De Tijdspiegel. Jaargang 6

[p. 442]

De beproevingen van Emilia Wijndham.

Amsterdam, P.N. van Kampen, 1848. 2 Dln.
Schuld en boete.
Middelburg, J.C. en W. Altorffer, 1848. Beide uit het Engelsch, van Mistress March.

Al zijn wij ook, lieve lezer! beide waarschijnlijk nog te veel Nederlanders om zoo onbepaald vrienden van onze overzeesche naburen, geloofsgenooten en soms helpers te wezen; al is er van de dagen af toen Elisabeth den in hunne wanhoop en verwildering wat woesten Watergeuzen de herbergzaamheid ontzeide, tot de vestiging op Borneo toe, wat veel tusschen de respectieve volken en regeringen voorgevallen om intimiteit te kennen - al zijn wij te onmagtig om hunne mededingers, te trotsch om hunne afhangelingen, te zeer vernederd om hunne vrienden te wezen, zoowel wat het commerciëele en industriëele als wat het politieke betreft; wij laten ons oordeel niet besteken, ons oog niet verblinden voor hetgeen die natie goeds en groots in zich omdraagt. En dan moge er bij alle volken een zedelijke kern te vinden wezen; het is niet Engeland waar deze zich het minst openbaart, niet Engeland waar die kern geen vruchtbaar, kiemend zaad wordt op den akker der menschheid.

Dan zijn zij in menig opzigt de tegenvoeters van hunne naburen aan deze zijde van het kanaal, en hebben zij niet enkel op het oorlogsveld onder een' Willem III en een' Wellington, een tegenwigt gevormd tegen Franschen invloed en magt, maar dien invloed ook elders opgewogen.

Wij hopen niet dat deze gedachten als sesquipedalia verba zullen worden beschouwd bij de aankondiging van een paar - waren wij ons van het gewigt der zaak niet bewust, dan zouden wij ons bijna schamen om het woord neêr te schrijven - romans. - Maar waarom schamen? Is de letterkunde, de drukpers, in onze dagen mede eene magt; - de romanlitteratuur bekleedt daarin eene uitgebreide plaats. Reken haar niet tot de keurbenden van het leger, noem haar de ligte troepen, die hier en daar verschijnen, geen stand houden noch post vatten; zij maken niet den minsten buit; zij strekken hunne bewegingen soms onvermoed ver uit; voor verrassing en opligting zijn zij meer geschikt dan alle andere wapens te zamen genomen. - En dan is het waarlijk niet onverschillig waarvoor zij strijden; waarlijk niet onverschillig of zij behoorlijk gedisciplineerd zijn, dan of zij als eene roofhorde op het gebied van geest en hart en pure marode uitgaan. Een goede roman, goed wat den vorm betreft, goed wat degelijkheid en zedelijke strekking aangaat, is ons een welkom bondgenoot in het letterkundig veld. Zij dringen in passen en sluiphoeken, die voor de geregelde troepen en voor het zwaar geschut der syllogismen en redeneringen ontoegankelijk zijn en ontnestelen den vijand uit menige stelling waar hij veel kwaad kon doen. Maar wij vinden het den mooisten coup de main, wanneer zij der tegenpartij zijne wapens ontwringen, zich meester maken van zijne voordeelige

[p. 443]

positie, en hem dan in open, eerlijken strijd bestoken.

Wij komen reeds nader tot ons doel met onze vergelijking van de natiën en ons gekozen beeld. Zonder wie beter wilden aan de eene zijde te miskennen, zonder te verschoonen wie aan den anderen kant de vaan verlieten, beschouwen wij toch de Engelschen op het gebied van de nieuwere romanlitteratuur als de voornaamste bestrijders van de Fransche letterkunde in dat vak. - Dreigde de laatste meesteres te worden toen zij het in Engeland door Fielding, Richardson en andere uitgevonden, nog onhandzame wapen, maar dat door Scott en andere verbeterd werd en fiksch gehanteerd, meer perfectioneerde, er nieuwe handgrepen mede deed en het moorddadig leerde voeren; de zege wordt hun met goed gevolg betwist. Ook elders mogen middelen van aanval en verdediging worden aangewend; van de zijde van Engeland vallen de krachtigste slagen, die slechts nu en dan minder naar de oude regelen moesten worden toegebragt, om nog krachtiger neder te komen.

En wie ontmoet en bekampt dan de mannen, en helaas! ook de vrouwen, of neen, de onvrouwelijke dames, de gevallene engelinnen, die de vaan des zedenbederf met stoute hand zwieren, met de verleiding vóór - de verpesting óm - het verderf áchter zich, Sue, Victor Hugo, Georges Sand, Balzac, Paul de Koek in de eerste rijen? - Het zijn er vele, maar onder hen eene edele gestalte, eene echte Amazone, Pallas Athene vol moed en kracht, maar tevens vol vrouwelijken adel.

Gelijk vroeger in Mont-Sorel, in Angela, komt zij thans, ingeleid door den heer Mensing, die daartoe meer dan velen bevoegd is, in ‘de beproevingen van Emilia Wijndham’ tot onze landgenooten. - Fiksch en krachtig, teeder is hare hand, als die eens meesterschilders, waar zij menschen en posities schetst. Fiksch en krachtig, vast is hare hand als die eens Censors, waar zij op verkeerdheden wijst in de beelden welke zij opvoert. Fiksch en krachtig is hare hand als die van een' vriend die wil redden, als zij ons van ondeugden en fouten terugwijst, die stille of erkende vijandinnen zijn, die het geluk in huis en hart verwoesten. Goede en minder edele moeders houden ons het heiligst gevoel in de borst van stervelingen jegens stervelingen in zijn' adel maar ook in zijne afwijking voor, waar, natuurlijk, roerend. - Wij zien er wat baatzucht en welke edelmoedigheid er in het menschenhart kan wonen. Wij zien hoe heilloos misverstand zielen van zielen afscheuren kan. Wij zien hoe nietsbeduidend de mensch kan worden en wat hij vermag. Strijd maar vromen, moedigen, met zelfverloochening gevoerden strijd met het lot zien wij in de hoofdpersone, vertroeteling door dat lot in hare vriendin. Het ijdele van wat nietig, het degelijke van wat goed is komt overtuigend uit bij hooger en lager geplaatste menschenkennis en eene diepere dan de gewone straalt overal door. De roman boeit doorgaans de aandacht; - en toch, mogt zij wat korter wezen, vlug als menige Fransche! - Dat M^rs. March Emilia en Lisa een weinig geoutreerd heeft rekenen wij haar niet zoo hoog toe. Het was het uitvloeisel van haren voor de romantiek gevormden geest, een beetje hulde aan de algemeene eischen. Het beeld dat op eenige hoogte wordt gesteld mag wat kolossale proportie hebben. - Zij heeft sentimentaliteit, maar niet de laffe, blomzoete, walgelijke, zij kan met energie schetsen, waarschuwen, geeselen.

[p. 444]

Dat getuige ‘Schuld en Boete!’ Wij dweepen niet met menschen en hunnen adel van denkwijs; wat er bij het hoog en laag gepeupel voorvalt leert het iemand wel af. Wij bezien onze eigene zwakheden en feilen en die van anderen ook niet meer met die vurig gloeijende verontwaardiging, die ons jongelingshart vervulde; wij hebben aan tijd en wereld den tol onzer idealen gebragt. Er is helaas! van boerenonschuld en eenvoud af tot roerende vorstendeugd toe, veel af te dingen. Soms zouden wij een' Frederik den Tweede kunnen nazeggen: ‘vous ne connaissez guère cette maudite race à laquelle nous appartenons;’ maar toch zijn de menschen niet geheel zóó als Victor Hugo en Sue, die helsche Breughel's in de romantiek, menschen en wereld schetsen. Van vele hunner karakters mag men zeggen, wat b.v. van Rodin geldt: c'est le Jésuite entassé.’ Wij houden niet van dat outreeren. - De horreurs zijn als de specerij. Men make er vooral matig gebruik van, of de prikkeling moet immer sterker worden, en dan veroorzaakt zij ten laatste inflammatoire ziekten. Maar nu krijgen wij hier een' roman met de gemeenste kwade trouw, met echtbreuk, tweegevecht enz., kortom zoo wat met alles wat in het romantisch verkoophuis onzer dagen verkrijgbaar werd gesteld. - Dus een stuk à la Sue? - Dat zij verre, Lezer! Ik geloof dat onze schrijfster den vriend van de Parijsche volksheffe, den vader van de zeven doodzonden, penseel en palet slechts uit de hand genomen heeft, om hem te laten zien, dat men ook met zijne verwen en onderwerpen toch nog andere stukken kon leveren. Hare menschen zijn geene duivels zonder geloof, zonder geweten, zonder schrik. - Zij blij ven nog op zedelijken bodem staan. Zelfs in hunnen val ziet men nog steeds iets beters doorschemeren, dan die Satanische verdorvenheid en Fransche liederlijkheid. Er worden nog aanstalten getroffen ter verzoening des zondaars met God en geweten; en dit waardiger en meer afdoend dan door een beetje orthodox theologisch geteem. Het is geene soep, maar een degelijk praeparaat, hoewel met kerry. - Was mijne dochter groot genoeg, ik zou haar ‘Schuld en Boete’ in handen geven; van Sue zou zij een' enkelen keer iets hooren voorlezen, waar wij haar sommige hartstogten wilden laten zien, aanschouwelijk geschetst. (Zou hij ook de zeven hoofddeugden met hetzelfde talent kunnen voorstellen?)

Wij kunnen beide romans aanbevelen, vooral den laatsten, die niet laboreert aan Engelsche gerektheid. - De vertaling is meer dan gewoon goed; de druk wèl.