De Tijdspiegel. Jaargang 6

Verslag van de verhooren, door Johan van Oldenbarnevelt ondergaan;

in drie afdeelingen, door Matthijs Siegenbeek. Te Haarlem, bij A.C. Kruseman, 1849.

Het werkje behoort onder die, waarop bij den eersten opslag weinig aanmerkingen konden zijn te maken. Officieele bescheiden aangaande een feit uit verdere verledenheid door wie dan ook gepleegd; - waartoe konden zij dienen dan om de waarheid aan het licht te brengen, en elk het zijne toe te wegen op de schaal der billijkheid?-

En desniettemin, ook daarbij is het een en ander in het oog te houden. Men roept daarmede het nageslacht als regters op, men brengt de stukken van het feitelijk gesloten proces nog eens ie berde, men komt daarmede veelal in appel tegen aangenomen gevoelen, men bevestigt anderen in hunne meening. Of het noodig was, dat er van de zaak van Oldenbarnevelt nog eens als ware het rivisie werd gehouden? - Voor sommigen, adres aan Mr. Willem Bilderdijk's Geschiedenis van het Vaderland, zouden wij zeggen: ‘ja’. En dan kon dit zeker niet beter geschieden dan door de officieele bescheiden voor te leggen. Dit doet de hoogleeraar Siegenbeek, volgens eene kopij voor de Koninklijke Bibliotheek vervaardigd, onder toezigt van den Heer de Jonge. Aan de authentie twijfelen wij geenszins. Wij moeten, buiten staat als wij zijn om ons daarvan met eigen oogen te overtuigen, berusten in de autoriteit van den heer archivarius, maar in welk gezag konden wij dit liever? - Dien vertrouwen wij in dezen gaarne meer dan onze eigen oogen.-

Maar wij vragen in zulke gevallen ook integriteit; wij doen den eisch dat zulke stukken het publiek ook ten volle onder de oogen komen. De heer Siegenbeek heeft geschift, en zich bepaald bij die vragen, welke hij voor de voornaamste hield, en die iets wezenlijks ten laste van Holland's advokaat schenen in te houden.

[p. 433]

Daardoor echter mist zijn werk goeddeels het doel, vooral bij hen, wier partijdigheid teregtwijzing en wederlegging meest noodig maakte. - En zulks had hier vooral plaats mogen hebben, daar de heer Siegenbeek aanstonds partij trekt, met Oldenbarnevelt reeds in den aanhef van zijn stuk een: ‘achtbaar en doorluchtig martelaar van Staat’ te noemen, aanvangt met zich als ware het als partij te stellen. Bijzonder daarom zouden wij volledigheid hebben gewenscht. Bij martelaarschap toch denken wij ja aan een lijden voor overtuiging of beginsel in het algemeen, maar in het bijzonder aan een lijden voor eene reine, ja heilige zaak, terwijl wij, waar dit niet of niet ten volle het geval is, liever van slagtoffers spreken.

En dan komen wij ook na de lezing van het Verslag nog niet terug van ons vroeger gevoelen, dat men Barnevelt gerustelijk, deels ja als martelaar, maar ook gedeeltelijk als slagtoffer mag beschouwen. De lezing van genoemd stuk met die bepaalde, heldere, overtuigende antwoorden op sommige punten, waaronder de meesten het doorzigt en het hart van den staatsman hoogelijk vereeren, de onbestemde antwoorden, het herhaald begeven van het geheugen bij andere vragen, - hebben ons in die meening bevestigd.-

Het zij verre dat wij daarmede Oldenbarnevelts verdienden roem eenigermate zouden willen verkleinen, veel verder dat wij zweem van blaam zouden willen werpen op een der grootste mannen uit de aan groote mannen zoo rijke geschiedenis onzes vaderlands, over wien zeldzaam geheel onpartijdig werd gesproken, en over wien zelfs bij den kouden, prozaïeschen Wagenaar (wij vallen den historicus daarom niet hard) nog wel iets inter lineas is te lezen! - Evenwel mogen wij niet nalaten op het een en ander opmerkzaam te maken, wat bij de lezing van het werkje in onze herinnering opdaagde, en wat bij de beoordeeling van dien tijd en de daarin handelende personen vooral in het oog mag worden gehouden. Wij lazen op bl. 16, dat Oldenbarnevelt verklaarde, dat er tusschen hem en den Prins tot het jaar 1617 de beste verstandhouding had plaats gehad. Het moge tot geene uitbarsting zijn gekomen, maar aan eene entente cordiale hebben wij wel slechts te denken in dien zin, als vele politici aan die woorden hechten. Beide dreven, ja vertegenwoordigden beginselen, partijen, van wier onderlinge veeten en botsingen de geschiedenis helaas! te vele bewijzen oplevert, wier ontstaan in den aard der zaken lag, en die zich, vooral bij de onbestemdheid van de wederzijdsche regten en kwaliteiten, moesten ontwikkelen; al hadden persoonlijke hoedanigheden en eigenaardig streven van Maurits en Oldenbarnevelt daartoe niet magtig medegewerkt. - Oldenbarnevelt was de man van pen en tabberd, Maurits van het zwaard; naar beroep en karakter. Vertegenwoordigde Oldenbarnevelt de aristocratie, Maurits was, gelijk meerdere zijner nazaten, indien al niet de vriend, toch de bijna natuurlijke bondgenoot der plebejers. Gene verlangde de onderhandelingen, en kon het den vrede, de veldheer kon de eerste minder, den laatsten niet dan roemrijk begeeren. Beide hadden in een deel des volks hunnen steun en prikkels. - Van het ontstaan dier partijen droegen beide mogelijk weinig schuld. In hare kiemen waren die reeds aanwezig, nog vóórdat Maurits een zoo uitgebreiden invloed verkreeg. 's Lands advokaat moest reeds, afgezien van alle persoonlijk belang, een voorstander zijn

[p. 434]

van de souvereiniteit der Staten. En hoe ver moest deze zich uitstrekken, en bijzonder ten opzigte van Maurits zich uitstrekken? Waren zij de absoluut hoogste magt, dan waren de prinsen van Oranje hunne eerste dienaren. En op hoe vele punten hadden dezen elders weder den voorrang! De kenner der geschiedenis moge beslissen, hoe vlottend en onzeker in dezen de perken waren, die beider, des prinsen en der staten, regten bepaalden. Veelmaals hadden de omstandigheden, het oogenblik, de persoonshoedanigheden daarop veel invloed. - Doch genoeg om te doen zien, hoe botsing al te ligt mogelijk was. Wij denken bij beider standpunt in en betrekking tot den Staat en hunne onderlinge verhouding onwillekeurig aan de onderscheidene deelen en spheren van het ligchamelijk leven, waar b.v. het bloedsysteem en de ademhalingsorganen in hun wederzijdsch verband zoo zamenstemmend moeten werken, maar zoo ligt het evenwigt verbroken wordt. Wij zouden dan ook het begin der verwijdering tusschen beiden, na hunne eenswillendheid vooral tegen de Engelsche partij, reeds omstreeks den tijd van den togt naar Nieuwpoort stellen; althans liepen hunne inzigten en verlangens omtrent oorlog of vrede reeds in 1607 zeer uiteen. - Oldenbarnevelt hield ook den prins van heerschzuchtige plannen verdacht. Wie kon het den man van beleid en gezag, den staatsman, euvel duiden, dat hij waakte voor vrijheid en regten in zijn oog bedreigd? - Bestond er geene verwijdering; waartoe dan de verzoening tusschen beiden door bemiddeling van Jeannin?

Het zij verre, dat wij hiermede maar eenigzins den dood van den grijzen vriend van zijn vaderland zouden trachten te wettigen. Daartoe waren de bijgebragte bewijzen van zijne omkooping te zwak. Was het aannemen van geschenken een voldoend motief; er waren misschien vele aanzienlijke hoofden van de halzen gevallen. Wij houden het woord, dat hij als onder het oog van den dood sprak: ‘Mannen, gelooft niet, dat ik een landverrader ben,’ voor heilige waarheid. Wij beklagen en eeren den edelen, die dikwerf het oog mogt heeten van den Staat, die aan Maurits zijn heldenvuist had. Wij aarzelen niet om dien dood onverdiend te noemen, en kennen den braven zoo al niet de martelkroon, dan toch den burgerkrans toe. - De echtgenoot der groothartige vrouw was niet schuldig.

Of Maurits hem dien dood niet had moeten besparen? Wij hadden het gewenscht, om des advokaats wille, om zijns zelfs wil. - Of hij daarover inderdaad wroegingen heeft gekend? Wie zal zulks beslissen?

Wij hebben enkele aanmerkingen medegedeeld. Voor den niet ingewijden in de geschiedenis is het boek niet geschreven. Wie belang stelt in de historie van ons land, zal het werkje ook zóó welkom heeten als het is.