De Tijdspiegel. Jaargang 6

[p. 435]

Arm en rijk,

of lotgevallen van St. James en St. Giles, door Douglas Jerrold. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn, 1849, drie deelen met vignetten.

Contrasten!... de wereld is er vol van; en de oude spreuke: les extrèmes se touchent, wordt nog alle dagen bewaarheid. Tegen over de schoonste schoonheid zit dikwijls de afschuwelijkste en meest misvormde leelijkert, professor staat dikwijls naast Jan Botterik en zoo al voort: het lust me niet een catalogus van contrasten en extrèmes te schrijven. Genoeg: op 't kleinste boerendorp en in Amsterdam en den Haag, Londen en Parijs, in de hut van den armen boerendaglooner en aan 't hof, overal vindt gij ze.

Ge staat soms verstomd, hoe 't mogelijk is, dat bij zooveel tegenstelling en afwijking, nog zoo veel harmonie bestaat. En toch is er, op de keper beschouwd, meer overeenstemming, ook bij de meeste verscheidenheid en bij de grootste afwijking, dan men bij den eersten oogopslag zou vermoeden.

Doch aangezien 't weêr te mooi en de tijd mij te kostelijk is om te philosopheren, wil ik maar niet gaan onderzoeken naar 't hoe en waarom, 't waardoor en in hoe verre.

In trouwe! ge hebt geen gedetailleerd uitgewerkt schilderij noodig om uitersten en contrasten te zien. De titel van 't werk dat ik de eer heb den lezers van den Tijdspiegel aan te kondigen, brengt ons al dadelijk op 't à propos: arm en rijk.

Leelijk en mooi zijn niet in staat dien indruk te doen ontstaan, dien die twee woorden, arm en rijk, te weeg brengen.

Arm!... wat is arm?... Och, in die drie letters ligt een stortvloed van ellende, een oceaan van rampspoed opgesloten. Arm... 't is niet zelden een kwelduivel en drijfveer tot misdaad. Jammer maar dat de misdaad des armen over 't algemeen zwaarder gestraft wordt dan van den rijkaard of van den man van hooge afkomst, wiens adel, geboorte, stand in de maatschappij, en zoo al voort, dikwijls schilden en bolwerken zijn waar hij veilig achter zit.

'k Kan schreijen als een kind, als ik een armen drommel tot schavot en kerkerstraf hoor doemen, omdat hij brak en stal, en zich verrijkte met 's naasten eigendom. Waarom? is stelen dan geen misdaad?... en moet de misdaad dan niet gestraft worden?...

Wel zeker, mijnheer de regter! Ik bid u! kijk maar zoo vreesselijk zwart niet, en houd me toch niet voor een verdediger van 't socialisme of wat er van die akelige theoriën al meer zij.

Wel zeker moet het kwaad gestraft worden! Maar hoe kwam de client tot dien stap, die hem voor uw balie en metter tijd op 't schavot brengt, om na een jaar of wat achter slot en grendel te hebben gezeten, door de maatschappij als een onbruikbaar, ja gevaarlijk lid te worden uitgebannen?... Hoe kwam dat?... en hoelang zal dat zoo blijven?... 't Komt daarvandaan, en zal zoo lang duren, tot men niet alleen wetten maakt tegen de misdaad, en regters en beulen en kerkers en schavotten, geeselroeden en brandijzers heeft, voor de handhaving der wet en tot straffing des kwaads, maar dat men ook eens de handen uit de mouwen steekt om den armen drommel op te

[p. 436]

heffen uit de diepte der ellende en vernedering.

Alles mooi en goed, alles extrèmement louable, dat men op de zedelijke verbetering der gevangenen werkt, maar, waarom niet meteen gewerkt op de zedelijke ontwikkeling en vorming van hen die men armen, die men helaas! wel eens canaille noemt. Verhoedt de misdaad, heeren philanthropen. Dat is hoofdzaak. 't Geld voor geeselen en brandmerken, cipiers en beulen, liever gebezigd om hen die als diefeggen en galgenbrokken opgroeijen in tijds terug te houden.

De misdaad, die die ongelukkigen plegen, is 't gevolg van onkunde. De vloeken die zij uitgillen, de verwenschingen die zij donderend elkaâr toeduwen, dat alles is 't gevolg van onkunde. - En die onkunde wordt grooter, omdat men die wezens verwaarloost. En uit dat verwaarloozen komt voort afkeer van de hooger geplaatste menschheid - en die afkeer opent een bron van wraakzucht... maar genoeg. Resumeert alles - en gij komt ten laatste weêr daarop neêr: onkunde.

De arme drommel die een paar schapen stal wordt aan de kaak gesteld, soms op den koop toe nog een warme rug en een stempel gegeven als een stuk vee, dat de slagter op de beestenmarkt gekocht en van zijn merk voorzien heeft; - maar hij die bankroet gaat en in accoord treedt, en later den kop steil in de lucht daarhenen gaat, en niet zelden rijker werd dan te voren, wat moest men hem dan doen?... en ziet - mijnheer en mevrouw stappen daarheen, als of hen geen schepsel kan deren - als of ze de eerlijkste, the most fashionable man ter wereld waren - en wat zijn zij op de keper bekeken?... de wereld mag er een ander woord voor hebben uitgedacht, en de leelijke wond zoo wat bepleisteren; maar 't woord dief, 't woord misdadiger moet niet minder op hen worden toegepast die bankroet gaan, dan op den armen drommel die mij een paar schapen of een koe ontstal.

Waren onze voorvaderen op dàt punt wat al te hardhandig, wij zijn wat al te sensibel geworden. 'k Kan nu niet zeggen dat ik 't heel aardig vind iemand aan de post van zijn huisdeur op te hangen, maar ze zoo maar te laten loopen, die heeren bankroetiers... kijk!... dat wil er maar niet bij mij in.

Waarlijk er ligt zoo veel verschoonlijks in de misdaad die de arme pleegt.

Excellent! zegt ge, als 't voor eens gebeurt, maar bij herhaling!...

Met uw verlof - wie eens achter slot en grendel heeft gezeten ter zake van diefstal, wordt in de maatschappij niet makkelijk met open armen ontvangen. Wat nu gedaan? de nood stijgt, honger, koû, ellende nijpen, knagen, martelen... wat gedaan?... Nog meer! de medegevangenen van den ongelukkigen zijn de kwelduivels van den ontslagen tuchteling, die hem overal in den weg staan, altijd, ook bij de heiligste voornemens, zijn terugtreden op de baan der deugd bemoeijelijken... en dan die groote mate van Christelijke liefde, die den gevallene links laat liggen... Hoort men, uw knecht of meid heeft vast gezeten, al waren ze eerlijk als goud, verhuizen moeten zij. Zij konden immers wel eens weêr lust in 't stelen krijgen.

Begrijpt ge mij? - geëerde lezer!

Een en ander wordt me daar zoo uit de pen gelokt, uit het uitnemend geschreven en excellent vertaald werk van Jerrold, Arm en Rijk.

't Bevat de historie van 't leven en van de lotgevallen van een armen drommel St. Giles, vrucht der misdaad, geboren in een der afschuwelijkste wijken van

[p. 437]

Londen, opgevoed in de school der oneerlijkheid en armoede, later ter dood veroordeeld en begenadigd. Buitenslands gebannen en in stilte teruggekomen. Andermaal ter dood veroordeeld en niet gestorven - en later gelukkig echtgenoot en respectabel lid der maatschappij.

Tegenover hem staat St. James, rijk, schatrijk, hoogadellijk, bemind - in één woord een troetelkind der fortuin, een jonkman met een eerlijk, braaf hart, door een zamenloop van omstandigheden, de voorspraak, de redder, de weldoener van St. Giles. Later ter dood veroordeeld om het doorsteken van een ijverzuchtigen echtgenoot - maar rijk als hij was en edelman, onschuldig verklaard. Iets wat wel eens meer zal gebeurd zijn.

Inderdaad ge staat verstomd over de kennis van het hart, over de kennis van 't maatschappelijk leven in zijn onderscheidene nuances en dàt dikwijls in kleine, de kleinste kleinigheden, die Jerrold ten toon spreidt. En dan die diepe grepen, die juiste opvatting, die waarachtig grondige beoordeeling van de roerselen der daden - in één woord: het werk is uitnemend.

Wilt ge een frappante ironie op adel en adellijke geboorte, als 't u belieft sla dan 't eerste deel eens op en begin eens op blz. 58, vergeet dan toch vooral Jem en Lady Canary niet. Jem is een uitmuntende type van regtschapenheid en natuurlijk verstand. Leest maar eens blz. 64 die historie van de gestolen Joosjesthee.

En dan de koekebakker Capstick, een wonderlijke misanthroop in den mond en edele brave ziel inwendig. Lees zijn gephilosopheer eens, gek, kluchtig, onbegrijpelijk soms... precies zooals 't meest altijd met philosophie 't geval is.

Verlangt ge een roerend tafereel!... leest dan dat der begenadiging van St. Giles.

En dan blz. 238 die uitmuntende schets van een geldschieter, ouden gierigaard en jaloerschen echtgenoot in den persoon Ebenezer Snipeton, die ten laatste nog door St. James overhoop gestoken wordt.

We spraken van contrasten - met uw verlof, blz. 249, de kluchtige scène van den gewonden St. James met den bespottelijken plattelandsdoctor.

En dan Deel II dat heerlijk tafereel, waar Jufvrouw Wilton zich aan MevrouwSnipeton, Clarisse, terwijl zij op het punt staat een misdaad te begaan, bekend maakt als haar moeder...

En dan die treken en zetten om lid van 't parlement te worden...

Leest dan eens, om toch contrasten te zien, deel III, den sluwen Gum en 't doodeenvoudige, lieve landmeisje. Wilt ge studie, wilt ge oordeelvelling?... blz. 206 dan opgeslagen - leest dan zijne ideën over de menschheid als familie beschouwd.

Ja, 'k weet dààr zult gij niet alles nieuw vinden, maar als gij van de menschen studie hebt gemaakt, en als gij zoo'n beetje hebt uitgekeken, gewikt, gewogen, gehoord, weêr gehoord - dan zult gij zeggen: flink gegrepen, juist geoordeeld.

Wie Douglas Jerrold is, weet ik niet. Of 't zijn naam is, en of hij zich onder dien naam gemaskeerd houdt, kan ik niet beoordeelen. Maar dàt weet ik: 't is een echt karakteristiek schrijver, een menschenkenner en een waar philanthroop, die in zijn Arm en Rijk de schitterendste bewijzen van zijn kunsttalent en van een edel hart gegeven heeft.