|
| |
| |
| |
Brievenbus.
VII.
Reactionaire brief van een' onverkiesbaren niet-kiezer.
Gij, die mij kent, zult mij wel geen' aristocraat smalen, Amice; ge weet het, ik ben plebejer door geboorte en maatschappelijke positie; reeds nu heb ik den rang van kiezer niet mogen bereiken; - en toch, toch zeg ik met volle overtuiging: de census moet verhoogd. Ik hoor reeds het jakhalzengeschreeuw der zich liberaal noemende dagbladen; maar zal nu evenmin als ooit te voren het heil voor 't vaderland of den regel voor mijn geweten van een' dagbladschrijver wachten. Ge kent mij als in theorie zeer vrijzinnig, - en toch word ik uit volle overtuiging een reactionair. Ik heb 't nu tweemaal gezien, wat ze inhebben, die regtstreeksche verkiezingen, met dien census. Weder volgde de gansche kudde een paar herders: de meesten hadden geen begrip van hun' pligt, geen vermoeden van de vereischten van een' volksvertegenwoordiger; blindelings bragten zij de stembriefjes van dezen en genen, lieten er een' naam op schrijven en stopten ze ongelezen in de stembus. Werden zij goed geraden, dan nog was de regtstreeksche verkiezing ijdeler gemaakt dan de ijdelheid zelve. Ik weet, dat menigeen, om voorlichting gevraagd, ter goeder trouw, naar innige overtuiging de onkundigen geraden heeft; maar ik weet ook, dat menigeen schrikkelijk misbruik heeft gemaakt van 't in hem gestelde vertrouwen.
De enkelen, die als leiders en vraagbaken bekend waren, werden bestormd door intriguanten, die voor zich of hunne vrienden de medewerking kwamen afbedelen, afkoopen dnrf ik zeggen, zoo gij althans nog andere betaalmiddelen dan klinkende munt erkent. Zwakken vielen, eerzuchtigen, laaghartigen behoefden niet te vallen: eene gansche menigte stemde op goed vertrouwen in menschen, die hen schandelijk verrieden. Voegt er bij, dat de onkundige meer den kwakzalver vertrouwt dan den grondig ontwikkelden man: op kroeghouders en dergelijk gespuis kwam voor een groot deel het werk der verkiezing neder, en wij hebben 't zelfs gezien, hoe dergelijk volk zichzelf op den voorgrond durfde stellen en stemmen voor zich wierven en verwierven voor de Provinciale Staten.
O, ik geloof het, ik weet het, dat de getrapte verkiezingen tot menige intrigue aanleiding gaven: maar wat we er toch bij wonnen, was dat de zonde zich schaamde. Nu wordt het volk zelf gecorrumpeerd, staatkundige tinnegieterij in de hand gewerkt, achting voor de overheid ondermijnd, het tot des vaderlands gesteld in handen van eene domme, wufte menigte... In waarheid, algemeene deelneming aan het staatsbestuur van elken bevoegde, bevoegde door verstandelijke en zedelijke ontwikkeling, ik wensch ze, ik zou er voor strijden, als 't noodig ware; maar moet deze toestand blijven voortduren, moet geld en geld alleen de maatstaf der geschiktheid blijven, dan om den wil van 't vaderland, om den wil van de, toch ook diep genoeg gezonken, zedelijkheid des volks, een hoogere census: geen mes in de hand van een kind.
Uw
J.
| |
| |
| |
VIII.
Brief tegen den heer Six, van een' staatshuishoud-onkundige.
Amice Redacteur!
‘Ik vraag het woord voor een personeel feit,’ zou ik zeggen, zoo ik lid der Kamer was en mij dan geroepen achtte het voorbeeld van den heer Groen te volgen. Thans, nu ik geen Kamerlid ben en 't evenmin begeer te worden als een volgeling van genoemden heer, vraag ik het woord voor een personeel feit bij u.
De heer Six heeft in een der laatste nommers van het Algemeen Letterlievend Maandschrift mij als voorbeeld gelieven aan te halen ten bewijze van de onkunde, die algemeen omtrent de staatshuishoudkunde heerscht: mijne aankondiging van Dr. Donckermann's geschrift in uwe kolommen moet het bewijs leveren. Had ik mij daarin als staatshuishoudkundige opgeworpen, ik verdiende dan ligt de aardigheden, welke mijnheer Six zich omtrent mij veroorlooft; maar ook bij de herlezing van mijn opstel kon ik er van die aanmatiging geen spoor in vinden. Een mij onbekend geleerde schrijft een stuk over 't pauperismus, een beroemd hoogleeraar in de regten, die sedert jaren dat onderwerp bestudeerde, beveelt hem aan: 't zijn maatschappelijke middelen, die tegen de kwaal worden voorgeschreven. Is 't nu zoo'n doodzonde in een' theologant, te meenen, dat hij hier met staatshuishoudkunde te doen heeft, te meer, daar 't hem bekend is, dat er menig punt is, waarop de staatshuishoudkundigen 't niet eens zijn? Zie, ik stelde niet, zooals de heer Six gelieft te beweren!
Centralisatie van het armbestuur is te verwerpen,
De staatshuishoudkunde leert centralisatie van het armbestuur,
Derhalve is de staatshuishoudkunde te verwerpen;
Och neen, 't was mij vrij onverschillig, of die wetenschap die centralisatie predikte of verwierp; ik wilde aanwijzen, dat het pauperismus niet door de staatshuishoudkunde te genezen is, wijl 't zedelijke bronnen heeft, die niet binnen het bereik dier wetenschap liggen. Mijn betoog komt hierop neder:
De staatshuishoudkunde geneest geene zedelijke kwalen,
Het pauperismus is eene zedelijke kwaal,
Derhalve geneest de staatshuishoudkunde het pauperismus niet.
Dat viel nu best (veel beter dan ik 't deed) te betoogen zonder veel kennis van de staatshuishoudkunde. Als een medicus een' man wilde genezen van lasterzucht door hem te trepaneren, dan mag ik toch wel zeggen: ‘vriendlief, ge moest dat mij liever overlaten: mijne roeping, niet de uwe is 't, zedelijke kwalen te genezen!’ en als er dan een ander medicus opkwam, zeggende: ‘ha, ha, ziet me dien weetniet eens, hij kent den uitvinder van de trepaneerboor evenmin als 't gebruik van 't instrument, en gindschen kwakzalver acht hij een' goeden Aesculaap, ge kunt wel zien, dat hij van geneeskunde niets weet,’ zou die man dan wel veel tegen mij bewezen hebben? Ik zou immers kunnen antwoorden: ‘vriendlief, 't is ook mijne roeping niet, de geneeskundige wetenschappen te beoefenen: ik wilde slechts opmerken, dat de behandeling der zedelijke kwaal niet ligt binnen den kring eener wetenschap, die alleen het ligchaam op 't oog heeft.’
De wetenschappen zijn in onzen tijd magtig aanmatigend geworden, of liever de wetenschappelijken in haar' naam. De
| |
| |
jeugdige staatshuishoudkunde slaat sedert eenigen tijd ook dien toon aan. Ik geloof, dat ze regt heeft zich over langdurige veronachtzaming te beklagen; maar het jongske doe nu geen te hooge eischen, en bovenal verbeelde 't zich niet, dat het tot redder der menschheid is voorbestemd: 't kan, als 't goed oppast, veel heils stichten, maar in beperkten, zeer beperkten kring: er zijn nog heel andere en veel hoogere waarden, dan waarover de staatshuishoudkunde handelt, en er zijn kwalen, waarvoor zij geen geneesmiddel heeft, onder anderen het pauperismus.
Ik wensch overigens der staatshuishoudkunde vele degelijke en bescheiden beoefenaars: leeren nu eerst de juristen en toekomstige staatsbestuurders er maar wat van, zoodat een leek zeker is, dat een vergrijsd hoogleeraar in de regten geen vreemdeling in de staatshuishoudkunde is, - dan is 't nog altijd tijds genoeg om den theoloog te verwijten, dat hij den kring zijner studiën niet nog door de staatshuishoudkunde heeft uitgebreid, - dan is 't ook nog tijds genoeg om den jurist te antwoorden, dat de minste theoloog nog wel zóóveel van de staatshuishoudkunde weet als de beste jurist van de theologie. Vale.
Uw
d.K.
| |
IX.
Brief van een Drentschen boer over het tweede Letterkundig Congres te Amsterdam.
Mieneer de Riddekteur!
Hoe liek 't, jong! nog zond werk mit menaer? Hè! wadde? En oew jufvrouw ok? nou dat dut mi pleizier. I hebben 'n groot huusholdinge, heb 'k wal es heurd. Bi oeze volk blief zoo bi 't olde: 't krummelt zoo wat staedigies vort. Nou dat komp zoo mit older. Oeze stöppelkatties bint al toe gelieke dood. Spietig! hè, wadde? Ze kwamme ze mooi op 'n been.
Olle moer heit er 'n bult mit peelt. Maor doe er es wat teugen!
Oeze broene meere mot vullen, olle baos is biester mit ingenome, heit 'n bult mit um op. Nou is ie ok 'n miseraobel mooi diertien, biesteren mak en goewd in 't vleisch. Kon 's anderenlesten op Norgermark nog wal twee honderd guides kopen, - en nog wal 'n tikkeltien meer. Maor willen um niet missen, dan liever de roen afestelt, is toch betoeren of e stapele gek is.
Bin hin in Amsterdam west, mieneer! Oes docht et mus waezen. I mutten niet denken veur pleizier, mieneer! Och, jong, in zoo'n vremde plaesse mag 'k niet graog waezen. Maor 't kon niet aors. 't Spand er eerst wal eer 't er an toe was, maor as 't waezen mut, zeî olle moer, mut waezen. En zoo zeî olle baos ok en oeze maegd ok. Ik zag er eerst biester teugen an, want, praot is niks, maor 't is 'n verflint ende. En dan dat groote waeter!... Dunekaoter, 't leek me griesselijk toe.
't Gung toch goewd. Bin mit stomboot reisd; 'n miseraobel groot dink, krek of er meulens an egge bint, die al umme toe dreijen. Dao hei je nou es gien verstand van.
Oeze varkes bint je er ok al toegelieke goewd ofkommen, op een nao; die is er um langs gaon. Nou 't was ok niet biesteren veul an gelegen; 'n fien dingien, wou toch niet te best vreten en toe werde kwellik oppe stomboat, en toe was 't gouw mit um daon. 't Meuide mi
| |
| |
toch nog. - Zeker, mieneer! heit wal gien ziel te verliezen, maor wat men heit hold men geerne, en krieg zoo maklik niet weer, as 't weg is.
't Stumper! 't kiek zoo lellik en zoo raer toe, dat akelik was um an te zien.
Oeze varkes bint goewd verkoft, 'n goew mark veur had.
En toe doch 'k: nou Jaopik! nou mutte er maor es van neme; i komme niet al daegen in Amsterdam. 't Kan jeer altwisse op staon. 't Is toch kermis, nou is er vast wat te kieken, - en 't gonk er op an, regte voort straot op.
Maor 't was je 'n misse, heur! 'k Kwam op 'n biesteren en toe an 't dweelen, straot in en straot uut, 'k kwam er glad mit op 't ende. 'k Wist weg noch steg. Feui! wat spiet mi dat!
Maor 't was nou ienmaol zou, en 'k doch, 't leit er toe, mutten nou maor voort! Zal wal weer teregte kome. Maor jao wal! heur, 't mog wat.
Op 't leste kwam 'k op 'n lange gracht. Kerels nog toe! wat 'n langte, en 'n huuzen! mien levent zoo niet zien. 'k Doch van ende an al toegelieke paleizen waoren, - en hoog! kiek! 't griezelde me toe. 't Was um duuzelik te worden. Dasse niet umweit mitte wiend, dat wondert me. He hiette vanne Keizersgracht, leuf ik. 'k Vroeg nog an zoo'n jongien offe Fransche keizer dao weunt hat; maor wist niet mit zekerheid te zeggen. Leek er ok niet veul van te weten.
Toe bin 'k an 'n heel groot huus komen. O zoo'n huus, krek zoo groot as oeze kark, maor veul mooijer. Hong 'n groote vlag anne stok uut zoo'n loek.
'k Doch eerst zoo'n karke was, want dao ging je 'n heele bult volk in, al toe gelieke van die heeren in 't zwart, heel netties, heur! dao was je ok nog 'n stuk of mennege mit zukke linties en krusies oppe rokke. Vast van oeze keunings volk, of zoo wat; hè, wadde? Is 't niet? Nou 't doet er niet toe. Laot wezen wat wil.
Laot 'k ok es hin in binnen gaon, doch ik, en 'k gonk er op an.
Maor, jao, 'n misse, heur!
Heit mieneer 'n kaortien? vrog er een, die anne deure stond.
En toe 'k zei van neen! zeide: mutten inne kaemer gaon, dao könst kriegen.
Op slag had 'k dao zoo'n jonk kerel op zied, mit 'n mooi strikkien oppe borst, heel mooi annedaon. 'K doch vast 'n brugeman. Dat zal je wat geven. Treft goewd, Jaopik! i vallen mitte neuze in 't vet. Maor toe 'k zien saebel oppe zied zag, wis 'k wal van baeter.
't Zal je altwisse 'n veldwachter of 'n diender wezen! En 't kereltien vrog mi ok of 'k 'n kaortien hat, en toe 'k um zeî van neen, maor waor kan 'k um kriegen? jonkkerel! bragte mi in 'n biester groot kaemer an 'n tafeltien, waor je twie schrievers zatten.
Mieneers naome, vrog de een.
En toe 'k zei van Jaopik nut Drenth, keeke mi an, of 'k zoo'n vremd dier was uut vremde landen.
‘Wal, wal!’ zeide, ‘bin i Jaopik uut Drenth? nou man dao doen i wel an, dat i es komme.’
Moar, moar, mieneer! de mooiste grap komp nog eerst an. Toe de mi zoo'n blaauw kaortien mit miin naeme er op gaf, en 'k um vrundelik bedankte, vrog de um een rieksdaoler.
‘Heur, mieneer! zeî ik: mieneer mutten niet kwaolik nemen, maor dat's mi wat veul. Kan je dat niet 'n tikkeltien minder?’
Maor, fut! heur. Dat was de pries.
Nou! doch 'k, dat geet er um langs. Had 'k dat kunne prakkeseren, 'k had dao buuten inne gang blieven staon. Wat
| |
| |
zou 'k doen? Arme stumper! ik wis je weg noch steg. En mit die groote Heeren is geen gekheid hebben. - En dan die jonkkerel met zien saebel oppezied. Kiek! mieneer! geen tree gonk e uutte weg.
Wat zou 'k doen?
As 't niet kan, kan 't niet, zeî 'k en doch 'k zal me groot holden, 'k wil mieneer niet over e neuze haolen. 'k Kom niet al doagen in stad; krieg 't buultien uutte buuze, hold um stevig vast, en betaelde.
Jao, mieneer! 'n mensch kan niet te secuur wezen. Olle moêr hat nog zeit - en 't stumper had geliek, dat werd ik nou al gewaer. ‘Ze bint dao niet mak in dat Amsterdam. Doa is je sins 'n biester bult raer volk, betoeren regt of balsturig. 'N misselikke troep, jonk!’
En toe kon 'k gaon, 'k zou je altwisse nog wal 'n kommegien koffie, dao bi die kastelein inne kaemer willen drinken, moar 'k doch, i hebben leergeld geven, Jaopik! pas op voor 't vervolg en hold mien handen oppe buuze. I konnen niet weten.
Jong, wat begrootte mi dat van dat geld!
Weede wat? doch 'k, i hebben nou toch oew centen geven, zachts dat de er nou ok wat wil veur hebben, en 'k lop hin in buuten om 't huus op mien gemak te bekieken.
Nou kwam ik 'n stukkien wieder oppe gang. Weede waor 'k was? Heel boven anne gevel stond je mit groote letters te lezen van Felekis Merekis. Ei, ei! zeî 'k in me zelvers, nou weet 'k hoe 't er um steet. Zet je schrap, Jaopik! dao zal je wat zien en wat heuren. Dao komt je al die geleerde bollen van oesluu volk en van de Belgen bi menaer. Dat zal je wat geven. Das je dat zelfde ding, waor min klega de jaken mi 's anderenlesten zoo veul van verteld had... en ik er weer in, want al zeg 'k 't zelfs, waor wat te heuren valt bin 'k graog mitte neuze bi. Nou most oeze meister hier ok wezen, doch 'k. Dan konde nog wat leeren, 't zol 't ventien goewd doen. He heit nog wel 'n tikkeltien neudig. 't Zou um niet letten, dao stao 'k oe borge veur.
Eerst gong 't op 'n bovenkaomer, dao lop 't zoo wat deur menander. 't Lulde nog al 'n aerdig toertien um, eer 't annegang gong. Toe rop er een van stilte en an 'n egge: Ze komp. Enjao, dao had je 't gaonde. Ze zeiden van zoo 'n burgemeister en nog 'n stuk of mennege, al toe gelieke heel mooi oppedaon. Moar wat de zei kiek, mieneer! dao kan 'k oe geen zier van naovertellen. 'k Zeî nog - mieneer mos op die praekstoel gaon, de stond je dao toch veur niemendal, maor dao stond je eene noast mi, de zei ik zol zwiegen.
Dat duurde moar zoo'n poossien toe was't uut en de heele boel loppe trappen af, hin nao onderen in zoo'n groote kaemer, vol mit banken, tot an egge toe.
Nou geet er op los, doch 'k; maek nou dat i'n goen stee kriegen, en 'k drong er zien beste deur... Nou 't gong mi goewd of ok, 'k kreeg 'n beste, zoo'n stukkie weg van dat beuntie.
Jong! wat 'n mooi kaemer! net of 't zoo'n karke van binnen was. 'n Biestergroote kroon midden in anne zolder. En dan zoo'n hangzolder, 't was de piene weerd. En dan oppe beun kon je altwisse ok 'n heele bult volk zitten. Ik zeg oew, wat zweers! 't Deed mi wonder dat ze dao ok gien banken of stoelen zet hadden. Kon nog mooi perceel kaerties verkoft wezen.
Nou das tot daorantoe! Elk mot weten wat de doet en um vleit.
Komp vaste nog meer doch 'k, toe een van die heeren anne taefel oppe beune
| |
| |
mit 'n schel begon te luden, dat et zoo klonk.
Moar, jaowal! 'n misse heur! Dat was 't sein dat de begon.
Heb ik mien levent! wat ik gek zat te kieken. Achter 'n stukkien wiederweg oppebeune, begon 't meziek te speulen en 'n troep jonkkerels te zingen, van zoo'n feestgroet as 'k 't wal ontholden heb. Zoo had ik 't nooit, nooit heurd. Dekseldaog mieneer! dat gorik mi deur alles heen. As dat olle moêr nou es heurde! wat zou 't olle menske raor staon te kieken.
Of die jonkkerels dao nou een foogien veur kriegen? Weet i dat ok? mieneer! Hadden 't wal verdiend. Mi doch 't kon wal van die rieksdaolders of. Dat lette um niet. Of deên ze 't louter veur pleizier?...
En toe 't daon was, kiek mieneer! toe gaepten ze 't nut en ze stampten mitte voeten en ze klopten inne handen, die andere luu, dat 'k doch dat ze al toegelieke gek woaren.
Feui! dat vond ik biester lellik. Die jonkkerels hadden zo zien best daon, en ze dan bang maoken. Feui, ze keken je dan ok raer smeelik. Of heurt dat zoo bi oewluu volk?... Maor ik heb 't dan niel daon. Ik heb zoo hard roepen, as ik kon: ‘mag es weêr kommen! mooi speuld, heur! kiek maer niet zoo smeelik!’
Maor, jao 't mog wat! die anderen deden maor voort.
Die arme speulluu!
Ze bint je ok gouw vortloopen en niet weêr terug west.
En toe begon de man mit zijn schel te praoten en toe las er een wat veur en toe er op of. Dat was je de gang maor.
Dat lulde nog wat um en dao had je weêr anderen, die op heur plaessen gongen zitten en toe kwam er een oppe praekstoel. Krek zoo'n domeneertje, 'n biester nuver ventien. Niks veur um, alles uutte koppe. Schetste niks... kan goewd worden, doch 'k, zal gouw 'n stoel hebben. 't Gong um zoo glad of, of 't op schrift hadde, Maor, jao wal, heur! wat 'k oew zeg is waor! Zoo 'n van der Hoeven heette. Sloeg spiekers mit koppen. Mut maor zoo vort gaon. As oeze doomneer vertrek en ik in 't hokkien zit, kriegt mien stem. Sprak van kunst en Christendom en hoe 't een op 't aor moet werken, o jong, zoo mooi!
Weede wat de niet must daon hebben? en zoo dochten veulen tot mi - he hadde die Muze niet matten aonroepen, toen he zoo flink weg van God en Christendom sproken hadde. He weet toch wal dat de Goden der Heidenen dood en begraven bint. Alles van God! niet waor! mieneer!
En toe kwam er alweêr 'n ander, zoo'n Kats as 'k 't wal heb, 'n ferme kerel. Had ok wat in de mars. En toen nog al een. Ja! 'k weet niet langer. I raeken er glad mit op 't ende.
En zoo gong 't drie dagen an een. Weede wie er ok wat mit kon? Zoo'n gewezen Jeude, zoo'n Da Costa, een miseraobel knap kerel. Kan dekselsche mooije riemen opdichten. Kiek! zien stuk 't hiet van vijf en-twintig jaren... nou! nou! ik zeg oew miseraobel mooi.
En dan zoo'n schoelmeister uut Rotterdam! 't Zegt wat! 'k wil op slag ombuten mit de oezende. Raer knap! heit altwisse 'n bult laezens doan en 'n bult letters eten. Zoude niet?...
En toe kwam 't woordenboek oppelappen. 't Spiet me. 'k Kan alles zoo niet ontholden. Maor as i dat briefie, waor alles op steet wat ze ofkevéren mosten, es lezen willen, kan 'k 't oew wal eeus sturen. Maor mot weêrom hebben, 't heit mi een hand geld gekost.
Nou jao! 't woordenboek. Um miens
| |
| |
part laot ze heur gang gaon. Dat was je 'n spul. Al weêr van achteren an. Dao kwam je geen ende an. Betoeren docht 'k nou zal 't wezen, kriegen menaer nog bi de kop, 't geel op vechten an. Krek zoo'n Poolsche landdag of een stemmerij voor de leden van oeze Kaemers.
Nou, doch 'k, as 't op 'n kloppen angeet, gao ik er op of. Kniep er uut zoo gouw as maor immer meugelik is.
Maor 't kwam toch weêr zoo wat in 't gelieke.
Was 't nog um mien rieksdaolder te doen west, dan had ik 't er nog es teugen willen bezien. Want geld is beteunde waer. Maor um een woordenboek en wie of 't maoken zal, das te gek um van te praoten. Laot dat doen wie wil, en deugt 't niet zeg 't menaer. Is 't um woorden te doen, non die kanst hier ok wal vienden. Dao kan 'k oew ok nog 'n tikkeltien mit helpen. As 't maor in 't welnemen gaot.
Wat zeg i? Mieneer.
En dan weerde dat um of 't la-chen, of lagchen must wezen en zoo al vort. Kiek! i zolden staopele gek worden.
Ik bin er ten langeleste uut eknepen. Want boekebinder bin ik niet en hoe ze 't daomit maoken, ligt mi niks angelegen.
Maor dat kan 'k oew toch zeggen. 't Was wat slum veur mien buuze, en 'k heb 't olde moêr nog niet zeggen duren, maar 't spiet me toch niet, dat 'k er west bin.
'K bin wal 'n dom menske en kan over alles niet oordeelen, en 'k leuf wal dat er meer dikke woorden bint gevallen, as zaeken daon, maor dat het goewd was, dat die mannen mekaor zangen, dao hol ik het ok toch veur.
Wat niel is kan nog worden. Veur 't vervolg mut ok wat blieven.
Um miens part en mit mien heele hart leve de Nederlandsche Letterkunde, zegen op 't Congres, zegen over de Letkundigen! zeî buurman, en dao stem ik mit in.
Nou, mieneer! i kriegen dao 'n heel stuk brief. 't Is je 'n groote, dat zeg 'k oew, heur! Maor 't kon niet aors.
Veuls geluks mit menaer. De groetenisse an oew jofvrouw. Alles wat wenschelik is.
Oew vrund,
jaopik, uut Drenth.
P.S. Stuur me as 't mit oew believen is, es tiedinge van oew neije boek van Gutzlaff. 'k Wol der de neuze wal es in steken.
|
|
Auteursrechtvrij