De Tijdspiegel. Jaargang 7

[p. 192]

Letterkunde.

Losse bladen uit het dagboek van een dorpspredikant,

door G. Zwaagberg, Predikant te Zusteroord. Schiedam, H.A.M. Roelants.

Sedert onze Koetsveld zijne pastorij van Mastland in de wereld zond, en zooveel roems op zijn uitmuntend werk mogt inoogsten, en er zich een monument door stichtte, waar menig collega, wel verre van jaloersch te worden, en 't den rijk begaafden man te misgunnen, met belangstelling op staart en met ingenomenheid over spreekt; sedert was het te verwachten dat er onder andere titels overvloed van soortgelijke producten zou komen. 't Gaat er haast net meê als met schoolkinderen. Als de een verlof krijgt om te spreken, laat de ander zich ook hooren, en meent ieder al spoedig niet te moeten zwijgen.

't Ontbreekt nu niet meer aan producten, die getuigen kunnen dat de dorpsprediker in zijn studeerkamer niet stilzat, en toch ook wat anders deed dan Hermeneutiek en Apologetiek, en welke tieken er al meer zijn te beoefenen.

De Predikant G. Zwaagberg van Zusteroord begreep ook het publiek eens te vertellen, wat hem is bejegend en wat hij heeft gedacht en gedaan in zijn werkkring. Waarom Zijn Eerw. die losse bladen, als zij heeten, tot een boek verzamelde en 't licht deed zien, meldt hij ons in een brief aan den Eerw. Schrijver van de pastorij van Mastland, die 't werk, bij wijze van voorberigt, voorafgaat. Aldus drukt hij zich uit:

‘Ondertusschen als er iemand is, die gaarne erkennen zal, dat de stof, door U Eerw. behandeld, op verre na, nog niet uitgeput is, dan, geloof ik, zijt gij dit, die in uwe Schetsen getoond hebt, den grooten omvang van onzen werkkring zoo wèl te kennen en te begrijpen. Het bevreemdt UEerw. daarom zeker niet in het minste, dat menigeen, door uw voorbeeld opgewekt, handen aan het werk geslagen heeft, en dat ik dit thans ook doe, om van mijne ervaringen en opmerkingen op dat eindeloos uitgestrekte veld, door UEerw. behandeld, openlijke mededeeling te doen.’

'k Wil 't niet ontkennen, toen ik die zinsnede las, en daarbij 't vignet nog eens bekeek, waarop die elegante dorpsdomine, die met zijn punthoedje en herdersstaf in de hand een scherp contrast maakt tegenover die afzigtelijke portretten - vóór en op dat bed, mijn nieuwsgierigheid groot, heel groot ook werd, en 'k met de meeste belangstelling aan 't lezen ging.

Trouwens al spoedig bleek het dat de Schrijver van deze losse bladen geen Koetsveld was. Dat frissche waas, dat over de Mastlander schetsjes ligt, dat

[p. 193]

kleurige en geurige, die diepe opvatting, die gemakkelijke tact om ongekunsteld weêr te geven wat gezien en gehoord was, ontbreken hier.

Na de lezing van Mastlands schetsen vallen deze elf stukken of losse bladen te zeer af, dan dat zij een diepen indruk zouden kunnen achterlaten. En dat niet om de onderwerpen die behandeld worden, maar de wijze waarop dit geschiedt.

't Is waar: de dweepster of het krankbed dat de rij opent, is een vreesselijk aandoenlijk verhaal. Maar hoe moeijelijk het ook valt, om bij soortgelijke wezens, als die dame, iets goeds te doen, althans veel nut te stichten, gelooven wij toch dat er iets, en meer gedaan kan worden, dan men wel eens vermoedt. Ik weet: depositie van den Evangeliedienaar tegenover de zoodanigen is moeijelijk, hoogst moeijelijk zelfs, maar met warmte, maar met den gloed der heilige liefde, gelijk die in Christus is, is zoo menig hart verteederd, en de ijskorst gesmolten en opgelost, waar 't in bevrozen scheen. 't Zij verre van mij den Schrijver dezer losse bladen op dat punt te beschuldigen, of eenigzins verdacht te houden van gebrek aan die liefde. Integendeel zijn heilige ijver voor de zaak des Heeren, die gedurig doorstraalt, zou dit logenstraffen. Maar, vergeve de mij onbekende ambtsbroeder die aanmerking: wat meer den Christus op den voorgrond, en wat minder van Salomo en Mozes gesproken, zou mijns bedunkens meer aan te raden zijn! 'k Heb eerbied en achting voor zulke mannen, maar de eengeborene des Vaders is mij meer waard. We zijn dienaars van Christus, en dus op Hem gewezen, van Hem gesproken, Zijn woorden en Zijn voorbeeld aangehaald - en 't Christelijk geloof en leven zullen er bij winnen, ook dáár, waar men andersgezegd kan worden rotsen te ploegen.

Ik spreek bij eigen onderving, en hoop den mij geheel onbekenden collega niet te beleedigen, terwijl 't mij in 't minst niet te doen is, om pastorale lessen te geven, daar ik maar al te zeer overtuigd ben, hoezeer ik ze nog behoef.

Nommer twee: de afgelegene veldhut, waaraan 't vignet ontleend is, is een treffend en sprekend bewijs wat Christelijke liefde en getrouwe ambtsvervulling ook op de meest verwaarloosde volksklassen vermag, en staat hier juist op zijn plaats.

En toch houde de Schrijver ons eene aanmerking ten goede.

Kwam het hier in dit werk niet meermalen voor, we zouden er minder aan gehecht en we zouden gedacht hebben: geen regel zonder uitzondering.

't Is namelijk dat pertinent ondervragen en dat biecht afnemen, dat wel eens wat al te onbeleefd wordt, ja! kwaad bloed kan zetten. 't Kan wezen dat het zijn goede zijde heeft, maar, maar! - tegen een mogelijk iets, staat toch ook over een hoogst onzeker iets. Waartoe dat vragen? Waartoe dat dringen en aanhouden om de zielsgeheimen van anderen te weten? Waarlijk de Christus ging zóó niet voor!

't Zij zoo, dat Hij 't niet noodig had te doen, omdat Hij wist wat in den mensch was, maar! wie in een dorpsgemeente een wijle tijds verkeerd heeft, leert zijn schapen al spoedig kennen. En moge het al wezen, dat men niet altijd achter alles komt, de menschkundige herder behoeft geen inquisiteur te worden, eer hij raden en troosten, teregtwijzen en de heilbron der genade Gods ontsluiten kan.

De schraper en de brandbrief. - Wat zullen we zeggen? - een van die gevallen, die men, al zijn ze niet overal even éclatant, zelfs in de kleinste landgemeenten aantreft. Waar vindt men geen

[p. 194]

magtigen der aarde, rijke Nabobs, die hun paleizen hebben gesticht ten koste van 's naasten bezittingen? Hoe menigeen die uit Christelijke liefde vijfenzeventig leende, om honderd terug te ontvangen?

Nommer vier: het traktement. Een tafereel over 't algemeen zeer waar en natuurlijk geschilderd, soms wat al te scherp en bar. Helaas! arme dominé, die van uw traktementje, soms allerbitterst en sober leven moet! Doch, claudatur parenthesis.

De arme weduwe of de misleiding is een schurkenstreek op een kleine schaal.

De liefdebeurt. Ja, wie deelde niet in 't lot van onzen Schrijver! Gelukkig echter hij, die 't onaangename en hartverscheurende lot niet ondergaat, waar hier van gesproken wordt, en van honderden hoorders, slechts elf communicanten voor 't Heilig Avondmaal overhoudt, of zeggen moet, gelijk ge op bladz. 135 leest. ‘Menige boerentafel heeft een beter voorkomen, dan hier de Nachtmaalstafel had.’

‘Twee geheel onoogelijke tinnen bekertjes, gedeukt en met omgekromde randen, moesten tot kelken dienen.’ enz.

Ongelukkige gemeenten waar zoo'n geest heerscht!

Daar in trouwe moet Christus de Heer al heel weinig waarde hebben in de schatting der menigte.

Maar arme, beklagenswaardige medebroeder meteen, die in zoo'n onverschillige gemeente werkzaam moet zijn. Dáár in trouwe! is 't om den moed te verliezen.

De Schrijver verlangt dat de Synode zich daarmeê bemoeijen en scherp onderzoeken zon of ook op dàt punt alles in orde is.

Maar eilieve! staat de gelegenheid dan niet open bij de kerkvisitatie om te klagen? En buitendien al dat lasten en bevelen en besluiten, 'k ben er een aartsvijand van. Geen heerschappij in de Kerk. Geen pauselijk gezag! Neen medebroeders! dáár in zulke gemeenten is 't zwaar, is 't moeijelijk, vaak ondankbaar arbeiden, maar juist dáár moet gearbeid worden. En dat niet door een besluit van de Synode, neen! maar met verstand, met bedaardheid, langs den weg van overtuiging en liefde.

Maar buitendien. - Niet elke gemeente bezit middelen, in één woord is rijk genoeg, om zich van het noodige te voorzien. Er kan zooveel zitten, waardoor 't geen minachting en wat niet al genoemd wordt, of der gemeente ten laste wordt gelegd, ontstaat! Vrage men toch geene wetten meer, en dringe men toch niet meer aan op nieuwe besluiten! 't Is er haast meê als met Augia's stal, wie weet er doorkomen in? Werk zelve collega!

Heel hoog loopen wij met dit stuk niet weg. 't Is hier en daar tamelijk plat.

De verbodene betrekking. Ook hier geldt wat reeds vroeger is aangemerkt, 'k houd niet van dat biecht-afnemen. 't Verhaal zelve is belangrijk.

De barbier is niet onaardig.

Het tweede huwelijk of het juist gekozen geneesmiddel is niet het minste.

De twee weezen is zeer lief.

't Geheel wordt besloten met een stuk:

Het pauperisme. De inleiding is luimig; jammer maar dat het lijdt aan stuitende platheden. Uitdrukkingen toch als deze, hooren hier niet thuis:

‘Maar hoe dit ook zij, de algemeene beweging, ten gevolge waarvan zoo vele kroonen in de voddenmand beland, of handels-artikelen van den schagcherjood geworden zijn,’ vallen zeker niet in den smaak van 't beschaafd publiek. Zoo iets laat zich zeggen, maar, schrijven? ... neen collega! dat niet! Plat en populair zijn geen synonyma!

Wat de Schrijver overigens zegt van

[p. 195]

't pauperisme is waar, men moest het voorkomen. Men geeft den armen, den bedelaar, maar men moest zorg dragen, dat hij zoo ver niet kwame. Beveilig tegen armoede, bied den zinkende de hand! Dat is roeping, dat is pligt, dat is de ware Christelijke liefde. Er moet, er behoeft geen bedelaarsstand te zijn.

Tot staving zijner stelling beroept zich de Schrijver op de Noord-Brabandsche Protestantsche Maatschappij van Welstand.

't Spreekt van zelve dat er hier en daar een goede wenk voorkomt, maar 't onderwerp is te gewigtig en te veel omvattend om 't zoo maar ter loops en met een paar vlugtige pennestreken af te doen. 't Ware te wenschen, dat men op dàt punt toch eens regt attent werd niet alleen, maar toch eens maatregelen nam om, wat op papier zoo dikwijls bepraat is, te bewerkstelligen, eensdeels om 't pauperisme te stuiten en anderdeels om het voor altijd voor te komen!

Ons oordeel over 't werk van den zich noemenden dominé Zwaagberg is ongunstig. 't Geheel heeft ons niet voldaan. 't Is waar er komt hier en daar iets goeds in 't werk voor, maar, gelijk we reeds in den beginne aanmerkten, met den Mastlander kan 't niet vergeleken worden. Zelfs die gezellige, die onderhoudende, die boeijende verteltrant, wordt hier gemist. Ik kom er gul vooruit: het werk heeft mij onbevredigd gelaten, en Zwaagberg heeft mij teleurgesteld. Ik had gehoopt den pastor loei te zien en te leeren kennen van eene andere zijde dan hij zich hier voordoek Ik had zoo graag in de diepte zijns gemoeds gelezen.... en dan wat meer gloed en wat meer doortrokken van den geest desgenen in wien wij den goeden Herder aanschouwen. De onderwerpen zijn interessant genoeg; maar de bewerking der stoffen laat onbedenkelijk veel te wenschen overig.