De Tijdspiegel. Jaargang 7

[p. 429]

Letterkunde.

De chaos en het licht;

Een halve-eeuw-lied en politiek dichtstuk van den heer I. Da Costa.

Treurzang of triumfzang? Het hangt af van het standpunt der beschouwing.
Voorrede bl. V.

Wij weten op dezen oogenblik niet, wie onzer letterkundigen aan de latere poëzij van den heer Da Costa den titel: politieke poëzij heeft gegeven. Welligt een politicus? 't Kan zijn: maar men zal de juistheid daarvan niet toejuichen, al klinkt het modern en vreemd: lyrische, epische, elegische poëzij gaat wel aan, politieke poëzij is ons een duister woord. Beteekent dat dichterlijke uitboezeming over staatkunde, of volgens staatkundige beginselen? Men houde ons deze vraag ten goede. Als de heer Da Costa als dichter te midden van den fel bewogen tijd optreedt, weten we reeds tamelijk zeker, wat ons geleverd wordt, en kunnen met profetischen blik hier voorzeggen: eerstelijk wordt de booze, duistere, verwarde leeftijd geschilderd: alles een bajert: dan wordt de klaagzang aangeheven, de bedreigende tijdsspoken opgeroepen, en eindelijk verschijnt de God der kracht, Jehova, in de bepaalde Openbaring van den Christus, en bemoedigt weder, met voorspelling van beteren tijd: de regeneratie der menschheid. Zoo heeft de dichter zijn thema gekozen, en blijft er bij, en komt er altoos op terug, - en hij deed er wel aan - terwijl wij nu allen eens voor altijd weten, wat er zal gelezen worden in de zoogenaamde politieke poëzij, die ons hier weder wordt aangeboden: ‘de harpen trillen reeds!’ ook de besnaarde harp van den dichter, die in driestemmig gezang de tijdgeestbeoordeelaars karakteriseert, en eindelijk, zooals boven vermeld, tot het Messiasrijk, het Messiaslijden en het Evangeliezout terugkeert. Wij zijn het volmaakt eens, dat de zuivere godsdienstige geest in de aderen en de hartaderen der maatschappij moet doordringen, dat hier de voorwaarde ligt van het heil des menschelijken geslachts, en dat meer bepaald de Christelijke geest alleenlijk dit doel zal kunnen bereiken; maar wij weten tevens, dat alle overdrijving, van welken aard ook, juist de openbaring van den Geest, van den Messias, en van zijn Rijk tegenwerkt, dat juist daardoor het Evangeliezout ‘smakeloos’ wordt. Wil men de vorsten en volken en de luisterende menschheid, of eigenlijk, inderdaad het lezend publiek in de eerste plaats overtuigen, dat de Christelijke Godsdienst de eenige conditio sine quâ non is eener wedergeboorte des menschdoms, dan behoeft en vereischt men iets meer, dan eenige brommende en klinkende dichtregels, dan eenige stoute, onverwachte dichterlijke grepen, dan eenige bedreigingen en anathemas. Wij gelooven dat de zoo-

[p. 430]

genaamde politieke dichters het zeer goed meenen; doch als zij zich verbeelden, door eenige brochures, werkelijk de wereld te veranderen of te herscheppen, en zich beschouwen als de hoofdpersonaadjen op 's werelds tooneel, beklagen wij hunne zelfverblinding en bedekten hoogmoed. Men hoort en leest, niet zonder welgevallen, deze drievoudige voorstelling; men is het volstrekt niet eens met den communist of socialist, ook niet met den conservatieven Czaar; men wil liever Christus aan het hoofd der volken, dan Nicolaas, Mazzini of een der Buonapartes; buiten twijfel: maar de goede dichter denke toch niet, dat hij door eenige dichtregelen inderdaad die regeneratie bewerkt heeft, of zelfs voorbereid. Gewisselijk dat de heer Da Costa juist volgens zijne sterkere, kenbaar alom uitgedrukte Christelijke beginselen, geheel vreemd is aan dien hoogmoed, in stillen ootmoed en nederige zelfbeproeving zijne zangen en zijne wenschen en gebeden den Heere aanbeveelt, Die alles ten goede zal schikken, en zeer noode tot de uitgave overgaat. Openbaart zich te midden van die sterk uitgedrukte en leesbaar gedrukte Christelijke beginselen, hier of daar, eene in het oog springende eenzijdigheid, eene partijdigheid, een meesterschap, dat gaarne drijft en doordrijft, dan breekt de Zanger des Tijds daardoor met eigen hand zijn werk af, en men wordt weldra genoopt den profeet te wantrouwen, of te beklagen, en niet aan zijne profecy te gelooven. Zonder echte vrijzinnige, en daarom niet minder Christelijke beginselen, zal men als bemiddelaar der strijdende partijen niet veel uitrigten: men droome zich in zoeten waan een held des tijds, een licht aan den hemel, een hefboom zijner eeuw te zijn; maar onderzoeke eerst, wat men werkelijk heeft tot stand gebragt; vader Luther, om dezen slechts te noemen, deed meer dan gedichten te maken, hij greep in zijnen tijd met ijzeren vuist, hij sprak, en schreef ook, maar niet om opzien te baren, om zich te laten bewierooken, om naam en titel te verkrijgen, hij was ruw en hard, dikwerf koud, als het erts, maar kon gloeijen en branden, en toch hij was nederig, gaf aan God alles over, en haakte niet naar roem en lof der menschen. Mogten alle latere quasi-hervormers zich aan zijn beeld spiegelen.

Het gedicht des heeren Da Costa brengt het gewone, en door ons verwachte, en niet onbekende licht in den Chaos des Tijds, men veroorlove ons, dat wij erkennen in deze poëzij niet veel gevonden te hebben, dat: ‘wel luidt.’ Wij hadden bij de lezing daarvan de gewaarwording, die door onze woorden gonzen en snorren zoo juist wordt uitgedrukt, de opeenhooping van beelden en leenspreuken doet aan de eenvoudige waarheid hier en daar groote afbreuk; de verbazende metonymias brengen somtijds duizelingen te weeg; als de hyperbole altijd terugkeert, zouden we vermoeden, dat het niet regt helder was in 's dichters hoofd, en de geestdrift hem boven de sneeuwlijn van het gezond verstand in den poëtischen luchtbol medeneemt - of is het wel bekende genre van Swanenburgh, loffelijker gedachtenis, niet herboren, als men leest:

- en verdrinkt der volken jammerkreet,

In plassen van muzijk en Meijerbeers Propheet?

dat gaat toch niet aan, vader Bilderdijk of Vondel zouden gezegd hebben: wel foei, lieve vriend! zoo bont moeten we het niet maken. Zekerlijk zou Homerus en Virgilius dergelijke Himmalajah-hyperboles niet hebben durven bezigen; waarom de dichter zich bij voorkeur, ook hier, in geweldigen overvloed, van Fransche en uitheemsche woorden be-

[p. 431]

dient, en zeer stelllig onze schoone moedertaal ontsiert en beleedigt, blijve voor zijne rekening. Wij geven het toe: het ‘oude Vandalisme’ moet terugklinken op het ‘bloedig Communisme,’ maar ruïnen alom voor scheppingen! paniesche verschrikking, weder roode Communisten, de zinnelooze actie, onze aard verwoestend door omwenteling en reactie, het ons beschoren Anarchisme, de klaauw van het Despotisme, hemelharmony en prophecy, de volkshistorie en de glorie, Messias en Jesaïas: dat alles is niet welluidend, 't is buitendien geen Nederlandsche taal, 't is geen Nederlandsche stijl, 't is niet aesthetisch en niet fraai, men zegge wat men wil, 't is verbastering en ontsiering onzer heerlijke, krachtige taal. Wij weten de reden niet, waarom de dichter in den Chaos juist met die familiare, moderne, salons- en hofterminologie ons wenscht te vervolgen: men laat zoo iets passeren in een gesprek, in eene redevoering, of in eene proza-improvisatie, waar het er zoo naauw niet op aankomt, en de glimlach bij het frappante, interessante Fransche woord, niet onaardig staat, en mogelijk opzettelijk gezocht wordt: maar als men een ordentelijk gedicht drukken laat, en aan het publiek, dat Nederlandsch en niet verfranscht is, aanbiedt, moest een Nederlandsch dichter, die zijne taal verstaat en beoefent, zich te groot achten om met dergelijke tours de force éclat te willen maken. Eigenlijk is dit gedicht, van eene technische en taalkundige zijde beschouwd, eene vinnige satyre op de schoonheid en den rijkdom onzer moedertaal.

Overigens bekennen wij, dat de latere poëzij des heeren Da Costa, hoe Christelijk begonnen en geeindigd, ons vermoeit, inspant, en dikwerf koud laat; dat altoosdurend jagen naar nieuwe woorden-combinatiën, naar onverwachte vergelijkingen, naar duistere woordspelingen, dat spelen hier en daar met de waarheid en met de taal, ontneemt ons den indruk eener poëzij, die welligt bij de mondelijke voordragt meer effect sorteert. In allen gevalle hopen wij niet, dat onze jeugdige aankomende Muzen-zonen dezen Chaos en het Licht tot model zullen nemen, of met dit gonzende vers op den lessenaar, het groote gebod overtreden: ‘Gij zult niet stelen.’ De ware, de reine eenvoudigheid zoekt niet naar woordentooi of woordenpraal, zij heeft hare eigene taal, die van het kind, en tevens van den verstandigen nadenkenden en toch gevoeligen mensch, - daarheen, daarheen, keert eens de tijd en de wereld terug, als de overdrijving en alles wat hyper is heeft uitgeraasd. Simplex sigillum veri! Wij wenschen dat de heer Da Costa, als er nog meer politieke poëzij moet volgen, met onze oogen, ooren en ons gezond verstand, en onzen, wij hopen, goeden smaak, meer barmhartigheid hebbe, en hopen tevens opregtelijk, dat eens zijne verschillende prophecyën, als dit aan God behaagt, worden vervuld.

mamercus.