De Tijdspiegel. Jaargang 6

[p. 44]

Dagboek eener reize in Egypte

door Mr. D.J. Scherer, met een plaat en kaart, te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck.

Fi donc! quelle horreur! een reisbeschrijving, en dan nog wel een reisbeschrijving in den vorm van een dagboek?... arme bloed! wat doet ge in de koû? Die vorm raakt glad en gaaf uit de mode. 't Is al slim genoeg reisbeschrijvingen te moeten lezen. Heerlijk, uitmuntend voor gepensioneerde officieren, die op een boerendorp van hun armzalig pensioen hun levenseindje moeten zoeken te halen. Zulke lectuur hoort in handen van een of ander emeritus ambachtsman, die zijn koetjes op 't droog heeft, en nu pour passer le temps wat bij de hand neemt; want wat fashionable man gaat niet zelf een reisje maken?...

Maar mevrouw! met uw verlof, laat me toch nu ook een woordje meê praten! Trek den neus maar niet zoo hoog op en werp me het boek niet zoo onverschillig ter zijde.

Permitteer me, mijnheer! maar waarom geen Schetsen of een meer pleizierige vorm?... ik houd van geen dagboeken! allerminst op reis geschreven, althans zoo wat ter loops in schets gebragt en thuis gekomen op zijn kamer afgewerkt. En dan een Egyptische reis!... er is al zooveel over dat Oosten geschreven!...

Alsof ieder reiziger niet op zijn manier ziet, hoort, gevoelt, opmerkt en weêrgeeft. En nu hield ik met veel warmte een' oratio panegyrica op het reizen en reisbeschrijvingen en de waarde van vele beschrijvingen in 't belang der wetenschap en al wat er zoo al verder in zoo'n redevoering kan ingebragt worden.

Eerst schudde mijn aanzienlijke hoorderes geducht met het hoofd en pruttelde zoo wat in zichzelve, maar later niets meer bemerkende hield ik het er voor dat ik haar tot overtuiging en tot zwijgen gebragt had. Intusschen ik had mij zeer bedrogen. Mevrouw had gebruik gemaakt van de invallende donkerte, daar ik volstrekt in mijn opgewondenheid niet op gelet had en was verdwenen.

Toen de knecht de brandende lamp binnen bragt, werd ik alles duidelijk gewaar, en vernam er nog bij dat mevrouw geen plan had van avond thee te schenken, aangezien zij migraine had, en, zich wat onpasselijk gevoelende, naar haar bed gegaan was.

Of die ongesteldheid door den vorm dezes boeks dan wel door mijne oratio panegyrica ontstaan was, kon ik niet goed beslissen. En aangezien ik een geslagen vijand ben en een onbegrijpelijken afkeer heb van inquisitoriale navorschingen, stak ik een pijp aan (geen cigaar om den wille van mijn oogen), liet mij theewater brengen, zette thee, nam het boek dat mevrouw op zij gelegd had in de hand, en ging onder het thee drinken aan 't lezen.

Ter zake nu.

Van de vroegste tijden af hebben zich de bewoners van 't schiereiland Meroë, ten zuiden van Egypte, tusschen twee armen van den Nijl, gunstig onderscheiden eensdeels door een buitengewone mate van beschaving, beoefening van kunsten en wetenschappen, en anderdeels door hun geregeld staatsbestuur.

Reeds ten tijde van den herdervorst Abraham, vond men in dat land bloeijende en welvarende steden. De koophandel

[p. 45]

werd er toen reeds gedreven, terwijl sommige kunsten en wetenschappen toen al vrij gelukkig beoefend werden.

't Is waar, 't ontbreekt aan geregelde beschrijvingen omtrent hun staatsinrigtingen en zoo al voort, maar de nu nog bestaande overblijfsels van bouw- en schilderkunst getuigen genoegzaam wat die bevolking was.

't Spreekt dus van zelve dat hij die maar eenigzins belang stelt in de geschiedenis der menschheid, die maar eenigzins vreemde landen en volkeren wil leeren kennen, niet onverschillig kan en zal zijn omtrent Egypte en de Egyptenaren. En dat te minder, wanneer men met het oog op Israël gedurig naar dat Egypte wordt henen gewezen.

Of was het niet eeuwen lang het oord der verdrukking van een volk, welks overschot vreemd in zeden en gebruiken is gebleven, ondanks het met ons of met andere natie door inwoning of geboorte reeds lang moest geisoleerd zijn? Een volk dat, hoe diep vernederd, nog achting en medelijden tevens inboezemt. Een volk dat, zoolang 't geloof aan God in 't hart leeft, daar staan zal als een opgerigt gedenkteeken zijner Voorzienigheid.

Datzelfde Egypte eenmaal de bakermat van kunst en nijverheid, weêrgalmde het niet van de zweepslagen der drijvers en van de zuchten en hartverscheurende jammerklagten der onderdrukten, die er weleer met zooveel gunstige onderscheiding behandeld waren?

Diezelfde Nijl, die zegen en vruchtbaarheid aan 't omliggende land geeft, was hij niet weleer het graf van menig jeugdigen Hebreër?

Diezelfde piramiden die met verbazing vervullen, wekken zij niet tevens gewaarwordingen op, die alleronaangenaamst, die stuitend zijn voor 't gevoel? daarom, omdat zij met de tranen der verdrukte en vertrappelde kinderen Abrahams veelligt besproeid zijn?

Doch waartoe meer? - Egypte, meer dan eenig land bekend, beroemd, berucht in de historie, zoo gewijde als ongewijde; Egypte, beurtelings groot en klein, magtig en nietig in vermogen, ja volslagen onmagtig: Egypte, dat in de laatste tijden op het staatkundige grondgebied herleefde en uit den doodslaap der slavernij ontwaakt schijnt - dat land, dat volk trekt in dubbele mate onze aandacht tot zich.

En in trouwe! meer dan eens kwam de wensch reeds als kind in mij op om dat land te bezoeken. En nog staat het mij levendig voor, hoe groot de tweestrijd was of ik de academie dan het schip zou betrekken, alleen om 't land te zien en te betreden waar 'k als kind zooveel van gelezen en gehoord had, toen ik nog las aan moederszijde uit het groote boek met koperen sloten en hoeken. En als ze mij dan, de vrome ziel, als zij me dan vertelde van de piramiden en van de Egyptenaren die de Israëlieten daarbij hard vielen en tuchtigden, o dan kookte mij het bloed en dan zwoer ik bij mijzelven, kleine jongen als ik was, ik wou me op dat volk gaan wreken, omdat zij Israëls kroost mishandeld hadden.

Naar 't Oosten, naar 't Oosten... ik wou er zoo graag heen!... 't Is er nooit toe gekomen. - De Bestuurder daarboven trok mij een anderen werkkring, en wees mij een andere woonplaats!...

De Vader weet beter dan het kind wat goed is.

Doch dat daargelaten...

Soortgelijke zucht deed den heer Scheler besluiten om den pelgrimsstaf in de hand te nemen, en derwaarts te gaan, om te zien en te hooren wat er te zien en te hooren was.

[p. 46]

Ofschoon hij niet bepaald het plan had eene wetenschappelijke reis te maken, wilde hij haar echter niet ondernemen, zonder voorafgaande studie en lectuur van 't geen over dat onderwerp belangrijks en wetenswaardigs geschreven was.

Na opgezamelde kennis en behoorlijk toegerust om met eenige vrucht op reis te gaan, bragt hij in 't midden van 1843 dat besluit ten uitvoer, zijn weg nemende over Duitschland en Italie, ten einde, gelijk de heer Scherer ons in 't voorberigt van zijn werk meldt, zijn gekozen reisgenoot den heer A. van de Velde te Rome te ontmoeten.

De werken waarvan de Schrijver ter opheldering der Godenleer zich bediende, die wel de beste zijn op dat punt (Champollion en Wilkinson) heeft hij zich met goed gevolg weten ten nutte te maken, en ofschoon wel niets nieuws zeggende, heeft hij door juistheid en eenvoudigheid de zaak voor velen vrij duidelijk gemaakt.

De reis naar Egypte zelve ving aan den 13 November van het zoo even genoemde jaar, terwijl hij den 5 Februarij 1844 Kaïro weêr verliet om over Alexandrië huiswaarts te keeren. Getrouw aanteekening houdende, was hij later in staat meê te deelen wat hem bejegend, door hem gezien, door hem opgemerkt was. En die mededeeling is, ofschoon ge niets nieuws in 't belang der wetenschap ontdekt, niet onbelangrijk. De waarde van 't werk wordt niet weinig verhoogd door een zeer goed uitgevoerde kaart en een plaat voorstellende Karnak.

In trouwe! zulke overblijfselen uit de dagen van ouds wekken gewaarwordingen op, waar ge bij den besten wil geen woorden voor vinden kunt om ze uit te drukken. Wat na zooveel eeuwen, blootgesteld aan de woede der elementen, terwijl de tand des tijds er zoolang reeds aan geknaagd heeft, zich nog zóó voordoet, neen! 't kan niet anders of 't moest ten dage van luister en pracht bedwelmen.

Diezelfde monumenten uit den voortijd, zij overtuigen ons dat de mensch van Gods geslachte is. Zonder dat was 't onmogelijk geweest zoo iets tot stand te brengen. 't Verwondert ons in 't minste niet den schrijver aldus te hooren spreken:

‘Men kan opmeten en afteekenen, waardiglijk beschrijven kan men niet, daar men niet vergelijken kan. Wij waanden, dat onze oogen en gedachten reeds aan het groote en verhevene gewend waren: Italië had toch reeds zijne oude en nieuwe wonderen van bouwkunst voor ons onthuld; wij zagen echter, dat het oude Egypte nooit geevenaard was geworden, en onze gedachten te klein waren voor zooveel grootheid.’ Eilieve, oordeel zelve uit de volgende schets die de S. van 't paleis van Karnak geeft:

‘Oostelijk voor hetzelve is een moeras, thans des avonds de drinkplaats van jakhalzen en wolven, vroeger een vijver, aan welken men duidelijk de sporen van steenen wallen rondom ontdekt. Hij doet, te midden dier ruïnen, eene schoone uitwerking.

‘Van het zuiden komende, ontwaart men nu het paleis dwars voor zich. Om het echter van den regter kant binnen te treden, begeeft men zich naar de westelijke zijde, waar de hoofdingang is, naar den Nijl gekeerd.

Door eene, nu gedeeltelijk vernielde, poort, op welker muren ter zijde in relief zijn voorgesteld, veldtogten van vorsten, als Rhamses (Sesovis, Sesostris) en overwonnen volken in den persoon van hunne opperhoofden, met naamschilden

[p. 047]

op de borst (onder welke men Rehabeam, den koning van Juda, opmerkt,) door den overwinnaar den Goden als zegeteekenen gebragt, betreedt men een' ruimen binnenhof, liever een ontzaggelijk groot plein. Ter regter en linker zijde zijn nog eenige zuilen aanwezig van een portiek; aan den zuidelijken kant doen zich de bouwvallen voor van eenen tempel, tot het paleis behoorende. Regt over de vermelde hoofdpoort, staat nog eene fraaije zuil, de eenig overgeblevene van twaalf andere, die, elk zinnebeelden dragende, in den vorm van gewijde dieren, een' onbegrijpelijk trotschen zuilengang vormen, geleidende naar den ingang der groole zaal, welke men weder nadert door eene ruime poort, die eens twee kolossen tot wachters had, granieten beelden van Sesostris. Thans rest er slechts een van, bijna bedolven in het zand.

‘De bouwvallen, welke men elders gezien heeft, die op den tegenover liggenden oever, eindelijk die in de onmiddellijke nabijheid der zaal, stemmen den geest reeds tot het aanschouwen van iets grootsch, en toch staat men bij het binnen treden verplet.

‘Eene zaal, welke meer dan zeven en veertig duizend vierkante voeten oppervlakte heeft, bezet met honderd vier en dertig zuilen, welker twaalf kolommen in de middelrij eene schacht hebben van elf voeten middellijn, terwijl de klokvormige kapiteelen van meer dan zestig voet omtrek, zoo mogelijk, een nog reusachtiger voorkomen aan dit zuilenwoud geven, doet zich eensklaps aan de blikken op.

‘Men gevoelt zich zeer klein.

‘Wanden en zuilen zijn met bas-reliefs van offeranden en hieroglyphen overdekt, welker kleuren in de oogen schitteren; want vele hebben, na eeuwen, nog den gloed der verw behouden. Hier en daar zijn reuzenbeelden van vorsten, offers aan de goden brengende; velen zijn met zorg bewerkt; een ten minste, het beeld eens konings voorstellende, den gier met uitgespreide vleugelen boven het hoofd, trof bijzonder onze aandacht.

‘De zoldering, welke hier en daar nog in haar geheel is, bestond uit ontzaggelijke stukken steen. Op eene plaats is een derzelver ter zijde gekanteld; het schijnt eene overhangende rots.’

Doch waartoe meer? De heer Scherer moge zediglijk den weidschen naam van geleerd en wetenschappelijk reiziger niet voor zich begeerd hebben, en zich met dien van liefhebber of dilettant vergenoegen; hij is een dilettant die de oogen op de regte plaats had. Terwijl het aangevoerde mag getuigen, hoezeer hij er slag van heeft om te schilderen of liever getrouw te copieren wat hij gezien heeft niet alleen, maar er ook slag van heeft om door zijn eenvoudigen verteltrant te boeijen.

Wij lazen 't werk met aandacht en belangstelling, die gedurig grooter werd en over 't algemeen ons tot het einde toe bijbleef. 't Was ons bij dien eenvoudigen, onopgesmuklen verteltrant des schrijvers of wij met hem in de graven der koningen neêrdaalden en ronddoolden, - of leunende op den arm van een geoefend gids de piramiden beklauterden en de ruime, onafzienbare vlakte overzagen.

En dan die flinke beschrijving van 't publiek, van 't bedrijvig leven der bevolking te Kaïro. In trouwe! zij is goed en naar het leven teruggegeven.

Soortgelijke passages vergoeden ruimschoots 't oppervlakkige, dat soms wel eens hindert. Want meermalen wenschten wij dat Scherer wat dieper ware doorgedrongen, en wat stouter had doorgetast, en zijn verbeelding wel eens wat meer den teugel had gevierd.

[p. 48]

Wat ons ook wel eens hinderlijk was?... 't Gebruik van 't woord omgevingen, voor omtrek of omstreken of dergelijk. En dan de ontzettende lange volzinnen, die gij soms aantreft. Ze maken de lezing wel eens wat vermoeijend.

Overigens stappen wij van de zaak af, onder dankbetuiging voor 't geen de heer Scherer ons leverde, en een' belangrijke bijdrage is tot regt verstand van 't geen in den Bijbel wel eens duister is en nadere toelichting vereischt.

Ook de uitgever verdient allen lof voor de nette en goede uitvoering van het werk.

Geve God dat Egypte, dat zich langzamerhand uit de diepte der vernedering opheft, nog eens worde een bakermat van waarheid en licht, gelijk ze in Christus zijn, en zooals het weleer was de wieg en bakermat van kunsten en wetenschappen!

Jan! neem het theegoed maar weg!....