De Tijdspiegel. Jaargang 8

De Nederlandsche hoofd-rivieren en de plannen tot hunne (hare) verbetering,

In populairen toon beschreven door een oud soldaat. Met 4 platen en 2 tabellen. Te Nijmegen bij J.F. Thieme. 1850. - 160 blz. 4 platen en 2 tabellen. - Prijs bij inteekening f 2,80. Na 1 Januarij f 3,50.

Met het meeste genoegen ontmoetteden wij den Oud soldaat, ditmaal op vredelievender terrein, en in vredelievender stemming dan vroeger: niet meer tuk op eene ‘hevige polemiek’; - maar, welligt in al te nederige houding, verlangend uitziende, naar een werk ‘beter dan het geleverde’; thans er niet op uit, om vestingen, ruiterij en wat niet al, te sloopen, de grenzen prijs te geven en inundatiën te stellen, om van achter dezelve, den vijand in het water, als eene mug in de kaars, te zien omkomen; maar behoudend, ja! hij, de Oud soldaat, behoudend! doch zulks ten gerieve van dijken, scheepvaart, koopsteden, en van diezelfde strook gronds, die hij vroeger zoo onmeedoogend in watervelden veranderde, om ze in gedachte, met drijvende legertjes en gewapende schepen te doorklieven.

Wij zouden die verandering in gemoedsstemming minder toejuichen, zoo wij die moesten toeschrijven aan wezenlijken ouderdom, van den reeds zoo lang zich oud noemenden soldaat; doch dit werk getuigt wederom van zooveel jeugdige kracht en onverdroten arbeidzaamheid, en de drooge waterbespiegeling wordt hier en daar zoo luimig afgebroken door een humoristischen zet, dat bij geluk niets ons nog den ouden dag scheen aan te kondigen. Hier en daar laat zich wel de invloed van een jichtvlaagje bespeuren, of van een wrevelig oogenblikje, welligt door een aanval van het voeteuvel veroorzaakt; maar algemeen heerscht over het gansche werk toch eene heldere tint, gelijk die van eenen kalmen waterspiegel. Evenwel, waarde lezer, uit vroegere ondervinding en ook uit dit werk, leerden wij, wat achter stil water kan schuilen, en blijven dus altijd nog op stormen voorbereid,... dan ter zake.

[p. 278]

De titel van het werk geeft den inhoud reeds genoegzaam te kennen, ja zelfs duidelijker dan de Voorrede dit doet; immers daar lezen wij, dat het werk ‘bestemd is, om een algemeen denkbeeld van den toestand onzer hoofdrivieren te geven, aan allen die van de waterloopkunde geene hoofdstudie maken. Daaronder kan men rekenen: landeigenaars wegens (?) de afwatering op de rivieren, dijkbesturen, officieren, enz.’ Hoe dezen nu, juist wegens het belang dat zij bij de zaak hebben, daar geene hoofdstudie van maken, bekennen wij niet te begrijpen; doch de oude heer was in de Voorrede zeker nog niet goed aan den gang, en zoo wij, even als zeker zoo menigeen, den titel lezen, maar de voorrede overslaan, beantwoordt het werk volkomen en uitmuntend aan het beloofde. Wat meer is: het werk zal het verlangen bevredigen van velen, die gaarne omtrent onze hoofd-rivieren wat meerder zouden willen weten, dan zij, zoowel in dagelijksche gesprekken, als door toevallige ontmoeting van deskundigen, konden vernemen. En het getal diergenen is groot; voorzeker een vreemd verschijnsel in een land dat de dichters ons tot vervelens toe als ‘aan de zee ontwoekerd’ voorstellen; in een land, waar men gedurig met zoet, zout en slecht water, te kampen heeft.

Niet minder vreemd is het, dat tot nog toe, over onze rivieren, dijken en verdere waterstaatsaangelegenheden, zoo weinig geschreven is; althans voor den beschaafden, doch oningewijden man. De bestaande werken, die daar eenigzins in zouden kunnen voorzien, zijn weinig in getal, òf verouderd, òf te kostbaar, òf uitsluitend voor mannen van het vak geschreven. De Schrijver voorziet dan reeds gedeeltelijk in deze behoefte, door aan te vangen, met eene ‘Opheldering van eenige namen en zaken,’ tot beter verstand van hetgeen zal volgen. - Kort, zakelijk en duidelijk, worden daar vele wetenswaardige zaken uitééngezet.

Het verwonderde ons evenwel, dat in dit I^ste gedeelte, wèl van zomerkaden en uiterwaarden; maar met geen enkel woord gewag gemaakt werd van: polders, boezems (wegens de afwatering), enz.; noch van de hakkelbouten waarmede het vlak van AP, over schier hét geheele land is aangegeven. Dan de Schrijver erkent dat het korte bestek wel tot oppervlakkigheid moest leiden; en, daarom, onze weet- aan onze geldgierigheid opofferende, zwijgen wij ook verder over al hetgeen ons in het waterloopkundige gedeelte te oppervlakkig behandeld toescheen. Met genoegen zagen wij hier de ongegrondheid der meening aangetoond, als zouden de rivierbedden zich algemeen van lieverlede verhoogen.

Het II^de gedeelte beschouwt den ‘loop der Nederlandsche hoofdrivieren’ en geeft daarvan in weinige bladzijden een duidelijk overzigt, en vele belangrijke bijzonderheden, op den koop toe. Zeker zal de lezing daarvan een ieder genoegen geven, en veler weetlust bevredigen.

Het III^de gedeelte is een uittreksel, uit het in druk verschenen; doch uitvoerig en dus kostbaar Rapport der Riviercommissie, 1821-25; dat voor leeken bovendien te wetenschappelijk geschreven is. Dezen zullen ook in dit III^de gedeelte veel wetenswaardigs aantreffen; veel echter ook, dat slechts voor ingewijden kan dienen. De Schrijver stelt zich, blijkens den titel, immers een publiek voor, dat populair onderrigt behoeft. Of zulke lezers nu reeds in staat zullen gesteld zijn, de waarde en juistheid in te zien der begrootingen door de Commissie medege-

[p. 279]

deeld; of eenig belang heeft bij de posten voor stoommolens, sluizen, duikers, onteigening, enz. uitgetrokken, betwijfelen wij zeer. Het totaal der begrooting ware voor hen ruim voldoende, dunkt ons.

Het mededeelen van het Rapport der Commissie, in dien vorm, geeft bovendien iets ongelijkslachtigs aan het geheele werk, dat nu uit brokstukken en mededeelingen te zamengesteld, geen aangenaam geheel aan den lezer oplevert; deze moet, dunkt ons, telkens gevoelen hoe veel hem nog ontbreekt, om het voorgedischte met smaak te kunnen nuttigen.

Evenzoo min gelooven wij zulk een publiek geroepen, om het pleit te beslissen, wanneer de Oud soldaat, in het ‘Besluit’ het werk der Commissie, plannen en begrootings-cijfers, beoordeelt. Wie toch zoude zich reeds vermeten, na het onderwijs van den Schrijver, hoe voortreffelijk dan ook, toch altijd nog maar ‘populair’ en ‘oppervlakkig,’ om uitspraak te doen tusschen hem en de Commissie; zelfs in weerwil der sympathie, die men tusschen meester en leerling mag aannemen?

Landeigenaars, Dijkbestuurders enz., wier belangen door water bedreigd worden, en dit boek raadplegen, zullen zich nu nog bovendien tusschen twee vuren geplaatst zien; even als een patient, die twee hooggeleerde doctoren over zijnen toestand hoort twisten!

Deze beoordeelingen dus, ja zelfs die welke in het Rapport, bij uittreksel worden overgenomen, schijnen ons geheel buiten het bestek van titel en doel. Slechts waanwijzen, of zij die, zoo als de Schrijver, van waterloopkunde en aanverwante vakken eene hoofdstudie hebben gemaakt; en voor dezulken is het werk toch zeker niet bestemd; kunnen zich in dergelijke zaken eene opinie aanmatigen. En dan nog leert de ondervinding, en ook het Rapport der Commissie, dat zelfs de geleerden het niet altijd ééns zijn.

Stijl en voordragt zijn ook hier wederom flink en duidelijk. Nu en dan, als de aandacht wat te lang door cijfers en afgetrokkene beschouwingen vermoeid is, een grap; die echter niet altijd zeer gelukkig met den ‘populairen toon’ zamenstemt. Zoo twijfelen wij b.v., of het woord charge, voor een profil op overdreven schaal geteekend, en de aanhaling uit Tristram Shandy, wel zoo geheel in den geest van den Hollandschen Waterman zijn gekozen.

En nu ons oordeel moetende uitspreken, zoo schijnt het ons toe: dat het werk aan den titel uitmuntend voldoet. - Immers in al het overtollige, hier boven aangewezen, zien wij geen ander nadeel, dan dat: òf de lezers het zullen overslaan; òf dat het eenige waanwijzen meer zal doen ontstaan, die de handelingen van bevoegde mannen zullen beoordeelen en bedillen, en het: Schoenmaker enz. niet zullen gedenken. Eene strekking, waaraan in de laatste jaren welligt hier te lande wel eenig voedsel wordt gegeven. Wij zijn dan ook voorbereid op tal van fraaije bespiegelingen, zoowel over droogmakerijen, als over onderwaterzettingen.

Dat het werk aan: ‘landeigenaars, dijkbesturen, vele officieren enz.’ wèl veel nieuws zal kunnen leeren; doch weinig dat in hunne betrekking van dadelijk practisch nut kan zijn: daartoe wordt noodwendig nog eenige kennis vereischt omtrent sluizen, watermolens, boezems, en eene menigte andere technische en wetenschappelijke zaken, waarover in het werk gezwegen is.

Dat het werk zeer geschikt is, om den weetlust van zoo velen te bevredigen,

[p. 280]

die niets omtrent onze hoofdrivieren weten, en sinds lang, zoo wel heimelijk als openlijk, verlangden, daar een algemeen bevattelijk en kort overzigt van te verkrijgen. Zeker zullen dezen dit boek met genoegen lezen. Moge het hierdoor velen een prikkel zijn, tot grondiger beoefening eener wetenschap, waaraan ons vaderland zoo veel verschuldigd is; en om meer en meer een stand te doen hoogschatten waarop het met regt trotsch is.

philoterp.