letters en op onooglijk papier! Tot eene uitgave in beknopter formaat voegen wij echter onze stem bij die van den oorlogsverklaarder aan de groote en zware bundels; maar zoodanige kleiner editie verlangen wij inzonderheid ten gerieve van onze beschaafde jongelieden, vooral in het belang onzer wel opgevoede jonge dochters, die zich het Hollandsch niet schamen, - boekjes derhalve, die zich op eene wandeling of een uitstapje gemakkelijk laten mededragen. Men kieze dus daartoe het kostbaarste papier, de fraaiste letter, een' bevalligen titel, een' netten omslag, en alles, wat het uiterlijk aanzien behagelijk kan maken. Zoodanige uitgave, en zoodanige alleen, achten wij begeerlijk en wij verbinden ons tot den aankoop van een exemplaar voor ieder onzer volwassen of ontwikkelde kinderen, als een geschenk op hunnen verjaardag. Voor kleine of onontwikkelde kinderen passen alweder deze gedichten niet, want Tollens is evenmin Kinderdichter als hij Volksdichter is in een' gezonden zin.

l.

G.