De Tijdspiegel. Jaargang 8

[p. 112]

1853

Eene geschiedenis van gebeurtenissen die niet gebeurd zijn, door Dr. G. Oelsner Monmerqué. Uit het Hoogduitsch vertaald door E. de Romar. Leeuwarden. O.J. Eekma. 1850. Met eene herinnering aan Gregoor VII, of de strijd tusschen Kerk en Staat in de XI eeuw, door J.H. Sonstral, te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck.

Toen wijlen Iselin het waagde om zijne hoop en verwachting aangaande eene betere toekomst mede te deelen, schreef de achtenswaardige geleerde zijne: ‘Droomen van een menschenvriend;’ elders waagt men het ‘onze Toekomst’, te schetsen; - de heer doctor Oelsner Monmerqué geeft ons een Geschiedenis(?) van gebeurtenissen, die niet gebeurd zijn - en ook wel niet gebeuren zullen. Hij had zijne prognosticatiën gerustelijk ‘droomen’ mogen noemen. Hij waagt het om te voorspellen, hoe ingewikkeld, hoe spoedig afgespeeld en van welken einduitslag gevolgd, het groote drama der wereldgebeurtenissen zal zijn na betrekkelijk korten tijd. Wij hebben binnen een paar jaren, volgens onzen doctor, in Frankrijk eene restauratie met de oude fouten en daarna eene schier vreedzame, hoogst beleefde omwenteling te wachten, waarvan de schokken naauwelijks voelbaar zullen zijn, waarbij, om toch eene afspiegeling van de dingen van voor zestig jaren te hebben, de guillotine maar een beetje zal werken, en er in plaats van eene godin der rede eene godin der vrijheid zal worden rondgevoerd in triomf. De romantiesche inkleeding is niet zeer nieuw. Het is een roman de tendance, waarin vrouwen, spel met opligterij, heillooze politiek, staatkundige en geestelijke heerschzucht de kleuren leveren om Frankrijks politieken en zedelijken toestand voor te stellen. Het kleed is bont genoeg, de voorstelling niet boven het middelmatige; de toestanden der Fransche maatschappij worden oppervlakkig genoeg geschetst, en door het geheele boek heen slingert men op eene hoogst onbehagelijke wijze van het minutieuze tot gewigtige onderwerpen en vragen van den tijd en vice versâ. Wij dachten er bij aan wat Göthe Faust laat zeggen:

Heisze Magister, heisze Doctor gar,
Und ziehe schon an die zehen Jahr',
Herauf, herab, und quer und krumm,
Meine Schüler an der Nase herum.

Gelukkig zegt de Heer Oelsner-Monmerqué, in de Voorrede, dat zijne voorstelling op eene misschien verkeerde, doch in allen gevalle gewetensvolle (Sic! Vertaler), en hem geheel eigene opvatting (monomanie?) der Fransche toestanden berust.

Zijne schets van de te wachten restauratie is donker. Aristokratie en priester-regering meer dan in de middeneeuwen. ‘De goede vaders Jezuïeten hebben in korteren tijd hunne glansperiode in een' geheel anderen omvang bereikt, als te voren onder Karel X.’ - Het absolutismus is ten uiterste gedreven, de opvoeding des volks ab ovo in de handen der geestelijkheid. Duitschland bloeit onder het zoogenoemd drie-koningsbond. (Es sind ihrer Drei, Und nicht ihrer Vier). ‘Het heeft de vier tot vijfjaren sedert Maart 1848, ijverig benut, om zich opregt in broederlijken zin te constitutionaliseren (?) en alle tegenstrevende hinderpalen te overweldigen.’

Het kan ons weinig lusten de politieke hocus-pocus van den heer Oelsner-Monmerqué op den voet te volgen. - Evenwel komt hij ons in geenen deele voor

[p. 113]

de man te zijn: die ons zal vertellen: welche Stunde wohl im Reiche der Geister hat geschlagen. Wij erkennen in onzen tijd, met zoo velen, oen tijd van krisis. De hemel vertoont zich rood; maar de een roept avond- de ander morgenrood, terwijl een derde daarin het droevige rood (de roode republiek) ziet, waaruit zich onweders ontwikkelen. Wij deelen niet in sanguinische verwachtingen, doch vreezen ook niet die algeheele maatschappelijke omkeeringen, ook niet dien terugkeer van het absolutismus en der hierarchie. Wij wachten geen Vandalismus, geen middeneeuwen, maar ook niet den togt per stoom naar het Dorado des lichts en der vrijheid. Het individu keert niet geheel tot zijn vorigen toestand terug. Hij kan van beter slechter, van slechter beter worden; toch blijven de sporen van zijn vroegeren toestand, en ook de schijnbare achteruitgang kan geen geheele terugkeer zijn tot het verledene. Dat is nòg meer het geval in het leven der volken. De oude beschaving kon te gronde gaan, omdat het minder eene zedelijke beschaving was, maar vooral omdat zij niet wortelde in eene godsdienst die niet van deze wereld is. De hierarchie kan niet terugkeeren - en in de eerste plaats in Frankrijk niet terugkeeren; omdat de ideeën des tijds, zoowel betere als in den grond meer verkeerde, zich daartegen kanten. Wij willen evenwel niet zeggen dat zij niets zou kunnen, wanneer wij ook beweren, dat zij niet meer zoo alles zal kunnen. Maar al kon zij hare magt vestigen, het zou niet eene zoo uitgebreide, allesbeheerschende kunnen zijn. De waarheid wordt beter en algemeener erkend, volken en menschen beseffen hun regt op vrijheid, de drukkunst heeft hun het orgaan verschaft om klagt en grief luid te doen worden en op te roepen tot algemeen verzet. De humaniteit is te zeer doorgedrongen, dan dat een religieus of politiek kannibalismus zich kan organiseren. Men duldt den gewetensdwang niet meer. Pogingen die werden aangewend om dezen ten troon te heffen, leden schier terstond schipbreuk; - adres aan l'Univers, waartegen zich eene zoo krachtige stem van een hooggeplaatste in de kerk verhief, - adres aan Sardiniës houding! Men kan nog hier en daar voor eene poos eene nationaliteit onderdrukken; men kan het de menschheid niet meer. De middeneeuwen keeren niet. Zij zijn onmogelijk en onnoodig.

Hadden wij aan de vrees van den heer Oelsner-Monmerqué nog eenig gewigt kunnen hechten, wij werden daarvoor bewaard door de lezing van een ander werk, dat wij bij deze gelegenheid onzen lezers gaarne herinneren. Wij hadden juist Gregoor VII, of de strijd tusschen Kerk en Staat in de elfde eeuw, door J.H. Sonstral, predikant aan den Helder, ter hand genomen. - Dat werk mogt reeds voor eenige jaren het licht zien, wij hernieuwen gaarne de herinnering daaraan, vooral omdat het velen in onze dagen in den hemel en op aarde kan doen vinden, wat kan gerust stellen en doen hopen, terwijl het anderen ter waarschuwing kan strekken. Helder en in het algemeen ordelijk en geregeld, trouw en waardig als in een' spiegel, zien wij daar de dagen geschetst, waarin op de gelegde grondslagen Rome's magt werd opgetrokken, die grondslagen werden verbreed. Wij zien daar, wat de hierarchie wil, wat zij eens kon; doch ook wat zij God dank! niet meer zal vermogen. Onpartijdig zien wij daar den man voorgesteld, die na lang de leiding der zaken in handen te hebben gehad, nu openlijk en bepaald de teugels van het kerkbestuur aanvatte en deze voerde met krachtige

[p. 114]

hand, - die in menig opzigt een hervormer der kerk mogt heet en, ondanks hij hare bestemming om geen rijk van deze wereld te wezen vreesselijk miskende, - die van eergierigheid en heerschzucht niet vrij was te pleiten, doch nog meer door het hooge idée van de onafhankelijkheid der kerk werd bestuurd, die de magt der kerk ten top voerde in zijne worstelingen met keizers, vorsten en hoofden dier kerk zelve, en die toch haren val voorbereidde, die zelf zich bereikt zag door de Nemesis, de wreekster der ὕβЁις en in ballingschap stierf. Is hij het verwezenlijkt ideaal van pauselijke magt en hoogheid, zoo als die op den nek der onderworpen volken en vernederde vorsten troont, wij slaan van die dagen het oog niet op onzen tijd, of wij spreken een quantum mutatum ab illo! doch leeren ook niet gerust te wezen tot onverschilligheid toe. De einduitslag van den strijd moete de triomf des lichts en der waarheid wezen, het wanneer? en tot welken prijs? is mede in de hand van ons geslacht en der volgende gelegd door den Bestuurder van álles, maar die ook zijn: ‘ik heb u vuur en water, goed en kwaad, dood en leven voorgesteld; grijpt hetgeen gij wilt!’ tot zijne mensch en kinderen spreekt. Hij helpt diegenen die zichzelven helpen, is eene waarheid, die ons door de geschiedenis ook door die der kerk wordt gepredikt. Dat werd in hare stichting en uitbreiding; in hare verbastering en vernedering, in hare zuivering en verdediging bevestigd. Wij bevelen den arbeid van den Helderschen leeraar dringend aan.

Doch zoo predikt die geschiedenis ons leering voor onze dagen; althans als zij iets meer wordt dan de bonte beeldengalerij, waar wij komen louter om te beschouwen en een ijdel woord van lof of veroordeeling te spreken. Het werk van den heer Oelsner-Monmerqué berust op eene- op meerdere daadzaken, die les en waarschuwing bevatten. Er zijn er die ons tot het oude, de oude meeningen, de oude praerogatieven van sommige standen, tot den ouden nacht zouden willen terugdringen; er zijn er die al het bestaande zouden willen omverwerpen en de maatschappij tot een chaotischen bajert maken. Veel van het oude kan niet meer en past niet meer, dat nieuwe zou vernieling brengen en ten verderve voeren. Maar hoe moeten wij tusschen die beide vijandige magten staan, onze plaats innemen, het goed regt der waarheid handhaven? Het Christendom, is ons antwoord, moet meer redelijk (wij behoeven gelukkig! niet te zeggen, gemaakt, maar) opgevat en voorgedragen, de rede moet meer Christelijk worden. En dat doel zal worden bereikt, wanneer de Christelijke leer meer zuiver Evangeliesch wordt verkondigd en aangenomen, als zij meer en meer de levenskracht der menschheid wordt. Zoo wordt zij de waarheid die vrij maakt, vrij van waan, vrij van vreeze, vrij van dwang, maar bovenal vrij van zonde en baatzucht. Geen Gregoriussen dan meer; maar Pascal's, mannen des lichts en der vroomheid! Geen doode letter meer, maar de geest! Die tijden zijn mogelijk nog verre, ja wat wij willen zal in de schatting van velen dweeperij wezen; doch waar is de wezenlijke waarheid, het echte goede, bij hun eerst openbaren, hun eerst optreden, niet daarvoor gehouden?

Wij kunnen den heer de Romar geen dank zeggen voor zijne vertaling. Zij is slecht, krioelend van Germanismen, zoo erg, dat wij die Moffismen zouden willen noemen, in enkele woorden en in zinsbouw. Wij zouden eene breede lijst kunnen aan voeren. Een paar volzinnen uit het werk, door ons aangehaald, mogen dienen als een proefje.