De Tijdspiegel. Jaargang 7

Leerredenen door R.W. van Rossum, predikant te Alphen.

(Geen deftige recensie, maar een vriendschappelijke brief.)

Amice!

Hoe komt ge toch op de gedachte om mijn oordeel te vragen over een bundel preken? Ik zou u kunnen zeggen hoe ze mij bevielen, of ze mij hebben gesticht; maar om ze te beoordeelen zie dat durf ik niet wagen. Ik heb weinig verstand van preken maken, en nog minder van ze te beoordeelen. Dat schijnt ook nog zoo gemakkelijk niet te zijn, althans 't oordeel over eene preek is al zeer verschillend. Als ze juist trichotomisch verdeeld en als met den passer afgemeten is, dan is ze niet zelden te kunstig, te gezocht. Is ze eenvoudiger verdeeld, dan ontbreekt er vinding, als ze niet van gebrek aan logica beschuldigd wordt. Is de leerrede levendig en krachtig door schoone beelden en treffende vergelijkingen, dan noemt men haar spoedig supra captum, en zoekt naar valsch vernuft. En toch worden beeldrijke voorstellingen ligt beter verstaan dan afgetrokken redeneringen, ook de propheten, Israëls beste leeraars, waren dan ook van beeldrijke voorstelling niet afkeerig. Is eene preek de beste die in den ruimsten kring behaagt, die de meeste menschen trekt? Ook dat zouden wij niet on voorwaardelijk durven verzekeren; en ook schijnt 't nog moeijelijk te zeggen welke preek 't meeste behaagt. Hier wordt de menigte geboeid door schitterende keus van woorden en beelden, daar geeft men aan eene eenvoudige toespraak de voorkeur. Hier worden de menschen gelokt door wat men de tale Kanaans noemt, daar door kunstmatige uitvoering.

Hebt ge gelezen wat Neander over de practische exegese geschreven heeft in het Duitsche tijdschrift voor Christelijke wetenschap en Christelijk leven? ge vindt 't anders in het Repertorium voor Buitenlandsche Theologie. Voortreffelijk als zooveel van dien beroemden geleerde komt ons die verhandeling voor. Ja, nog voor zijn dood heeft de groote man den weg gewezen, waarop men't woord van God moet behandelen, opdat het nog de bron van licht en leven voor het tegenwoordige geslacht moge zijn. Wie was daartoe meer bevoegd, doorkneed als hij was in geloovige studie der Heilige Schrift, doorvoed als hij was met het merg der kerkgeschiedenis. Hij heeft 't opmerkzaam gadegeslagen hoe en waar 't woord der prediking krachtig heeft gewerkt tot opwekking en versterking van Christelijken zin. ‘Wij moeten, zegt hij daar onder anderen, vertalers van het Goddelijk woord voor het leven der menschen zijn. Door een wetenschappelijk ontwikkeld bewustzijn moeten de predikers het

[p. 334]

verband der gemeente met Gods woord in de Schrift uitmaken; zij moeten de bewuste dragers zijn van dat woord voor de gemeente; het woord moet door hen spreken, die zijne organen voor de gemeente zijn, zoodat niet zij schijnen te spreken, maar het woord door hen.’ ‘Wij moeten, zoo zegt hij al verder, elken heiligen schrijver taalkundig en geschiedkundig trachten te verstaan.’ God sprak tot een zekeren tijd onder bepaalde omstandigheden, bij't bestaan van toenmalige tegenstellingen; zijne waarheid openbaarde God in de toepassing op een bepaalden tijd. Dat Goddelijk woord goed te verstaan, dat toe te passen op zijn tijd is des predikers roeping. Tot een gelijken tijd onder gelijke omstandigheden en bij dezelfde tegenstellingen zou 't Goddelijk woord nog hetzelfde zijn. Hoe God dan spreekt tot onzen tijd, zie dat moeten we onderzoeken, want de waarheid staat altijd in verhouding tot de behoeften onzer natuur in alle tijden. Wat als algemeene waarheid overblijft na 't abstraheren van alle bijzonderheden van den tijd, blijft altijd waar voor alle eeuwen, wat bij bijzondere omstandigheden gesproken werd, blijft 't zelfde, als die bijzondere omstandigheden teruggekeerd zijn, al is 't on der een anderen vorm. ‘Daartoe, zegt Neander, moeten wij ook onzen tijd regt kennen, zijne behoeften en tegenstellingen, zijne deugden en gebreken. Den sleutel daartoe vinden wij in onszelven, in zoover wij tot den tegenwoordigen tijd behooren, zoo als we de hoofdtrekken der geheele menscheid in ons afgebeeld vinden. Bij onszelven moeten wij 't huis zijn, op onszelven moeten wij den inhoud van 't Goddelijk woord hebben toegepast, om 'top alles te kunnen toepassen wat ons omringt.’ Ja zoo moet 't zijn, als de prediking prediking van Gods woord wezen zal. Als men dat verzuimt, is zij zoo subjectief, alleen eens menschen woord. De belangstelling in de prediking zou dan ook te veel afhangen van de individuele ontwikkeling des sprekers. Omdat men wel eens wat veel verzuimde, wat Neander als hoofdzaak voorstelt, zocht men al wat mogelijk was bij te brengen en bij te slepen om practisch te maken en stichting te zoeken, bij de behandeling van een Goddelijk woord dat goed verstaan en toegepast de rijkste bron van ware stichting was. Men zat bij de bron en schepte water uit troebele beken die in de nabijheid murmelden, omdat men met den emmer slechts tot eene zekere diepte peilende geen water putte.

De hoofdzaak bij de prediking is, wat Neander zegt, gelooft ge 't ook niet. Wel kan 't op verschillende wijze gedaan worden, naarmate van des predikers subjectieve gemoedsrigting en verstandsontwikkeling, of van de gesteldheid der gemeente. Hier gevoelt de leeraar zelf de grootste behoefte aan schuldvergiffenis, die zijne prediking kleurt en zijn gebed bezielt, daar worstelt en zwoegt hij om vast te zijn in het geloof. Hier is zijn aanleg meer intellectueel, daar meer gemoedelijk; de een denkt meer in abstracto, de andere in concreto. 't Zal invloed hebben op de wijze van prediking, maar de hoofdzaak moet dezelfde zijn.

En wat wetenschap, welsprekendheid, en kunst vermogen, waarom zouden ze niet mogen geheiligd worden voor de zedelijke verbetering der menschen? Waarom zou 't woord van God minder Goddelijk zijn in 't poëtisch kleed van Oostersche verbeelding, dan in den vorm van een zuiver syllogisme? Waarom zou Jesaia's verheven lied minder nuttig

[p. 335]

zijn dan Salomo's koele spreukstijl? Dat alies behoort evenwel alleen tot den vorm; zoo min het kleed den man maakt, zoo min maakt ook 't schoonevan woordenmuziek en gebarenspel 't eigenlijke wezen der Christelijke prediking.

Met hartelijke ingenomenheid las ik daarom ook altijd leerredenen, die van bijzondere toepassing zijn op onzen tijd. Dat zie ik ook bij anderen. Dikwijls vind ik de menschen in de kerk onverschillig, zelfs bij de meest ernstige redenering, bij de meest duidelijke ontwikkeling, zelfs bij de grootste inspanning des sprekers, om alles zoo practikaal mogelijk te maken. Maar als er iets behandeld wordt dat met onzen tijd in onmiddellijk verband staat, als men spreekt met 't oog op groote gebeurtenissen, die der volken aandacht trokken, hoe oplettend, hoe opmerkzaam worden ze dan niet? Ik las ook gaarne preken, die door schitterenden stijl mij boeiden, of die door de eenvoudigheid van een geloovig hart de kritiek ontwapenden, zelfs als men met het plan ter beoordeeling begon te lezen. Zoo boeiden de preken door u gezonden mij niet; ze zouden belangrijker voor mij geweest zijn als ze van meer bijzondere toepassing waren op onzen tijd. De onderwerpen door den schrijver behandeld waren daarvoor zeer geschikt, zooals des Heeren woord: hoort de gelijkenis van den zaaijer, Agrippa's uitboezeming: gij beweegt mij bijna een Christen te worden. Ja, bijna Christen te zijn, zie dat wil onze tijd, dat willen regeringen en onderdanen. Maar om geheel Christen te zijn, om den wille van 't eeuwige leven het tijdelijke te wagen, om den wille van de heerlijke kroon de gouden appelen op de loopbaan voorbij te snellen, zie, dat wil onze eeuw niet, die voor 't tijdelijke alles over heeft.

't Is een kenmerk vervolgens van onzen leeftijd, dat men gaarne op Pelagiaansche wijze den vreesselijken ernst der zonde wegnemen wil. Men wil, zooals Lange eens zeide, het ondier der zonde, wiens giftige adem reeds schaadt, als een keffend hondje voorstellen, dat hard blaft maar niet bijt. De onrust van 't geweten wil men stillen, want zoo kan zelfs onze vindingrijke eeuw de zonde niet kleeden, dat zij niets van hare verderfelijke oogmerken zou verraden. De min klare inhoud van den beker des genots, dien de zonde ons biedt, waarschuwt reeds voor 't giftige mengsel, gelijk op die prentverbeeldingen, waar men den boozen geest voorstelde, altijd nog iets voor den dag komt, waaraan men den afvalligen engel kennen kan. Zoo is 't ook met de zonde. Als men nu 't middel eens vinden kon om 't geweten te doen zwijgen, de vrees voor 't oordeel weg te nemen, hoeveel rustiger zou men dan niet kunnen genieten. De vernuftige mensch vond weldra een palliatief in uiterlijke Godsvereering, in Christus' dood, als een goed werk dat men voor zich koopen kon door 't noemen van een naam, door 't uitspreken van een woord, door 't bijwonen van eene plegtigheid. Dat middel is evenwel in onzen leeftijd ongenoegzaam bevonden, vooral omdat er een ander bestaat, waarbij men zelfs de uiterlijke Godsvereering missen kan. Dat middel bestaat in de poging van onzen tijd om zelfs hoornen en staart van den boozen geest te bedekken. Met gejuich wordt elk woord gehoord, dat 't strafbare der zonde verwerpt, hoeveel toepasselijks op onzen tijd kon men niet gezegd hebben bij de behandeling van onderwerpen, als: de onrust der zonde, de oorsprong der zonde, de gevolgen der zonde. Maar, zult ge zeggen, dat vond de schrijver niet goed.

[p. 336]

't Is mij wèl, ik schrijf u ook maar hoe of zijne preken mij meer belang zouden ingeboezemd hebben. Mij dunkt als men preken uitgeeft, bij de groote menigte van goede en voortreffelijke die er bestaan, moest men eenig bijzonder oogmerk hebben.

Deze preken bedoelen alleen leering, stichting en opbouwing in het goede, als ontelbare andere. Ze zijn anders eenvoudig, deze preken. Ze verraden noch bijzondere vinding, noch bijzonderen toon, stichtelijk zijn ze ook. Met genoegen hebben we 't een en ander gelezen. De bundel begint met de gelijkenis van den zaaijer. De tekst is: gij dan hoort de gelijkenis van den zaaijer, het plan: hoort ze zoo als de Heer haar voordroeg; hoort ze zoo als de Heer haar op zijne tijdgenooten toepaste; hoort ze zoo als ze van toepassing is op ons. Dat is nu immers eenvoudig en goed. Behalve de reeds genoemde komen er nog de navolgende voor: Jezus onze voorspraak bij den Vader. Paulus voor Festus en Agrippa, en het strafwaardige der geringschatting van Gods liefdearbeid.

Weinig beviel ons de voorstelling van den oorsprong der zonde naar Rom V. 12^a Door één mensch is de zonde in de wereld gekomen. Onze goede moeder Eva komt volgens den schrijver in de nabijheid des booms, ‘zijn prachtig loof, zijne heerlijke vrucht schittert haar in de oogen, en met zigtbaar welgevallen staart zij het schoone voortbrengsel der schepping gade (eene drukfout zeker dat: staart zij gade) wel willende maar niet durvende de hand daartoe uitstrekken’ (blz. 66.) ‘Nu verleidt haar de Satan. Aan de drogredenen des gevallen engels geeft Eva gehoor. Zij strekt de hand uit en eet.’ Is dat nu Paulus' uitspraak in hare historiesche waarheid beschouwd, zoo als de schrijver haar beschouwen wil? Waar leert ons de historie dat de Satan de eerste vrouw door drogredenen misleid heeft? Paulus zelf zegt dat de slang Eva verleidde 2 Cor. XI: 3, en in dit geheele hoofdstuk (Rom. V) spreekt de apostel zelfs niet in de verte van den duivel. En is nu de oorsprong der zonde verklaard? Eva wilde wel maar durfde niet hare hand uitstrekken. De duivel nam die vrees weg, was dan niet de begeerte zelve de eerste zonde, eene begeerte die alleen door vrees niet tot uitvoering kwam? Nu volgt daarop, dat wel beide het gebod overtraden, maar Adam alleen voor de gevolgen aansprakelijk was. In de volgende leerrede over de gevolgen der zonde komt het den schrijver niet onwaarschijnlijk voor, ‘dat hij (de boom der kennisse enz.) uit zijn eigen aard voor den mensch schadelijk was en een zeker soort van vergif in zich had, hetwelk voor de lichaamsgesteldheid der menschen zeer nadeelig was, hetwelk in hunne ligchamen de zaden des doods zou strooijen en ook door de aandoening van het ligchaam een nadeeligen invloed op hunne zielen hebben.’ Dat was 't gevoelen van Muntinghe. Deze geheele voorstelling schijnt ons 't duistere vraagstuk niet te verklaren, maar nog donkerder te maken.

Deze preken, in zeer Evangelieschen geest geschreven, zullen echter over het algemeen met goedkeuring en bijval gelezen worden.

Als altijd uw

D-l.