De Tijdspiegel. Jaargang 7

De Wette herdacht.

W.M.L. de Wette en het gewigt van zijne theologie voor onzen tijd. Een gedenkteeken, voor den afgestorvene opgerigt, door Dr. Daniël Schenkel. Uit het Hoogduitsch vertaald en met een bijvoegsel vermeerderd door H.V. Rombouts. Te Tiel, bij Gebr. Campagne, 1850.

Eene idée van W.M.L. de Wette, over het beoefenen der godgeleerdheid. Uitgegeven en met een voorwoord begeleid, door Dr. A. Stieren. Uit het Hoogduitsch vertaald door H.V. Rombouts. Te Tiel, bij Gebr. Campagne, 1850.

't Doet ons goed, dat het verlies van den Bazeler theoloog ook hier gevoeld wordt: bekrompen lettergeloof en versteend dogmatismus hadden hem ook hier miskend, en wie zich gemakkelijk uitstrekten op het kussen van overgeleverde termen achtten zich geroepen om den staf te breken over den man die zwoegde en bad om tot de waarheid te komen. Daarom is eene hulde, als den edelen ontslapene hier door Rombouts gebragt wordt, ons welkom als blijk bovenal, dat er ook in ons vaderland wat beters is dan het kil orthodoxismus en het jammerlijk juste-milieu-rationalistisch supranaturalismus, waarin jaren lang onze theologie, gevend en nemend, lovend en biedend, quasi te geloovig om links, te rationeel om regts te gaan, ronddobberde en morste. Ook wij hebben wat anders noodig dan een herstel van oude letters met geestmiskenning, wat anders ook dan het dualistische supranaturalismus, dat God en wereld van elkander vervreemdt: wij hebben den nieuwen hemel en de nieuwe aarde noodig voor onze theologie. God boven de wereld en toch in de wereld levend, werkend, zich openbarend. De Wette is een der herauten van de nieuwe ontwikkelingsperiode der godgeleerdheid. Hij is een man van, een man voor onzen tijd. Van onzen tijd: niet dat de daemonische waanzin der vervreemding van God, der afkeerigheid van het geestelijke, der gepolijste moderne barbaarschheid hem bezielde: maar van de betere rigting onzes tijds is hij een der beste vertegenwoordigers: dat zoeken naar, dat worstelen om waarheid, dat afschudden van de kluisters der letterdienst, dat doordringen van Bijbel tot Openbaring, dat vastklemmen aan den Christus, dat geloof, met ongeloof buiten en in zich kampend, dat gevoel van het onvolkomen heden, dat haken naar het betere morgen - zijn 't niet de kenmerken van de beste geesten onzes tijds, die 't gevoelen, hoe ze aan de grenzen

[p. 177]

staan van een nieuw tijdvak, tijdvak van strijd, maar ook van heerlijke ontwikkeling? De man ook voor onzen tijd is de Wette: hoe de vrijheid der wetenschap aan de kinderlijkheid van het geloof te paren, - hoe de kern vast te houden wat er van de schors moge vallen, - hoe te strijden tegen de vervreemding van God onzer dagen, - hoe het hoofd boven te houden in de haren des ongeloofs (luctor et emergo mogt zijn spreuk zijn geweest) - hoe te werken voor een komend geslacht met een' nieuwen vorm (en meer dan vorm) van de kerk - dat en meer nog kunnen wij van hem leeren. Weinig theologen hebben aanspraak op de eereplaats nevens Schleiermacher als hij.

Schenkel schildert hem in ‘zijne exegetisch-kritische, dogmatische, zedelijke en kerkelijke eigendommelijkheid’ en geeft dus, zonder levensbeschrijver te worden, een getrouw beeld van den theoloog, die op schier elk veld van het uitgestrekte gebied goeds, uitstekends wrocht. Geen dor verslag; wij mogen de lezing van de monographie zelve niet overbodig maken: ze getuigt van den helderen blik, dien wij van Schenkel gewoon zijn, van hooge ingenomenheid met zijn' leermeester en vriend als bestaanbaar is met de vrijheid van geest van den historieschrijver. Zeker, zijn werk zal strekken om de achting voor de Wette als geleerde en als Christen te verhoogen, en zal menigeen, die in het praktische leven alle liefde voor de wetenschap sinds lang zag uitgebluscht (zoo ze ooit in hem brandde) met vlugtigen blik heengaan over de drie eerste hoofdstukken, hun bij voorkeur bevelen wij de overpeinzing van de Wette's kerkelijke beginselen aan: ze kunnen van den als ongeloovige en onkerkelijke vaak gebrandmerkte regten kerkelijken zin leeren, en hij kan hen op klippen wijzen, die te vermijden zijn, op bakens, waarnaar men zich te rigten heeft. Vóór dertig en meer jaren reeds schreef de man als had hij onzen huidigen toestand voor oogen. Hoort hem over

De scheiding van kerk en staat:

‘De losscheuring des staats van het Christendom heeft de Wette allezins beschouwd als een groot en gevolgenrijk ongeluk voor Duitschland, terwijl hij geloofde, dat zij slechts oogenblikkelijke voordeelen kan aanbrengen aan diegenen, die een of ander godsdienstig partijbelang voorstaan, b.v. van den eenen kant, den priesterlijk-gezinden Katholieken, wien het toezigt van den Staat tot nog toe hinderlijk was bij het vervolgen van hun kerkelijk-staatkundig plan, en, van den anderen kant, den ultra-orthodox-gezinden Protestanten... Wilde de Mohammedaan slechts de veelwijverij en de Heiden het menscheneten nalaten, zoo zou men er niets kwaads in vinden, om hun het staatsburgerregt te schenken... Karakterloos zijn wij in het gelooven zoowel als in het handelen, in de wetenschap zoowel als in het leven. Onzeker wankelt en zweeft de openbare meening om, en laat zich door elken leugengeest op een dwaalspoor leiden. En waarom dat alles? Omdat wij den vasten grond der geschiedenis, de vaste gemeenschap met de kerk van Christus, hebben verlaten.’

Hoort het Nederland, leer geloof van den als ongeloovig gesmade, en laat u niet van den vasten grond der geschiedenis afrukken, laat door uwe staatskunstenaars den band tusschen kerk en staat niet verscheuren. De vrijzinnige de Wette noemt de verloochening van het Christelijke beginsel door den staat:

[p. 178]

‘eenen voortgang tot eene nieuwe barbaarschheid, zoo als er nog nooit eene heeft bestaan.’

Hoort hem over

De eeredienst:

‘Slechts uit de eenzijdig dogmatische en verstandelijke rigting van het Protestantisme is het verklaarbaar, dat de Protestantsche eeredienst, na afschaffing van alle Katholieke, ten deele voorzeker verwerpelijke gebruiken, tot de, iederen zondag terugkeerende, vormen van de leerrede, het gebed en gezang is beperkt gebleven. Over het algemeen ontbreekt het ons aan heilige gebruiken, terwijl de ouden zijn afgeschaft, en het kerkelijke leven, ten minste tot op dezen stond, in zijne kracht om nieuwe voort te brengen, door het overwigt van het begrip en het denken is verlamd.’

Hoort hem, als hij spreekt over

Het godsdienstig onderwijs:

‘Als bijzondere taak beschouwt hij daarbij, niet, gelijk in onzen tijd bij het onderwijs gemeenlijk plaats heeft, bij voorkeur op het verstand, maar vooral op het hart te werken. Hij misprijst het volstrekt, dat men zich bij de kerkelijke opvoeding der jeugd veel te veel er op toelegt, om het godsdienstige nadenken te oefenen, terwijl toch voor het jeugdig gemoed niets verderfelijker is dan een redenerend godsdienstonderwijs. Daardoor toch, dat het kind reeds gedwongen wordt, om, als een volwassen man, de godsdienstzaken uit te pluizen, verkrijgt het juist die eenzijdige verstandsrigting in de godsdienst, die onze jeugd zelfs in woeste gemeenheid doet vervallen.’

Hoort het Katecheten, en leert van de Wette uwe leerlingen tot Christenen en niet tot hairklovende beunhazen in de theologie op te leiden.

Hoort hem, als hij, eenentwintigjarige in zijne ‘idée over het beoefenen der godgeleerdheid’ spreekt, profeteert in heilig geestdriftvuur van de heerlijke roeping des predikers van den gekruiste. Dat woord in het hart, jongelingen, die u aangordt tot een' arbeid, waartoe gij meer dan wetenschap, waartoe gij geloof en liefde moet meêbrengen; - dat woord in het hart mannen, die van den kruiseling getuigt tegenover eene wereld, wie 't kruis op nieuw eene ergernis geworden is en eene dwaasheid: 't is een hooge, heilige Geest, 't is de Geest van Christus die spreekt in den jongeling, zoowel als hij den stervenden grijze de woorden op de lippen legt:

‘Wat alle wijsheid van deez' tijd,

Wat list, geweld, niet kan verwerven:

Vreê, vrijheid, heil, geregtigheid,

Doet slechts het Geloove ons beërven’

Zulk een' man moet men ongeloovige hooren smalen! Vele zulke ongeloovigen bidden wij van den Heer voor Zijne kerk af.

Wij danken den waardigen Rombouts, dat hij ook onze godgeleerden op de Wette wees: hij heeft geen' overbodigen arbeid gedaan: de oorspronkelijke schriften der Duitsche theologen zijn, men ontveinze 't zooveel men wil, voor velen ontoegankelijk: Schenkel had ten onzent weinig lezers gevonden. De vertaling is verdienstelijk, wel wat angstvallig naauwkeurig en overdreven puristisch. Maar wij weten het bij ervaring que l'art est difficile: onze taal is te arm aan wijsgeerige uitdrukkingen. Het bijvoegsel is een welkome gave, waarvoor wij althans danken.

d. K.