De Tijdspiegel. Jaargang 7

[p. 281]

Letterkunde.

Het gewaande zwarte schaap, of de heer Heije ‘in de Gids’ tegenover ‘de Tijdspiegel.’

Mogt mijn woord er iets toe bijdragen om het (sc. het Tijdschrift de Tijdspiegel) tot andere, waarom zou ik niet zeggen betere, inzigten te brengen! - Zoo niet, ik ben bereid onder de zwarte schapen geteld te worden.
j.p. heije, Oude Liedekens vernieuwd. Gids. Maart, blz. 330.

Wij hebben het genoegen en het voorregt gehad om eenen vriendelijken, en zeker welmeenenden Censor van ons Tijdschrift te ontmoeten, in den heer Heije, die zich met gemoedelijken ernst de zaak der oude liedekens aantrekt, en bij die gelegenheid den heer Alberdingk Thijm toejuicht en prijst, wegens zijne poging, om de oude liedekens weder in de nieuwe wereld in te voeren, en bij name het oude lied, des Sultans dochterken, de hand boven het hoofd houdt. Bij deze zelfde gelegenheid heeft de heer Heije zelf eenige oude liedekens vernieuwd, en zijne regtmatige ergernis niet langer verborgen over de afkeuring in den Tijdspiegel, zoowel van het genre, als van het dichtstukje hierbij genoemd, terwijl de heer Heije heeft moeten verklaren, dat de wijze, waarop die afkeuring is geschied, is gebleken te zijn, ‘eene onhebbelijke, en vooral eene onridderlijke.’ De steller van dit artikeltje is even vreemd aan de kenbare afkeuring in den Tijdspiegel openhartig medegedeeld, als de heer Heije zelf, en alleen de behoefte om zijne overtuiging nevens die van den heer Heije te laten hooren, heeft hem bewogen zijne aanmerkingen mede te deelen. De heer Heije heeft zich iet of wat boos gemaakt, over een ‘momgezicht, dat in plaats van een eerlijk menschengelaat, in den Tijdspiegel zoude zijn teruggekaatst,’ ‘hij verfoeit, zoo als ieder regtgeaard mensch’ zulke kunstgrepen,’ en verpligt ons eindelijk, door den ‘maatstaf’ te leveren, waarmede men dergelijke bedoelde liederen moet meten. Wij gelooven, dat de heer Heije het zeer goed meent, en verzekeren hem, dat niemand, die ook nog zoo veel van zijne ‘levens- en kunstrigting’ verschilt, hem wegens deze censuur onder de zwarte schapen zal tellen.

Intusschen is het ons niet gebleken, waarin de onhebbelijkheid en onridderlijkheid der beoordeeling in het Tijdschrift, de Tijdspiegel, eigenlijk te vinden is. Meer dan eens heeft men, in herhaalde proeven, aangetoond, welke soort van poëzij en in welke vormen de heer Alberdingk Thijm de middeleeuwsche poëzij heeft gelieven op te disschen, - ook andere Tijdschriften hebben in denzelfden geest als de Tijdspiegel gesproken, men heeft de plaatsen aangehaald en ze getoetst, tot verduidelijking een paar paro-

[p. 282]

diën er bijgevoegd, een der beoordeelaars heeft onbewimpeld, zeer onbewimpeld de hoogst onkiesche en mystieke strekking van het dochterke des Sultans aangewezen, en daarover zijne verbazing en ergernis niet willen verbergen: nu vraagt men, is dat ‘onhebbelijk of onridderlijk?’

De heer Heije gelieve eerst te bewijzen, en zijn oordeel te staven, dat soortgelijke oude liedekens inderdaad voldoen, niet aan de eischen van oudere of nieuwere kunst, maar aan die der ware, edele, kiesche, smaakvolle kunst; hij overtuige ons en zijne tijdgenooten eerst, dat het onkiesche, hoogst ergerlijke in het dochterke des Sultans, omdat het oud is, ook door den beugel kan en moet, dat hier waarachtige schoonheid, aesthetische waarde is, en zoolang de heer Heije dit niet gedaan heeft, zouden we in de verzoeking kunnen komen, om hemzelven, volgens het jus talionis (regt der wedervergelding), van eenige onhebbelijkheid en onridderlijkheid te beschuldigen.

Maar wat meer zegt, de gewone dichttrant van den heer Heije, zijne zoetvloeijende volkszangen, waar steeds een echt moreel beginsel ten gronde ligt, vooral waar hij zich niet slechts op de streeling van het gehoor, maar op de volksveredeling toelegt, pleiten ten sterkste tegen zijn oordeel in de Gids. Uit dit standpunt beschouwd, hebben wij den heer Heije nergens zóó inconsequent met zichzelven, en met zijne kunst ontmoet, dan in de boven aangehaalde beschuldiging, tegen den Tijdspiegel te berde gebragt. Wij zijner verzekerd van, dat de heer Heije zich een groot geweld zoude moeten aandoen, en der arme Muze het angstzweet zoude uitpersen, als hij haar wilde dwingen, om ook middeleeuwsche, mystieke, onverstaanbare, somtijds onzinnige poëzij te spreken, en hoezeer de heer Heije wel wat sterk schijnt ingenomen te zijn met die oude liedekens, hij heeft door zijn eigene liedekens bewezen, dat hij althans niet in de school van het absurde, en onkiesche behoeft geleid te worden, om aan de vaderlandsche letterkunde uit die zeer oude doos nieuw leven bij te zetten.

De heer Heije gelieve ons toch eens wat duidelijker te zeggen, waarom wij in het geheel behoefte hebben aan oude liedekens, of wel aan de vernieuwing daarvan? Hij gelieve ons aan te toonen, waarin, waardoor ze inderdaad, voor het tribunaal der kunst, schooner, beter en rijker zijn, dan de nieuwe, waaronder wij zijne poëzij gaarne tellen? Zelfs de medegedeelde, verjeugdigde oude liedekens, in de Gids, van n^o. 1 tot n^o. 10, hebben ons volstrekt niet kunnen overtuigen, dat deze soort van poëzij aan eene dringende behoefte van onze nationale letterkunde voldoet, of zich onderscheidt door eenige bepaalde verdienste - tenzij dan dat ze oud zijn. Wij weten niet in hoever de heer Heije een groot voorstander is van den Gothischen bouwstijl, in hoeverre hij overal gaarne een ameublement à la renaissance ziet, en dáár de zegepraal van den gezuiverden kunstsmaak erkent, maar wij weten zeer goed, dat de heer Heije niet meer de heer Heije is, als hij zich wringt en buigt om zijn oorspronkelijken poëtischen aard in het ouderwetsche harnas van die oudere liedekens te prangen, en er uitziet, alsof men hemzelven in een borstkuras had gestoken, een grooten, zwaren helm op het hoofd gezet, en aan elke hand een geweldigen, zwaren, ijzeren handschoen had aangetrokken: zulk een kostuum past den heer Heije, den welluidenden zanger, volstrekt niet, en wij

[p. 283]

hebben te veel achting voor zijne Muze, dan dat hij zich zoo - ausstaffire!

Wij weten het wel, met den heer Heije, dat men somtijds voor de variatie of om eenigzins singulier te schijnen, een minder bekend genre in de kunst patrocineert, en daarbij geheel in eigen kracht zich wil laten hooren en zien, weder eens anders, dan men gewoon is gezien te worden - bal masqué - maar de heer Heije is een te verstandig man, om die proeve te wagen, die eindelijk mislukt. Hij heeft nog oorspronkelijks genoeg, om zich niet te behelpen met vertalen en vertolken van oudere liedekens, waar niemand naar vraagt, die toestanden beschrijven, waar niemand belang in stelt, en die eene taalverwringing noodzakelijk maken, waar niemand eenig nut of voordeel van trekt. Als de heer Heije zich aan die kerkelijke, mystieke, zoete, dikwerf zeer flaauwe, en niet minder zeer onkiesche, modepoëzij wilde aansluiten, zoude het van hem heeten:

Toen kon men in Heleen Heleen niet wedervinden!

De heer Heije is geen zwart schaap, waarvoor hij vreest door de medewerkers van het door hem in staat van beschuldiging gestelde Tijdschrift gehouden te zullen worden. - 't Zij verre! - De heer Heije moet onpartijdig en regtvaardig zijn en blijven, en vast staan in zijne schoenen, als de wansmaak het hoofd opsteekt, en vooral niet zoo spoedig van ‘onhebbelijkheid en onridderlijkheid’ spreken, als hij het waagt om de strekking van een oud liedt ken te regtvaardigen, zoo als dat, getiteld: het dochterke des Sultans, in betrekking waartoe wij den heer Heije uitdagen, om van eenige kuische en fijngevoelende maagd, of van eenig opregt kunstkenner, een oordeel uit te lokken, dat niet hoogst afkeurend is, en 't geen hijzelf, als een vriend van het schoone en goede, niet kan goedkeuren, indien hij niet met zichzelven, zijne geheele kunsten levensrigting in de grootste tegenstrijdigheid wil komen, Daarmede willen wij den heer Heije onzen dank betuigen, voor zijne heusche, altijd welgemeende, hoezeer ook ongegronde, aanmerkingen; hij houde ons wederkeerig de onze ten goede, en wachte zich voortaan om aan eene onbedachtzame opwelling van onwil en ergernis zoo spoedig toe te geven, en eene blaam te werpen op beoordeelingen, die zich, waar zij kunnen, voor het publiek ten minste trachten te motiveren, en niet door magtspreuken te verblinden, en liefst de verongelukte poëzij zelve laten spreken, opdat zij zich daardoor veroordeele. Het Tijdschrift de Tijdspiegel neemt gaarne van degelijke, kunstlievende, bekwame mannen teregtwijzingen en opmerkingen aan, zooals het die van den heer Heije erkent, maar tevens afwijst.

Het Tijdschrift, vaak aangevallen, gehoond, en aangeblaft, weet zich van bepaalde en door de mode voorgeschreven ‘kunst- of levensrigtingen’ onafhankelijk te bewaren, en zal zich steeds de vrijheid voorbehouden, om zeer veel dingen bij hunne eigene regte en ware namen te noemen, zonder aanzien des persoons, en daarom zouden we vermeenen, dat de heer Heije, ook ondanks zichzelven en zijne laatstelijk hevig opgewekte liefde voor de oudere liedekens, den Tijdspiegel zoo zeer hard niet zal vallen. Wij eindigen met den hartgrondigen wensch, dat het nooit, nooit waarheid moge worden, dat de heer Heije (naar zijne eigene geestige voorstelling) inderdaad eene plaats vinde onder - de zwarte schapen!

N.N.