De Tijdspiegel. Jaargang 8

[p. 117]

Letterkunde.

De schoonzusters, door Henriette Maria L***, Schrijfster van ‘Coquetterie’. Schiedam, H.A.M. Roelants, 1850.

Voorzeker, wie als wij met een aangenaam gevoel terugdenkt aan Coquetterie, dat er in de keurige kleine uitgave van den heer Fuhri zoo coquet uitzag, - hij zal met blijdschap een nieuw werk van de hand der Schrijfster ontvangen, die zich in hare eerste schepping leerde kennen als begaafd met een gemoed, dat gloeit voor 't schoone der natuur; met een hart, dat geopend is voor 't goede; met een oog, dat een scherpen blik weet te werpen in karakters en op toestanden, - zoodat wij bijna geneigd waren om op de Schrijfster hare eigene woorden toe te passen: ‘Zij had veel gedacht, goed gelezen. Zij had evenzeer in de natuur, in de harten der menschen en in haar eigen gemoed den onderzoekenden blik geslagen, als in de boeken van anderen: van daar die helderheid van denkbeelden en juistheid van uitdrukking.’ En wij zouden kunnen voortgaan met overnemen; want er volgt: ‘Men werd in den beginne niet dadelijk weggesleept door haar gesprek - lees hier werk, - maar langzamerhand boeide zij.....’ Ja, zij boeide ons, zonder op het effekt te werken, zonder buitengewone voorvallen te schetsen; zij boeide ons door de ware en eenvoudige schildering en ontwikkeling van de karakters, die zij ons voorstelde; wij leerden de personen, die zij opvoerde, meer en meer kennen en sloegen met belangstelling hun lot, hunne gevoelens, hunne daden gade. 't Was dus met vreugde en vooringenomenheid dat wij ‘de Schoonzusters’ in handen namen.

We werden niet teleurgesteld: ‘de Schoonzusters’ zijn een waardig pendant voor ‘Coquetterie.’ Wij vonden er evenmin treffende tooneelen in opgevoerd, maar wij vonden er weder de geschiedenis van het hart in verhaald.

Ook de vorm is dezelfde; de personen komen minder handelend en sprekend, dan denkend en schrijvend voor. Wij bekennen gul dat we niet houden van den brievenvorm, maar we vonden zelden brieven zoo goed geschreven, zoo kort, zoo geschikt om de karakters van de verschillende schrijfsters of schrijvers te doen uitkomen, en zoo juist geplaatst.

Wij durven Henriette Maria L*** na het lezen harer beide werken eene geestverwante van Frederika Bremer noemen; even als deze toch, doet zij ons de natuur meer liefhebben; even als deze doet ze ons diepe blikken slaan in het menschelijke hart; even als deze is ze natuurlijk en ongekunsteld en boeit ze ons onwillekeurig; even als deze voert ze ons op tot gevoelen, tot liefhebben, tot God! Even als bij Frederika Bremer eindelijk dringen zich ook bij onze Schrijfster zoo veel beelden

[p. 118]

en toestanden op, dat we verwonderd staan over dien rijkdom, en is het wel eens aan de Zweedsche novelliste verweten dat ze hare hoofdpersonen misschien wat te veel omringde, ook dit is eenigzins toepasselijk op onze Schrijfster. Maar we willen niet te sterk drukken op dat verwijt; want die overvloed en afwisseling van karakters komt ons toch ook noodig voor in werken als deze, die eigenlijk uit eene ontleding van karakters bestaan, daar ze anders ligt eentoonig zouden kunnen worden, omdat de toestanden altijd uit het gewone, ware leven gegrepen zijn en er nooit de toevlugt wordt genomen tot onmogelijke ijsselijkheden of hoogst zeldzame gebeurtenissen.

In ‘de Schoonzusters’ vinden wij het leven en de menschen zoo als zij zijn, alleen we blijven niet als de wereld aan de oppervlakte hangen, maar dringen dieper door.

We hebben in dit laatste werk, vergeleken bij het eerste (Coquetterie), hier en daar vooruitgang kunnen bespeuren. We missen hier met genoegen Majoors van 28 jaar in uniform, - Generaals van beneden de vijftig, - ambassadeursvrouwen uit Italië, want die vindt men bij ons te lande zoo niet opgeschept. 't Zijn slechts accessoires, dat is waar; maar het doet toch altijd eenigzins afbreuk aan den indruk van 't geheel, wanneer de decoratiën hier en daar met de waarheid in strijd schijnen te wezen. Ook vonden we de huwelijksaanzoeken hier wat minder poëtisch en wat meer waar voorgesteld. In het laatste werk zijn de mannenkarakters meer ontleed, ofschoon de vrouwen toch altijd nog met grooter zorg en volledigheid worden behandeld, 't geen wij echter volstrekt niet afkeuren; integendeel, wij zien gaarne de vrouw door de vrouw geschetst, vooral waar dit zoo juist wordt gedaan, zonder overdrijving en zonder vooroordeel.

Met genoegen zagen wij ook dat uit den vloeijenden, gemakkelijken stijl de desaangaandes, de zulksen en de derzelvers geheel waren verdwenen, terwijl wij slechts eene enkele maal nog op een dezelve stuitten, waarvoor onze afkeer misschien wat te sterk is.

De Schrijfster geeft zich niet over aan lange beschrijvingen; ze weet ons door weinige woorden te doen zien, wat noodig is. De natuur wordt in krachtige, frissche trekken door haar geteekend; de personen, hun gelaat, hunne kleeding, de plaatsen waar ze vertoeven, worden ons duidelijk voor den geest gebragt zonder omhaal van woorden, zonder in het minutieuse of onnoodige te vervallen, en dit verraadt eene vaste hand en een juisten blik.

Werden we vroeger ingeleid bij de familie van Hallingen op het landgoed Beverveld, thans zagen we het hek van Klarenbron voor ons geopend en verkeerden we bij de familie Sixenberg.

't Schijnt dat onze Schrijfster niet de schoonste rol heeft willen toekennen aan onze gastvrouwen, want noch mevrouw van Hallingen, geboren Karolina van Elst, noch mevrouw Sixenberg, geboren Marianne van Elst, munten uit in schoonheid van karakter - was de eerste coquet en de bewerkster van het ongeluk harer dochter, de laatste is vol intrigues en stort haar zoon in het ongeluk, terwijl zij zijn geluk wil dwingen.

De hoofdpersoon in ‘de Schoonzusters’ of in de Tantes, zoo als wij ze liever zouden noemen, is Leonora of Nora (zoo als ze in de wandeling wordt geheeten) van Elst. Haar geheele levensloop van hare geboorte af tot haar huwelijk met professor Revers toe, wordt ons ontrold.

[p. 119]

Zij is de dochter van Just van Elst, een vermogend bankier, broeder van mevrouw Sixenberg, de eene tante, en van Ada van Ofen, zuster van Jane van Ofen, de tweede tante. Mevrouw van Elst sterft, toen haar eenig kind pas een tienjarigen ouderdom heeft bereikt; haar gemaal wordt door de gebeurtenissen in 1848 geruïneerd en bezwijkt ten gevolge van de vreesselijke slagen, die hem hebben getroffen; Nora is op haar 18^de jaar een onbemiddelde wees en, in de grootste weelde opgevoed, moet zij thans kiezen tusschen hare twee tantes Marianne en Jane, die haar beide huisvesting aanbieden.

Het jonge meisje verkiest het buitengoed Klarenbron, het vrolijke gezin harer voorkomende tante Sixenberg boven de nette maar stille stadswoning van jufvrouw van Ofen.

Waarom heeft mevrouw Sixenberg alles in het werk gesteld om hare nicht over te halen haar te volgen? 't Is omdat zij hoopt dat de schoone oogen van Nora eenigen indruk zullen oefenen op de woeste zinnen van haren zoon Horace, den vrolijken student.

't Gebeurt zoo als de moeder het wenscht: Horace wordt getemd; maar, wat zijne moeder niet verlangd had, hij vat eene vurige liefde voor Nora op. De onbemiddelde wees was echter geen geschikte partij voor Horace; deze moest een voornaam en rijk huwelijk doen; daarom wordt hij misleid en het hart van Nora gebroken, die nu echter genezing vindt bij hare tante van Ofen, en later met Revers huwt, op wien de uitspraak: on n'aime pas longtemps seul niet van toepassing is; want hij heeft haar van hare eerste jeugd af aan bemind. Ziedaar in een paar groote trekken de geschiedenis van Nora van Elst; haar karakter te beschrijven zou meer woorden vereischen, want het vertoont eene mengeling van hoogheid en goedheid, van godsdienstzin en twijfelmoedigheid, van dartelheid en ernst, van opgewondenheid en geestdrift die men slechts door de naauwkeurige schildering, door de fijn aangebragte nuances kan leeren vatten en waarderen.

Het gansche werk zou zich bijzonder daartoe leenen om er een bloemlezing uit te geven van schoone en ware denkbeelden en gezegden. Of wat dunkt u van de beschrijving van dezen laten Aprilsdag:

‘De zon scheen warm en koesterend op het jonge gras, welks fijne, teedere scheutjes als fluweel de velden dekten, waarop de grasanjelieren en blaauwe viooltjes met kwistige handen waren uitgestrooid, terwijl hier en daar het verdorde eikenloof, dat onwillig plaats scheen te maken voor de nieuwe loten, met zijn helder bruin eene aangename schakering daarstelde (vormde).’

Of van dit uitzigt:

‘Vlak voor het raam stond een dikke kastanjeboom, in wiens digte bladerkruin eene opening was gesnoeid, waardoor het oog, als in eene ingesloten schilderij, het echt Hollandsche landschap aanschouwde. Op den achtergrond de kleine, spitse toren van het dorp, omringd van de bosschen en tuinen die in de nabijheid lagen, en meer naar voren een weiland, waarop de runderen, die onuitputtelijke goudmijnen van ons land, de welvarende leden uitstrekten in den morgendauw, die, als een zilveren sluijer, de lagchende en verkwikte aarde nog dekte. Terwijl onder het venster de verschillende geluiden der dieren-huishouding in de ooren klonken: het zachte gepruttel van den poelepetaat, het gezellige gekraai van den haan, en de wel niet zeer harmoni-

[p. 120]

sche, maar toch eigenaardige uitvallen der kalkoenen.’

Hoe kort, maar tevens hoe goed en natuurlijk gekleurd!

Maar niet alleen munt de Schrijfster uit in natuurtafereelen, ook en vooral in ernstige en ware gedachten, als daar zijn:

‘De Godsdienst is geen wonderkruid of toovermiddel, dat plotseling de pijn der ziele stilt; lang en aanhoudend moet haar geneesmiddel worden aangewend, wil ze wijsheid schenken in voorspoed en troost in smart.’

‘Deernis en medelijden is het krachtigste tegengif voor liefde, dat eene vrouw kan worden toegediend. Nimmer toch zal zij den man kunnen beminnen, op wien zij, in een zedelijken zin, moet neêrzien, het gevoel van zwakte en minderheid is haar zoo zeer ingeschapen, dat zij behoefte heeft, om, in de moeijelijkste omstandigheden, het oog op haar man te vestigen en hem sterk te zien, zij wil in hem niet alleen den beschermer vinden in eene maatschappelijke beteekenis, maar ook den steun harer ziel, den voorganger in al wat goed en edel is. Waar dit ontbreekt, waar de vrouw het zoete gevoel mist, van trotsch te kunnen zijn op den man harer keuze, het moge een rustig, vreedzaam huwelijk zijn, maar een regt gelukkig kan het nimmer wezen; waar deze edele hoogmoed ontbreekt, verbleekt de glans der huwelijkskroon!

‘Alleen gebrek aan geloof veroorzaakt dat overdreven gevoel van ongeluk, dat ons soms kan overvallen; voor hen, die vast gelooven, heeft iedere smart haar scherpsten prikkel verloren.

‘De vrouw behoeft niets dan liefde, dat gevoel geeft kracht tot elken pligt en elke deugd.’

Ziedaar een paar aren uit den rijken oogst, die wij onder het lezen hebben verzameld. Ware ons de plaats gegund, hoe gaarne zouden we meer overnemen, b: v: de scherpzinnige recensie over de jeugdige, sierlijk gekapte domineetjes, die liefelijke, zoetvloeiende redenaartjes, die zoo weinig indruk maken op de harten der hoorders met hunne redenen, vol fraaijigheden en poëtische tinten (blz. 115). De gevoelens van Nora aan het strand (blz. 164 en volgg.); de herinnering aan en het heimwee naar de naïeve denkbeelden harer kindschheid (blz. 193); het bezoek bij de oude ezelin van Mevrouw van Asperen (blz. 210), dat ons tranen uit de oogen perste; het zware offer, (zoo geheel door Jane van Ofen gebragt aan hare moeder (blz. 223) enz. enz.

Met welk genoegen ontmoetten wij Rachel (blz. 107), en riepen wij ons nog eens aan de hand der Schrijfster haar onvergelijkelijk spel, hare trillende stem, haar genie terug voor den geest; hoe verheugde het ons dat het jaar 1848 Lamartine niet van de etagère der heldin had doen verdwijnen; hoe waar vonden wij de langzame, trapsgewijze ontwikkeling van Leonora's karakter, van dat wezen, wier aanleg zoo goed was, wier geest snakte naar het licht van boven, en dat door de duisternis der smarten en beproevingen heen eenmaal heerlijk en koesterend zou worden bestraald door de liefde Gods. Hoe natuurlijk dat hare stemming na de geleden smart niet altijd dezelfde was, dat haar den eenen dag de berusting veel minder gemakkelijk viel dan den anderen, dat vaak één woord, ééne enkele herinnering hare levendige verbeelding geheel terug bragt tot vroeger en het dan weder duister werd in hare ziel. Hoe schoon is het karakter van Jane geschilderd, die niet behoorde tot eene dier ernstige of liever bittere vromen, die in al de koude en hoogheid hunner eigene

[p. 121]

ingebeelde geregtigheid op alles en allen met eene soort van meelijden neêrzien, en in den grond der godsdienst schade doen, daar ze haar het zachte uiterlijk ontnemen, dat haar waar karakter uitmaakt, en den wereldling in den waan brengen, dat hare betrachting in eene moeijelijke, eeuwigdurende boetedoening bestaat. Wat vormt die vrouw, die sprak: ‘de ziel even als het ligchaam wordt door inspanning ontwikkeld en ontvangt juist daardoor hare kracht,’ wat vormt zij een sprekend contrast met de wufte, theatrale mevrouw Sixenberg, die zoo aardig weet te nemen en te geven om haar geweten in slaap te sussen, doch die hare berekeningen, die op geen goeden grondslag rustten, zoo jammerlijk ziet falen en hare onverstandige liefde voor haar zoon hem tot een vloek ziet worden.

Hoe levendig worden ons Nora en Horace als kinderen voorgesteld; hoe los is later de blondgelokte, vrolijke student geteekend; hoe ontlokt ons de prettige Therèse een glimlach bij schier elk woord, door hare schalke lippen geuit.

Maar wij moeten eindigen en met weêrzin voldoen aan onzen pligt als recensent door op een paar kleinigheden te wijzen.

Vooreerst kunnen we ons slecht vereenigen met het woord geestdriftig, dat meermalen door onze Schrijfster wordt gebruikt.

Op blz. 59 regel 16 ontbreekt een woord.

‘Slechts de twee jongste zijn dus meer in huis,’ op blz. 93, is niet juist, evenmin de laatste zin op blz. 94 v.o. Op blz. 122 staat: ‘In het gemoet gaan voor te gemoet gaan. Op blz. 141: ‘Schoon ze de vrouw verre van haar wenschte, voor van zich wenschte. Op blz. 143: Ik heb verscheidene Dominés-vrouwen beleefd voor gekend.

Wij gelooven dat het wel onnoodig zal zijn te betuigen, dat deze weinige kleine onnaauwkeurigheden ons niets hebben ontnomen van het genoegen, dat wij bij de lezing van ‘de Schoonzusters’ smaakten, en mogten wij Henriëtte Maria L*** spoedig weder op een letterkundig terrein ontmoeten, we zouden het voor ons een geluk, voor de kunst een voordeel achten.

a.i.