De Tijdspiegel. Jaargang 7

Een wel bestede halve eeuw.

Herinneringen uit eene vijftigjarige Evangelieprediking, tot huiselijke stichting, door ‘J.P. Sprenger van Eyk, rustend leeraar der Hervormde Gemeente te Rotterdam. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff. 1850.

Was het omdat ik hem 400 goed had gekend, zoo hoog geacht, dat de naam van Sprenger van Eyk zoo weemoedigen indruk op mij maakte? Die naam werd eens met eere genoemd in de letterkundige wereld: de Fakkel gaf jaren lang helderen glans, verlichtte er menigeen, de reisbeschrijvingen getuigden van zuiver gevoel voor natuurschoon, de spreekwoorden verrieden genialiteit bij liefde voor de moedertaal, de practische behandeling van enkele bijbelboeken liet

[p. 247]

den godsdiensligen zin niet onbevredigd, en nu... er zullen er zijn, die den naam op het titelblad, dat voor mij ligt opgeslagen, met een' vragenden blik aanstaren. Dra vergeten door den tijdgenoot, door een jonger geslacht verloochend, zoo al niet gesmaad en verguisd, ziedaar het loon van wie aan de beoefening der letteren zich wijdt en den bloesem zijner kunst, de vrucht zijner wetenschap den volke niet nijdig onthoudt. Een bloem heden geplukt, zoo nog geplukt, - vergeten morgen, versmeten heden ligt nog. Treurig lot, wij kennen naauw droeviger... ja, als 't hoogste streven van den letterkundige is digito monstrari et dicier hic est; als 't zijn hemel is, te leven op de tong der menigte, dan is er maar één smart, die de grieve der teleurstelling overtreft, de smart van het doel - bereikt te hebben. O, we misgunnen de kransen u niet, gelauwerden, we weten, wat distelen zich onder 't groene loover verschuilen, we weten wat verdorde kransen zijn. We hebben een' traan voor u bij 't Hosanna der schare... Maar hooger doel is denkbaar, meer, velen staat het levendig voor den geest: 't is niet den naam, maar de vrucht, niet het woord, maar den geest te doen voortleven.

Een zee van golvend graan verrukt uw oog, spelt spijze den hongerige, den zwakke kracht: wie is 't die de eerste zaadkorrel der vore heeft toebetrouwd, zijn naam, zijn geslacht? Waar vinden we hem om zijner zorg de hulde te brengen van het dankbare hart? Dwaas, om u te voeden, niet om uwen dank af te bedelen, gaf hij zijn zorg en zijn zweet; dat gij niet verhongert, hem is 't genoeg, en of gij hem al niet kent, - zijn God kent hem immers?... Duizenden hebben sinds eeuwen het veld der geesten beploegd, vruchtbaar zaad gestrooid onder arbeid, miskenning en hoon, 't besproeid met hun tranen, hun bloed: van enkelen slechts leeft de roem een paar maanden of eeuwen, des meesters naam was hij niet geschreven in 't mulle zand? Wat zij deden bleef, de trap van geestelijke en zedelijke ontwikkeling, waarop we staan, hun hebben wij 't te danken, dat we er op staan. Als de geest blijft leven, kan men dan niet glimlagchen over den ondank van menschen, over de sterfelijkheid van een' naam? Van Eyk kan het: de man, die ook is toegejuicht en verheerlijkt, maar nu bij hoevelen vergeten, behoeft geen vergetelheid te vreezen, als hij, den voet in 't graf, verklaren kan: ‘Bijzonder lag mij de Evangelieprediking na aan het hart. De uren, daaraan geschonken, waren dikwijls de zaligste van mijn leven.’ Ziet, we zouden in den geest van Christus arbeiden, en niet onsterfelijk zijn! De grijze prediker liet door dien geest zich leiden, hoort hem: ‘Overtuigd, dat men, alleen het verstand naderende, het gemoed slechts voorbereidt, en, alleen op het gevoel werkende, niet dan voorbijgaanden indruk maakt, zocht ik in mijne prediking beide te vereenigen, en uit opgeklaarde denkbeelden stichtelijke aandoeningen te verwekken; ja, het welbegrepen belang van allen, in duidelijke taal, ernstig op het hart te drukken, was mij eene behoefte, omdat zij het ook voor mijne hoorders was; en langs dien weg trachtte ik, zooals Paulus het noemt, den mensch volmaakt te stellen in Christus. Altijd bleef ik de wijze opmerking van Mozes gedachtig: de verborgene dingen zijn voor den Heer, onzen God, de geopenbaarde voor ons en onze kinderen. Nooit trachtte ik de diepten Gods te peilen, en den sluijer opteligten, die over deze en gene godsdienstzaken gespreid is. Wat

[p. 248]

ik, daarentegen, als verlichtende, heiligende en vertroostende waarheid geloofde, predikte ik met vrijmoedigheid, zonder mij daarin door iets te laten hinderen, en ik bestreed onbewimpeld, met bescheidenheid, vooroordeelen en wanbegrippen, wáár en bij wien ik die aantrof. Zoo werkte ik tot uitbreiding en bloei van Christus gemeente mede.’

En nu als aandenken aan zijne prediking, biedt de werkzaam-rustende zijner laatste lieve gemeente, als middel tot hare verdere opbouwing, eene bloemlezing aan uit zijne vijftigjarige evangelieprediking. Zestien leerredenen, waarvan drie aan het O.T. ontleend, en ten besluite drie toespraken tot opleiding tot het Zondags-avondgebed staat de grijsaard ons af: de laalsten waren ons dubbel welkom. Zoowel wanneer hij de Rotterdamsche gemeente tot de gebedsstemming opvoerde, als wanneer hij met haar 's Heeren dood gedacht (zie de 12^de leerrede), pleegde hij met verdubbelde innigheid te spreken en al den rijkdom van een warm Christelijk hart haar meê te deelen.

Beoordeelen mogen wij allerminst: wie zich ook geroepen moge achten om den arbeid van den meer dan zeventigjarige aan de kritiek te onderwerpen, - 't laatst kan dat gevergd worden van wie als kind aan de voeten van den grijze, krachtvol man toen nog, nederzat om in den geest des Evangelies ingeleid te worden. Hem danken, hem roemen, dat mogen wij. Of is niet de geest zijner prediking verlicht en warm? Beschaamt de wankelende grijsaard niet menigen, helderziende zich wanenden, jonger door vrijen blik, onbevooroordeelde opvatting, diep inzigt? Hoort zijne denkbeelden omtrent de opstanding der dooden, en gij vindt hem beschenen door 't helderste licht der nieuwste, wèlbeproefde wetenschap: ‘Onze ziel, van het ligchaam gescheiden, onstoffelijk? dan moet ik weêrkeerig vragen: zoo onze ziel, naden dood, geheel van alle stof afgescheiden is, wáár is dan toch de mensch, daar zoowel ligchaam als ziel tot de menschelijke natuur behoort, en hoe zouden wij dan, in de andere wereld, waarnemingen omtrent stoffelijke voorwerpen kunnen doen; hoe ons aan elkander vertoonen en mededeelen; hoe de zaligheid, van met elkander hereenigd te worden, genieten kunnen (bl. 246)?’ Hoort hem over Zacharias prediken, als die ‘profeteerde in den geest en toon der vroegere openbaringen Gods, al ware het, dat hij, als Jood van die dagen, niet altijd verklaarde en toepaste, zoo als het moest,’ en zegt mij, of hij niet verre staat boven de mechanische beschouwing van de werking des Geestes, die zich in onze dagen weder als de eenig ware poogt op te dringen?

Warmte en gloed tintelt nog in dat oog, als de mond van Christus getuigt, zonder over Christus te redetwisten; de menschenkennis logenstraft geene ervaring van eene halve eeuw; de innerlijkste roerselen van 't gemoed worden gevonden, aangegrepen... en de vorm? Menige dispositie doet den meester kennen, treft door eenvoud, boeit door waarheid en bewandelt den koninklijken middenweg tusschen het eenvormige en 't gekunstelde. De stof wordt aangewend, niet uitgeput, de tekst ontwikkeld, niet op de kunsfdraaibank verwrongen. De taal is waardig, van sieraden niet verstoken, maar niet uit sieraden opgebouwd, de beelden met mate gebruikt, maar zuiver, treffend, zonder door blikkerenden flikkerglans te verblinden...

Den ouden leeraar dank voor zijne goede

[p. 249]

gave. Heil den man, die op eene halve eeuw van zoo een' arbeid in de dienst van Christus kan terugzien: Zijn naam is opgevolgd (verdrongen hopen we niet) door anderen, door schitterenden: ook zijn werk zal blijven, hij heeft geene stoppelen aangedragen, hij heeft het louterend vuur des tijds niet te schromen. De braven sterven niet; want de geest sterft niet en de vrucht des geestes sterft niet. Den trouwen dienaar zij de Heer nabij. Helder blijve het oog zijns geestes, sluite hij ook dra 't ligchamelijk oog. Zijn sterven zij in Hem, die 't leven hem was: Christus.

J.P.d.K.