De Tijdspiegel. Jaargang 7

Een boom op Java.

Op Java, dat zoo als bekend is in vruchtbaarheid en schoonheid uitmunt, vindt men in het plantenrijk (een waarlijk rijk gebied) boomsoorten van buigewone grootte. Een dezer soorten is de Randoe alas of wilde Kapok-boom.

Eene afbeelding van een dergelijken boom of gedeelte van denzelven is hierbij gevoegd.

De wijze waarop die afbeelding is vervaardigd, zal de volgende beknopte beschrijving melden.

Een reiziger voor uitspanning eenige jaren geleden op Java reizende, kwam te Pekalongang, en vriendelijk ontvangen bij den Heer R. de F.B., destijds Resident van die plaats, had hij de gelegenheid, al de merkwaardigheden van de gezegde

[p. t.o. 440]

[p. 441]

Residentie te beschouwen. Hem daarmede bekend makende, telde men ook daaronder zekeren boom, in een nabijgelegen Dessa voorhanden. Hij verzocht dien te mogen gaan zien en zoo mogelijk tevens daarvan eene schets of afbeelding te maken. Dat werd hem toegestaan, doch men merkte hem op, dat de bewoners van de Dessa vooraf van zijn bezoek moesten kennis dragen, omdat zij dien boom als iets heiligs beschouwen en eeren.

Daartegen was niets te zeggen en derhalve werd een bediende derwaarts gezonden om van het bezoek aan die menschen kennis te geven. Het antwoord was, dat men welkom zou zijn, doch werd vriendelijk tevens verzocht eene kleine som gelds, om tot offer te strekken aan het heiligdom. De reiziger bewilligde daarin en vroeg hoeveeveel men verlangde. Tien gulden is voor een reiziger op Java geen groote som, hij had er die wel voor over - men vroeg tien duiten. Dit geld zou dienen voor doepa en kambang (wierook en bloemen).

Ik haal deze bijzonderheid aan als een karaktertrek van den Javaan in de binnenlanden. Met weinig tevreden, beperkt hij zijne wenschen bij het noodige, nog vrij van die onverzadelijke zucht naar meer, die in zoo vele andere landen de harten der menschen heeft ingenomen.

Op een vroegen morgen was het bezoek vastgesteld. De Resident deed den reiziger de eer aan hem naar de Dessa (Kradenang genaamd) te vergezellen en met zijn rijtuig derwaarts te brengen, zijnde de Dessa eenige palen van de hoofdplaats gelegen, op een uur afstands van zee.

De verzameling bamboezen woningen die men op Java Dessa noemt, ligt bijna altijd verscholen in een bosschaadje van allerlei geboomte, meestal vruchtboomen, zoodanig, dat wanneer wij op een berg staan om met de oogen de wijd en zijd uitgestrekte vlakten te doorloopen, wij tot in den versten gezigteinder, in plaats van huizen, niets ontdekken dan hier en daar bosschen van beperkte grootte, meestal rond van vorm, en die men, in sommige streken, bij honderden tellen kan. Dat zijn de Dessa's.

Zij traden Kradenang binnen, en regts en links eenige woningen hebbende laten liggen, kwamen zij op een groote effen ronde plek, welke van gras en alle ander gewas gezuiverd was. Midden op deze plek stond de Randoe Alas met zijn verheven kruin, die zich boven het geboomte, daar op zekeren afstand rondom geplaatst, verheft. De hooge klapper-boom kwam hem tot aan den middel. Geen grashalm, geen steentje was aan zijn voet te vinden. De grond was zorgvuldig daarvan ontdaan.

In de rondte, op een eerbiedigen afstand, stond een schaar van inlanders, mannen en vrouwen en kinderen, om te aanschouwen wat er gebeuren zou.

De reiziger zocht intusschen een gezigtspunt om den boom te teekenen. Dat gezigtspunt was er niet. De boom die hoog boven den teekenaar zijne kolossale takken verhief, breidde dezelve bijna zoo ver uit als de kring groot was binnen welken hij zijn gezigtspunt vinden moest. Dus had hij altijd de takken boven zijn hoofd. Hij bepaalde zich derhalve, om, zoo ver hij kon, zich van den boom neder te zetten, en te teekenen wat hij onder het oog kon krijgen, het onderste gedeelte namelijk van den stam, zoo als de teekening doet zien.

Thans gelieve de lezer door middel van zijne verbeelding te zien, hoe te

[p. 442]

gelijker tijd dat de teekenaar zich neder zet, een oud vrouwtje den boom nadert. Een effen donkerblaauw kleedje, het lijf omsluitende tot over de heupen, met gouden of vergulde knoopjes aan den hals en de polsen, en een lichter gekleurde en met groote bloemen doorweven Sarong of onderkleed, is al hare kleedij. De reeds vergrijsde hairen zijn allen tot één knoop tegen het achterhoofd zaamgebragt, en met groote zilveren spelden vastgehecht. Met al de ernst van eene pythonische priesteres, plaatst zij een ijzeren komfoor digt bij den boom, en weldra ziet men witte rookwolkjes daaruit oprijzen. Men vindt deze plegtigheid niet op de teekening afgebeeld, omdat de teekenaar niet daarvoor gekomen was. Hij plaatste een oppasser van den Resident bij den boom om tot een soort van maat daarvan te strekken, en dat hebbende besteld, haastte hij zich den boom te teekenen; want men moet zich ineen klimaat als waar hij zich bevond, met zijn werk haasten, om niet al te lang in die warme atmospheer te behoeven te blijven.

Toen hij dat gedeelte van den boom geteekend had wat de schets vertoont, was het vrouwtje met haar komfoor verdwenen. De eeredienst was verrigt, anders had de teekenaar gaarne nog iets van die plegtigheid wenschen af te beelden - die onschuldige uitdrukking van eerbied van den natuur-mensch voor den Allerhoogste, want, schoon hier de hulde gebragt scheen aan het gewrocht, was het inderdaad aan den Schepper.

Nog iets ter voltooijing van de afbeelding willende doen, schetste hij nu nog de omringende boomen en eenige van de bij dezelve geplaatste aanschouwers.

Hier moet nog vermeld worden dat men ter dienste van den teekenaar, terwijl hij zich met zijn werk bezig hield, bedacht was, van den boom de maat te laten nemen, namelijk van den omvang. Men liet eenige van de inlanders roepen en verzocht hen, om hand aan hand zich om den boom te scharen, om te weten hoeveel menschen dus, als een keten zaamvereenigd, noodig waren, den boom te omvademen. Het getal was achttien, makende een omtrek van omtrent negentig voeten.

Wanneer men zich over dezen bijna ongeloofelijken omvang verwondert, moet men echter weten, dat zulks grootendeels daarvan komt, dat de boom van den wortel af tot op eene hoogte van twintig voeten tegen den stam uitwassende vleugels heeft, die zich, gelijk de teekening doet zien, aan den grond van den stam uitstrekken.

Eenige dagen na dat de teekenaar zijn werk voltooid had, bevond hij zich op de indigo-fabriek van den heer L., welke op drie uur afstands van de Dessa Kradenang gelegen is. Hier vroeg men hem of hij de Randoe alas die hij geteekend had wilde zien. Inderdaad, aan den gezigteinder wees men hem den boom die boven de andere boomen met zijne kruin zich verhief als een bergtop.

Tien jaren later voer de teekenaar langs de noord-kust van Java, met het schip de Prins van Oranje. Hij vernam dat men op de hoogte van Pekalongang was, en herinnerde zich de Randoe alas, waarvan men hem vroeger gezegd had, dat die voor de zeevarenden als een verkenningsteeken van de kust diende. Hij vroeg er naar, en de kapitein De B. toonde hem door middel van den kijker den bekenden boom. Met een groot schip gelijk de Prins van Oranje, waren wij, gelijk men begrijpen kan, op eenen grooten afstand van het land.

[p. 443]

Omtrent den ouderdom van den boom weet ik natuurlijk niets te zeggen. De teekenaar zou dit van de inlanders hebben moeten vernemen, maar zij die zelven niet weten hoe oud zij zijn konden hem daarvan niets zeggen. Het antwoord op de vraag aan een stokoud inlander omtrent den boom gedaan was, dat dezelve bij zijne kindschheid reeds volmaakt was gelijk thans.

Behalve de afgebeelde Randoe-alas, is er op Java nog een dergelijke op Toeban. In de bosschen en op andere plaatsen vindt men er ook nog wel, doch zoo ontwikkeld en gaaf als de voorgestelde, zijn er, zoover ik weet, geen.

Het oppassertje bij den boom op de plaat, is ongelukkig bij het lithographiëren wat te donker van kleur uitgevallen. Daar dit gebrek niet meer hersteld kan worden, maak ik de opmerking daarvan, ten einde van onze Javaantjes geen verkeerd denkbeeld te geven. Zij verdienen niet dat men hen zwart afschildere.

A.B.

's Gravenhage, 18 Mei, 1850.